1. Γιατί μελετούμε την Αγία Γραφή

Η Αγία Γραφή ή αλλιώς Βίβλος είναι το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε, όταν εφευρέθηκε η τυπογραφία από το Γουτεµβέργιο το 15ο αιώνα. Συγχρόνως είναι και το πιο πολυδιαβασµένο βιβλίο στον κόσµο. Αρκεί να σκεφτούµε ότι έχει ήδη µεταφραστεί σε 1.600 γλώσσες και διαλέκτους και συνεχίζει να µεταφράζεται.

Πολλοί είναι οι λόγοι για τους οποίους οι σύγχρονοι άνθρωποι διαβάζουν την Αγία Γραφή. Οι επιστήµονες (θεολόγοι, φιλόλογοι, ιστορικοί, αρχαιολόγοι κ.ά.) για να την ερµηνεύσουν και να αντλήσουν απ' αυτήν χρήσιµα στοιχεία για τις επιστήµες. Άλλοι διαβάζουν τα γοητευτικά κείµενά της για ευχαρίστηση. Πολλοί αναγνώστες ψάχνουν στις σελίδες της απαντήσεις για το Θεό, το νόηµα της ζωής και τον προορισµό του κόσµου. Τη θεωρούν οδηγό και στήριγµα στη ζωή τους.

Όλοι αυτοί οι αναγνώστες της Αγίας Γραφής φυσικά δεν είναι µόνο χριστιανοί. Πολλοί πιστοί και άλλων θρησκειών (µουσουλµάνοι, εβραίοι,ινδουϊστές*κ.ά.) θεωρούν τη Βίβλο ένα σπουδαίο βιβλίο που το σέβονται και το µελετούν. Ποια είναι η θέση της Βίβλου στον παγκόσµιο πολιτισµό;

Όποιο µουσείο κι αν επισκεφτούµε στην Ελλάδα, στην Ευρώπη αλλά και σ' όλο τον κόσµο, θα διαπιστώσουµε ότι πολλοί ζωγράφοι και γλύπτες έχουν εµπνευστεί από τις ιστορίες και τα πρόσωπα της Βίβλου. Το ίδιο ισχύει και για άλλα είδη τέχνης: τη λογοτεχνία, τη µουσική, το θέατρο, τον κινηµατογράφο. H µεγάλη επίδραση της Βίβλου στην τέχνη συνεχίζεται και στις µέρες µας. Πράγµατι, δύσκολα µπορεί να βρεθεί κείµενο που εµπνέει τόσο βαθιά και τόσους πολλούς καλλιτέχνες σε όλη την υφήλιο*!

Εκτός από την τέχνη και τα µνηµεία πολιτισµού η Βίβλος έχει επηρεάσει και την καθηµερινή ζωή και συµπεριφορά των ανθρώπων, κυρίως των χριστιανών: τις γιορτές και τα έθιµά τους, το πώς πιστεύουν και λατρεύουν το Θεό, πώς αντιµετωπίζουν το συνάνθρωπό τους και τον κόσµο, πώς φέρονται στις απλές αλλά και στις κρίσιµες στιγµές της ζωής τους κ.ά. ?ίκαια, λοιπόν, µπορούµε να ισχυριστούµε ότι η Βίβλος βρίσκεται στο κέντρο του πολιτισµού και της ζωής των ανθρώπων στη διάρκεια όλων των αιώνων µετά τη Γέννηση του Χριστού. Αυτό ισχύει για τους λαούς της Ευρώπης αλλά και όλων των χριστιανικών χωρών του κόσµου. Έτσι, η Αγία Γραφή µπορεί να θεωρηθεί όχι µόνον κοινή πολιτιστική τους κληρονοµιά αλλά και πηγή του πολιτισµού τους.

Όλα αυτά σηµαίνουν ότι όποιος θέλει να κατανοήσει τη θρησκεία, τον πολιτισµό και την ιστορία της πατρίδας του, αλλά και πολλών χωρών του κόσµου, χρειάζεται να γνωρίσει το συναρπαστικό* κόσµο της Αγίας Γραφής.

Το όνοµα «Βίβλος» προέρχεται από το όνοµα µιας πόλης στα παράλια της Φοινίκης. Στη «Βύβλο» (όπως την έγραφαν οι αρχαίοι) γινόταν τόσο εκτεταµένη επεξεργασία και εµπόριο του παπύρου, ώστε το όνοµα της πόλης κατέληξε να σηµαίνει στα ελληνικά «βιβλίο» και η λέξη «Βίβλος» να σηµαίνει το «βιβλίο των βιβλίων», δηλαδή την Αγία Γραφή.

Η Αγία Γραφή είναι ένα βιβλίο µοναδικό. Η τέχνη και η φιλολογία εξαρτώνται απ' αυτό. Χωρίς αυτό η ?ύση δεν θα ήταν ό,τι είναι. Ντάνιελ Ροπς

Για τους χριστιανούς όλου του κόσµου η Βίβλος είναι το ιερό τους βιβλίο. Ας δούµε γιατί: Μια έκφραση που συχνά χρησιµοποιούν γι' αυτήν είναι: ο λόγος του Θεού. Τι σηµαίνει όµως αυτό; Ποιος και γιατί «λέει», «µιλάει» µέσα σ' αυτά τα κείµενα;

Μπορούµε να σχηµατίσουµε µια πρώτη ιδέα αν σκεφτούµε πότε και γιατί µιλούν οι άνθρωποι ο ένας στον άλλο στην καθηµερινή ζωή: Όταν θέλουν να εκφράσουν τις σκέψεις τους, να επικοινωνήσουν µε τους άλλους κι έτσι να κάνουν καλύτερες τις σχέσεις τους. Για µια επικοινωνία µιλούν και τα βιβλία της Αγίας Γραφής: τη «συνοµιλία» και τη σχέση του Θεού µε τους ανθρώπους. Δηλαδή από τη µια µεριά ο Θεός αναζητά µε αγάπη τον άνθρωπο µέσα στην καθηµερινή του ζωή, του δείχνει την αλήθεια, τον στηρίζει, τον θεραπεύει από το κακό. Από την άλλη ο άνθρωπος προσπαθεί να καταλάβει τις ενέργειες του Θεού, να ανταποκριθεί θετικά και να αλλάξει τη ζωή του βελτιώνοντας έτσι και τον κόσµο ολόκληρο. Αυτή η σχέση του Θεού µε τους ανθρώπους είναι γεµάτη περιπέτειες. Κι αυτήν ακριβώς τη σχέση περιγράφουν οι συγγραφείς της Αγίας Γραφής στα κείµενά τους (όπως θα δούµε στα επόµενα µαθήµατα) µε πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Έτσι µπορούµε να λέµε ότι για τους χριστιανούς η Αγία Γραφή είναι ο «λόγος του Θεού», δοσµένος όµως µε τα «λόγια των ανθρώπων» (= των συγγραφέων).

Τώρα ίσως µπορούµε να καταλάβουµε γιατί οι χριστιανοί τη θεωρούν το ιερό τους βιβλίο. Το σεβασµό τους τον δείχνουν µε πολλούς τρόπους: την τοποθετούν στην Αγία Τράπεζα των ναών, διαβάζουν αποσπάσµατά της στη Θεία Λειτουργία*, αλλά και σ' όλες τις Ιερές Ακολουθίες*, τη φυλάσσουν στο σπίτι τους και τη µελετούν.

Όλα αυτά βέβαια έχουν νόηµα, όταν, διαβάζοντας τα βιβλικά κείµενα, έχουµε την ευκαιρία να σκεφτόµαστε, να ρωτάµε, να συζητάµε. Τότε µπορούµε να ανακαλύπτουµε τη σχέση τους µε τη ζωή, τη δική µας και του κόσµου ολόκληρου. Κι ας µην ξεχνάµε: για µια τέτοια ανακάλυψη χρειάζεται προσπάθεια, χρόνος και υποµονή!

Ποια είναι τα µέρη της Αγίας Γραφής;

Ανοίγοντας την Αγία Γραφή, βλέπουµε ότι πρόκειται για δύο αχώριστα ενωµένες συλλογές βιβλίων, µια αρχαιότερη και µια νεότερη: την Παλαιά Διαθήκη, που αποτελείται από 49 βιβλία, και την Καινή Διαθήκη, από 27. Σήµερα, όταν χρησιµοποιούµε τη λέξη διαθήκη, εννοούµε την «τελευταία θέληση» κάποιου ανθρώπου. Στη Βίβλο όµως, η λέξη «διαθήκη» έχει την έννοια της συµφωνίας του Θεού µε τους ανθρώπους. Τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης µιλούν για την παλαιότερη συµφωνία που έκλεισε ο Θεός µ' ένα λαό, τον Ισραήλ, πριν τον ερχοµό του Χριστού στον κόσµο. Τα βιβλία της Καινής Διαθήκης κάνουν λόγο για τη νεότερη συµφωνία και σχέση που πραγµατοποίησε ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός µε όλους τους ανθρώπους.

Επειδή η χριστιανική Εκκλησία από πολύ νωρίς συνειδητοποίησε τη σηµασία αυτών των κειµένων για τους πιστούς, φρόντισε να τα διαφυλάξει. Έτσι, ύστερα από µακροχρόνιες συζητήσεις συνέθεσε γύρω στον 3ο αι. µ.Χ. έναν «κλειστό» κατάλογο των βιβλίων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, στον οποίο δηλαδή κανείς δεν µπορεί να αφαιρέσει ή να προσθέσει κάτι. Η συλλογή αυτών των 76 βιβλίων αποτελεί τον Κανόνα της Αγίας Γραφής.

Στο φετινό µας µάθηµα θα ασχοληθούµε µε το πρώτο µέρος της Αγίας Γραφής, την Παλαιά Διαθήκη. Ανοίγοντάς την είναι σαν να µπαίνουµε σε µια µικρή βιβλιοθήκη, όπου υπάρχουν πολλών ειδών βιβλία. Π.χ. το βιβλίο της Ρουθ είναι µια οικογενειακή ιστορία. Ο Ιώβ είναι ένα δράµα γραµµένο ως ποίηµα. Ο Ιησούς του Ναυή και οι Κριτές είναι κείµενα µε επικό*χαρακτήρα, τα βιβλία των Βασιλειών είναι ιστορικά, το Λευϊτικό νόµοι, οι Παροιμίες γνωµικά*και οι Ψαλμοί θερµές προσευχές και εκφραστικά ποιήµατα. Ωστόσο, όλα αυτά τα τόσο διαφορετικά βιβλία έχουν κάτι κοινό: είναι θρησκευτικά. Μιλούν δηλαδή για τη στενή σχέση των ανθρώπων µε το Θεό που τη βλέπουν µέσα στα γεγονότα της καθηµερινής ζωής, αλλά και µέσα στα σπουδαία γεγονότα της ανθρώπινης ιστορίας. Το καθένα όµως µε το δικό του ιδιαίτερο τρόπο. Ανάλογα, λοιπόν, µε το περιεχόµενό τους τα 49 βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: ιστορικά, ποιητικά-διδακτικά και προφητικά.

Πρώτα πρώτα είναι ανάγκη να γνωρίζουµε ότι τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης πριν γίνουν γραπτά κείµενα ήταν προφορικές παραδόσεις. Λόγια δηλαδή και αφηγήσεις που οι Εβραίοι, άντρες και γυναίκες, επαναλάµβαναν ο ένας στον άλλον έξω απ’ τις σκηνές τους στην έρηµο, σε φτωχικά σπίτια ή σε παλάτια, νύχτες µε φεγγάρι ή µέρες ηλιόλουστες, κρυφά ή φανερά, χαρούµενοι ή λυπηµένοι. Στην καρδιά αυτών των αφηγήσεων βρισκόταν πάντα η βαθιά βεβαιότητα ότι ο Θεός είναι ο µεγάλος πρωταγωνιστής στη ζωή των ανθρώπων.

Οι περισσότερες από τις αφηγήσεις αυτές – όπως άλλωστε όλες οι πληροφορίες πριν από την εφεύρεση της τυπογραφίας – µεταδίδονταν µε τρόπους που ήταν εύκολο να αποµνηµονευθούν: διηγήσεις, εικόνες, αποφθέγµατα*, ποιήµατα. Μ’ αυτόν τον τρόπο χαράζονταν ανεξίτηλα*στη µνήµη των ανθρώπων κι ο καθένας µπορούσε να τις καταλάβει.

Αιώνες πέρασαν µέχρις ότου κάποιοι αρχίσουν να καταγράφουν αυτές τις αφηγήσεις. Σιγά σιγά δηµιουργήθηκε µια συλλογή κειµένων. Αυτή η συλλογή αποτέλεσε τις ιερές γραφές του ισραηλιτικού λαού. Μετά τον ερχοµό του Χριστού, και οι χριστιανοί συµπεριέλαβαν αυτή τη συλλογή στη δική τους Αγία Γραφή, ως το πρώτο της τµήµα. Επειδή οι αφηγήσεις αφορούσαν εποχές παλαιότερες από την εποχή του Χριστού, της έδωσαν τον τίτλο Παλαιά Διαθήκη.

Έχει νόηµα να επισηµάνουµε ότι τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, όπως άλλωστε και όλης της Αγίας Γραφής, δε γράφτηκαν µε τη σειρά που τα βρίσκουµε στον Κανόνα.

Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης έγραψαν τα κείµενά τους στη µητρική τους γλώσσα που ήταν τα εβραϊκά. Υπάρχουν όµως και κάποια γραµµένα στα ελληνικά (όπως π.χ. η Σοφία Σολομώντος και το Μακκαβαίων Γ΄.

Γιατί άραγε τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, οι ιερές δηλαδή γραφές του ισραηλιτικού λαού, είναι και για τους χριστιανούς ιερά; Γιατί περιέχονται στη χριστιανική Αγία Γραφή αχώριστα δεµένα µε τα βιβλία της Καινής Διαθήκης;

Πρώτα πρώτα χρειάζεται να µην ξεχνάµε πού στηρίζουν την πίστη τους οι χριστιανοί: στο γεγονός ότι ο Θεός φανερώθηκε στον κόσµο για να σώσει τους ανθρώπους• δηλαδή να τους φανερώσει την αλήθεια, να τους θεραπεύσει από το κακό και να δώσει αληθινό νόηµα στη ζωή τους. Αυτή η φανέρωση (= Αποκάλυψη) έγινε για πρώτη φορά στα πολύ παλιά χρόνια σ’ έναν άνθρωπο, τον Αβραάµ. Μ’ αυτόν ο Θεός έκλεισε την πρώτη συµφωνία σωτηρίας (= Διαθήκη). Στη συνέχεια η ?ιαθήκη κλείστηκε όχι µόνο µε τον Αβραάµ και τους απογόνους του, αλλά και µ’ όλο το λαό που προήλθε απ’ αυτούς, τον Ισραήλ (= Παλαιά Διαθήκη). Στον Ισραήλ ο Θεός έδωσε τις µεγάλες υποσχέσεις για τη σωτηρία των ανθρώπων. Και µε τον Ισραήλ προετοίµασε τον κόσµο να δεχτεί και να καταλάβει το Χριστό. Όλη αυτή η µακραίωνη πορεία και προετοιµασία περιγράφεται στα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, απ’ όπου προέρχονται τα φετινά µας µαθήµατα.

Μέσα στον ισραηλιτικό λαό γεννήθηκε και έζησε και ο Ιησούς Χριστός. Ο Χριστός έκλεισε µια νέα συµφωνία σωτηρίας µε τους ανθρώπους (= Καινή Διαθήκη). Όχι πια µόνο µε τον ισραηλιτικό λαό, αλλά µε όλους τους λαούς της γης. Έτσι, η υπόσχεση του Θεού στον Αβραάµ για τη σωτηρία του κόσµου εκπληρώθηκε και η Παλαιά ?ιαθήκη ολοκληρώθηκε.

Στο σηµείο αυτό χρειάζεται να εξηγήσουµε και κάτι άλλο. Ο Χριστός µε τη διδασκαλία και τη ζωή του ερµήνευσε στους ανθρώπους τα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης. Τους έκανε να δουν τα παλιά µε καινούρια µάτια. Για να το καταλάβουµε καλύτερα αυτό, µπορούµε να φανταστούµε ότι καθόµαστε στο µισοσκότεινο δωµάτιό µας, που το γνωρίζουµε σπιθαµή προς σπιθαµή, και ξαφνικά µπαίνει µέσα λαµπρό το φως του ήλιου. Τα χρώµατα ζωντανεύουν και µπορούµε να δούµε και την παραµικρή λεπτοµέρεια. Ταυτόχρονα, όλα µοιάζουν σαν καινούρια! Έτσι έγινε κι όταν ο Χριστός ήρθε στη γή. Η Παλαιά Διαθήκη «φωτίστηκε» από τη διδασκαλία του και τη ζωή του αλλιώς. Γι’ αυτό οι χριστιανοί µπόρεσαν να ανακαλύψουν στην Παλαιά ?ιαθήκη καινούριες αλήθειες και µηνύµατα (πέρα απ’ αυτές που αναγνωρίζει ο Ιουδαϊσµός).

Ως χριστιανικό βιβλίο, λοιπόν, η Παλαιά Διαθήκη κατέχει σηµαντική θέση στη λατρεία της Εκκλησίας. Στις ακολουθίες διαβάζονται κείµενά της. Πολλοί ύµνοι αναφέρονται σε πρόσωπα και γεγονότα που βρίσκουµε στις σελίδες της. Στην εικονογράφηση των ναών συναντάµε πολλά θέµατά της.

Επειδή στο µάθηµα των Θρησκευτικών έχουµε ως στόχο να καταλάβουµε το έργο και τη διδασκαλία του Χριστού, αλλά και τη ζωή της Εκκλησίας, είναι απαραίτητο να γνωρίσουµε την Παλαιά ?ιαθήκη.

Tα µέσα γραφής στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης
Επιγραφές και κείµενα επίσηµου χαρακτήρα χαράζονταν πάνω σε σκληρή επιφάνεια µε µια µυτερή γραφίδα. Για µικρότερα κείµενα (επιστολές, αποδείξεις κ.ά.) χρησιµοποιούνταν όστρακα*. Κείµενα φιλολογικά (παραδόσεις, αφηγήσεις, νόµοι) γράφονταν µε γραφίδα από καλάµι και µελάνη. Το υλικό πάνω στο οποίο γράφονταν ήταν φύλλα από πάπυρο, ένα ελαφρύ και ωραίο υλικό που φτιαχνόταν από τα καλάµια του Νείλου. Όµως καταστρεφόταν γρήγορα, δεν µπορούσε να διπλωθεί και γι’ αυτό τυλιγόταν σε ρολό. Αρκετά αργότερα, γύρω στο 2ο αι. π.Χ., τεχνίτες της Περγάµου έφτιαξαν ένα υλικό λεπτό και συνάµα στερεό από άσπρο δέρµα µικρού κατσικιού ή αρνιού. Το υλικό αυτό ονοµάστηκε περγαµηνή και ήταν πολύ καλύτερο από τον πάπυρο, αφού µπορούσε να γραφεί κι απ’ τις δυο µεριές, καθώς και να διπλωθεί. Οι γραφείς, λίγοι και σεβαστοί για την τέχνη τους, φορούσαν στη ζώνη τους ειδικό «µελανοδοχείο».

Ο καθηγητής του Ινστιτούτου πυρηνικής φυσικής του Πανεπιστηµίου του Σικάγου ?ρ W.F. Libby (βραβείο Νόµπελ), που προσδιόρισε την ηλικία των χειρογράφων µε τη µέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα (C14).

Τα χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας
Τα πιο παλιά χειρόγραφα των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης που έχουµε είναι του 2ου αι. π.Χ. και βρέθηκαν τυχαία, µαζί µε πολλά άλλα, στα σπήλαια του Κουµράν , κοντά στη Νεκρά Θάλασσα, το 1947. Εκεί κάποιοι νεαροί βεδουίνοι*βοσκοί, ψάχνοντας να βρουν µια κατσίκα που έχασαν, βρήκαν πιθάρια µε χειρόγραφα. Το περιεχόµενό τους: δέρµατα παλιά και τσαλακωµένα που θα τους φάνηκαν µάλλον σαν σκουπίδια παρά σαν κάτι πολύτιµο! Στο πάνω µέρος της σελίδας βλέπουµε τµήµα από το πιο παλιό χειρόγραφο της Παλαιάς ?ιαθήκης, το βιβλίο του προφήτη Ησαΐα!

Κρατώντας στα χέρια µας την Παλαιά Διαθήκη είναι ανάγκη να έχουµε στο νου µας ότι οι άνθρωποι για τους οποίους µιλάει, εποµένως και οι συγγραφείς της, δεν ήταν σαν κι εµάς, απλώς αλλιώς ντυµένοι! Τι είδους άνθρωποι ήταν λοιπόν;

Ανήκαν σε ένα λαό σηµιτικής*καταγωγής, που είναι γνωστός µε τα ονόµατα Εβραίοι, Ισραηλίτες, Ιουδαίοι, και ζούσαν σε µια εποχή πολύ διαφορετική από τη δική µας. Όλα στη ζωή τους ήταν διαφορετικά: αλλιώς έτρωγαν, ντύνονταν, µιλούσαν, σκέφτονταν. Ας το σκεφτούµε καλύτερα: Εµείς σήµερα ζούµε στην κοινωνία της εύκολης επικοινωνίας, της πληροφορίας, της ταχύτητας, των αλλαγών. Εκείνοι γνώριζαν πολύ λιγότερα πράγµατα απ’ ό,τι εµείς. Στην αρχή ζούσαν νοµαδική* ζωή κι αργότερα, όταν εγκαταστάθηκαν µόνιµα στη Χαναάν , έγιναν και αγρότες. Ένιωθαν απόλυτα δεµένοι µε τη γη στην οποία γεννιόνταν και µεγάλωναν. Και βέβαια αλλιώτικες ήταν και οι σχέσεις τους µε τους άλλους ανθρώπους. Ισχυρότατοι δεσµοί τους ένωναν µε τις πολυµελείς οικογένειές τους, τη φυλή και το λαό στον οποίο ανήκαν. Στο κέντρο της ζωής τους, όπου κι αν βρίσκονταν, κάθε µέρα απ’ τη στιγµή της γέννησης ως το θάνατό τους, υπήρχε ο Θεός. Αυτό ίσχυε για όλους: τους άντρες και τις γυναίκες, το βασιλιά, τους ιερείς, τους γεωργούς, τους βοσκούς και τους εµπόρους. Φυσικά ίσχυε και για τους συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης.

Συχνά ακούµε να λέγεται ότι η Αγία Γραφή, άρα και η Παλαιά Διαθήκη, είναι ένα βιβλίο θεόπνευστο. Αυτό βέβαια δε σηµαίνει ότι ο Θεός «φώναξε» από τον ουρανό ή ψιθύρισε «στο αυτί» κάποιων ανθρώπων. Τι εννοούµε, λοιπόν, λέγοντας ότι ο Θεός ενέπνευσε τους ανθρώπους; Εννοούµε ότι µίλησε στις καρδιές τους, εκεί όπου ο άνθρωπος παίρνει ελεύθερα αποφάσεις και τίποτε δε µπορεί να του επιβληθεί µε τη βία. Τους φανέρωσε (= αποκάλυψε) αλήθειες που µόνοι τους οι άνθρωποι δεν θα µπορούσαν να καταλάβουν: ότι ο Θεός είναι ένας και κυρίαρχος όλου του κόσµου• ποιο είναι το καλό και το κακό• πώς να φέρονται ο ένας στον άλλο• πώς να φροντίζουν την πλάση όλη• ποιος είναι ο προορισµός των ανθρώπων και του κόσµου. Και το πιο σπουδαίο: µε ποιον τρόπο ο άνθρωπος σχετίζεται µε το Θεό. Όλα αυτά είναι οι θεόπνευστες αλήθειες που ο Θεός φανέρωνε σταδιακά στα γεγονότα της ιστορίας του ισραηλιτικού λαού.

Ανάµεσα σ’ αυτό το λαό βρέθηκαν κάποιοι άνθρωποι που πίστευαν βαθιά στο Θεό. Όλη τους η ζωή έγινε µάτια και αυτιά που έβλεπαν και άκουγαν τις θεόπνευστες αλήθειες και τις αναγνώριζαν µέσα στην καθηµερινή ζωή. Όµως όλα αυτά δεν τα κράτησαν για τον εαυτό τους. Θέλησαν να τα µοιραστούν µε τους άλλους ανθρώπους και γι’ αυτό έγραψαν κείµενα.

Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης έγραφαν, όπως είναι φυσικό, στη γλώσσα που µιλούσαν και χρησιµοποιούσαν τις γνώσεις της εποχής τους. Πάντα βέβαια ως κύριο σκοπό είχαν να εκφράσουν στα κείµενά τους τις θεόπνευστες αλήθειες, όσο καλύτερα γινόταν. Πώς το πετύχαιναν αυτό; Κάτι που έχει σηµασία να καταλάβουµε εµείς σήµερα είναι ότι οι άνθρωποι εκείνης της εποχής – και ιδιαίτερα οι Ανατολίτες – αγαπούσαν πολύ τις ιστορίες. Έτσι, λοιπόν, και οι συγγραφείς της Παλαιάς ?ιαθήκης χρησιµοποίησαν ιστορίες που γνώριζαν από τους παλαιότερους ή τις συνέθεταν οι ίδιοι. Τα ιδιαίτερα χαρίσµατά τους (ευφυΐα, ευαισθησία, φαντασία) τους βοηθούσαν να χτίζουν µε µαστοριά τα κείµενά τους χρησιµοποιώντας κατάλληλες εικόνες και σύµβολα. Ζωντανές δηλαδή εκφράσεις από τις παραδόσεις του τόπου τους και από την καθηµερινή ζωή, που δύσκολα ξεχνιούνται. Π.χ. παρουσιάζουν το Θεό ως ποιµένα, δηλαδή βοσκό. Η εικόνα αυτή, καθώς ήταν πολύ γνώριµη στους ανθρώπους εκείνης της εποχής, τους βοηθούσε να καταλαβαίνουν κάτι περισσότερο για το Θεό και να τον νιώθουν κοντά τους. Άλλοτε πάλι παρουσιάζουν το Θεό να µιλάει, να θυµώνει, να µαλώνει τους ανθρώπους, όπως ένας αυστηρός πατέρας, που όµως νοιάζεται για το παιδί του και θέλει να του βάλει µυαλό. Τις εκφράσεις αυτές, όπου ο Θεός παρουσιάζεται ως άνθρωπος, τις ονοµάζουµε ανθρωποµορφικές.

Με τις εικόνες, λοιπόν, τα σύµβολα και τις ανθρωποµορφικές εκφράσεις οι άνθρωποι εκείνης της εποχής µπορούσαν να καταλαβαίνουν καλύτερα το νόηµα των βιβλικών διηγήσεων.

Όσα εξηγήσαµε παραπάνω µπορούµε να τα συµπυκνώσουµε στην πρόταση: η Παλαιά Διαθήκη είναι βιβλίο θεόπνευστο (= λόγος εµπνευσµένος από το Θεό), αλλά και έργο ανθρώπινο (= από τα χέρια και µε τα λόγια των ανθρώπων).

• Πρώτα απ’ όλα ότι έχει νόηµα να µαθαίνουµε αυτές τις διηγήσεις, ώστε να µπορούµε να τις αφήγηθουµε και οι ίδιοι.
• Να µην ξεχνάµε ότι το θέµα της Παλαιάς Διαθήκης είναι η σχέση του Θεού µε τους ανθρώπους.
• Να «ταξιδεύουµε» πίσω στο χρόνο προσπαθώντας να συναισθανόµαστε σαν άνθρωποι της εποχής εκείνης τι κρύβεται πίσω από τις ιστορίες και τις εικόνες των κειµένων.
• Όµως και ως σύγχρονοι άνθρωποι να εκφράζουµε τα ερωτήµατα, τις ιδέες, τις σκέψεις και τα συ ναισθήµατα που γεννούν τα κείµενα της Παλαιάς Διαθήκης σε µας τους ίδιους.
• Να ανακαλύπτουµε τη σηµασία που µπορεί να έχουν οι αλήθειες των κειµένων για τη ζωή και την πρόοδο του σηµερινού κόσµου.

Η Γη Χαναάν, η Γη της Επαγγελίας

Στο µέσο περίπου αυτού του εύφορου τόξου βρίσκεται και η Παλαιστίνη, η οποία αρχικά ονοµαζόταν Γη Χαναάν. Ας προσέξουµε το χάρτη 2. Βλέπουµε ότι οι εµπορικοί και στρατιωτικοί δρόµοι που συνέδεαν τους χώρους των µεγάλων πολιτισµών της περιοχής περνούσαν υποχρεωτικά από την

Παλαιστίνη. Έτσι, αυτή η στενή παραθαλάσσια λωρίδα εύφορης γης ήταν πολύ σηµαντική για την ευρύτερη περιοχή. Γι’ αυτό το λόγο, παρ’ όλη τη µικρή της έκταση (είναι µικρότερη από την Πελοπόννησο), όλοι οι ισχυροί λαοί της περιοχής ήθελαν να κατακτήσουν τη Χαναάν.