ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ

ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΘΗΤΗ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Συγγραφείς:

Γκίβαλος Μενέλαος

Λέκτορας Πολιτικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Γρηγοροπούλου Βασιλική

Διδάκτωρ Φιλοσοφίας - Καθηγήτρια Π.Σ.Π.Α. - Διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Κοτρόγιαννος Δημήτρης

Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο

Κρήτης

Μανιάτης Γιώργος

Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Επιστημονική επιμέλεια

Κοτρόγιαννος Δημήτρης

Εποπτεία στο πλαίσιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Πετρόπουλος Νικόλαος, Σύμβουλος Κοινωνιολογίας

Μέλη της Επιτροπής Κρίσης:

Οικονόμου Θεόδωρος, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Κονιόρδος Μιχάλης, Καθηγητής Οικονομικής Επιστήμης ΤΕΙ, Ηπείρου

Μαυρίδης Ηρακλής, Κοινωνιολόγος - Επιστημολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης στο ΙΙάντειο Πανεπιστήμιο.

Πετροπούλου Χριστίνα, Φιλόλογος – Κοινωνική Ανθρωπολόγος, Καθηγήτρια Δευτοροβάθμιας Εκπαίδευσης

Ψύλλα Μαριάννα, Πολιτικός Επιστήμονας, Λέκτορας, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Εισαγωγή

1. ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

1.1. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

1.1.1. Ο Πλάτων και η επίδραση του

1.1.2. Ο Αριστοτέλης και η επίδραση του

1.1.3. Η επίδραση των Αράβων

1.1.4. Η αντίληψη της Αναγέννησης περί επιστήμης

1.1.5. Η επιστήμη ως καθολική και τέλεια γνώση

1.1.6. Η επιστήμη οκ; έρευνα

1.1.7. Φ. Βάκων

1.1.8. Καρτέσιος

1.1.9. Γαλιλαίος

1.1.10. Τα κυρία χαρακτηριστικά του επιστημονικού πνεύματος

1.2. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ 16ο ΑΙΩΝΑ

1.2.1. Αρχαιότητα

1.2.2. θεολογική σκέψη και Κοινωνικές Επιστήμες

1.2.3. Επιστήμη και Κοινωνικές Επιστήμες

1.2.4. Οι Κοινωνικές Επιστήμες τον 16ο αιώνα

2. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

2.1. ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

2.1.1. Οικονομική και κοινωνική ζωή στον Μεσαίωνα

2.1.2. Αναγέννηση και ανακαλύψεις

2.1.3. Αστικοποίηση

2.1.4. Από την κοινότητα στην κοινωνία

2.1.5. Η γένεση των εθνικών κρατών

2.1.6. Η Βιομηχανική Επανάσταση

2.2. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΓΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ

ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΝ 17ο ΚΑΙ ΤΟΝ 18ο ΑΙΩΝΑ

2.2.1. Η Πολιτική Επιστήμη

2.2.2. Οικονομία

2.2.3. Ψυχολογία

2.2.4. Κοινωνιολογία

2.2.5. Η Εγκυκλοπαίδεια (1751-1772)

3. ΘΕΜΕΛΙΩΤΕΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

3.1. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

3.1.1. Τόμας Χομπς: Η θεμελίωση του απολυταρχικού κράτους

3.1.2. Ο Τζων Λοκ και η φιλελευθεροποίηση του κράτους

3.1.3. Ζαν-Ζακ Ρουσσώ: Οι όροι ενός δημοκρατικού κράτους

3.1.4. Καρλ Μαρξ: Η θεωρία των παραγωγικών δυνάμεων και κριτική του κράτους.

3.2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

3.2.1. Ο Άνταμ Σμιθ και η γένεση της κλασικής σχολής

της Πολιτικής Οικονομίας

3.2.2. Ο Ρικάρντο και οι αρχές της κλασικής Πολιτικής Οικονομίας /p>

3.2.3. Καρλ Μαρξ: Μισθωτή εργασία και κεφάλαιο

3.2.4. Τζων Κέυνς: Η πολιτική του κράτους στη μεγάλη κρίση

3.3. ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

3.3.1. Η γένεση της Κοινωνιολογίας

Ο Αύγουστος Κοντ και η Κοινωνιολογία ως κοινωνική Φυσική

3.3.2. Ο Καρλ Μαρξ και η διαλεκτική των κοινοτικών σχέσεων

3.3.3. Ο Εμίλ Ντυρκέμ και η Κοινωνιολογία ως μελέτη των κοινοτικών γεγονότων .

3.3.4. Ο Μαξ Βέμπερ και ο τύπος της ορθολογικής πράξης

3.4. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

3.4.1. Β. Βουντ: Ενδοσκόπηση και Πειραματική Ψυχολογία

3.4.2. Τζων Γουότσον: Η μελέτη της συμπεριφοράς

3.4.3. Ο Μαξ Βερτχάιμερ και η μορφολογική σχολή (Gestalt Psychology)

3.4.4. Ο Σ. Φρόυντ και η γένεση της Ψυχανάλυσης

3.4.5. Κοινωνική Ψυχολογία

3.5. ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ

Α. Βρετανοί κοινωνικοί ανθρωπολόγοι

3.5.1. Ο Μαλινόφσκι, θεμελιωτής της έρευνας πεδίου και του λειτουργισμού στην Ανθρωπολογία

3.5.2. Ο Ράντκλιφ-Μπράουν και η σχολή του δομο-λειτουργισμού

3.5.3. Ο Έβανς-Πρίτσαρντ, η συμβολή του στην Πολιτική Ανθρωπολογία και στη σύνδεση

Ιστορίας-Ανθρωπολογίας

Β. Η γαλλική σχολή Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

3.5.4. Ο Κλωντ Λεβί-Στρως και η θεμελίωση του γαλλικού στρουκτουραλισμού

Γ. Αμερικανική σχολή Ανθρωπολογίας

3.5.5. Η Μάργκαρετ Μηντ και η Πολιτισμική Ανθρωπολογία

4. ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

4.1. Αιτίες ανάπτυξης των Κοινωνικών Επιστημών

4.2. Η αντικειμενικότητα

4.3. Η διεπιστημονικότητα στις Κοινωνικές Επιστήμες

4.4. Μέθοδος ως σχέδιο και τεχνική κοινωνικής έρευνας

4.5. Μέθοδος

4.6. Συγκριτική μέθοδος

4.7. Ιστορική μέθοδος

4.8. Ο θετικισμός

I. Βασικά χαρακτηριστικά

II. Ιστορικά στάδια του θετικισμού

4.9. Ο μεθοδολογικός ατομισμός

4.10. Διαλεκτική μέθοδος

4.11. Λειτουργισμός

4.12. Δομισμός

4.13. Συστημική ανάλυση

5. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ

5.1. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

5.1.1. Το κράτος-έθνος

5.1.2. Οικογένεια - ρόλοι, δομή της σύγχρονης οικογένειας

5.1.3. Πολυπολιτισμικότητα-διαπολιτισμικές σχέσεις

5.1.4. Παγκοσμιοποίηση

5.2. ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΟΥΝ

ΣΥΝΘΕΤΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

5.2.1. Κοινωνικός αποκλεισμός

5.2.2. Ανεργία

5.2.3. Μεταναστευτικά ρεύματα-ρατσισμός

5.2.4. Βία στην κοινωνία

5.3. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

5.3.1. Περιβάλλον

5.3.2. Βιοτεχνολογία-βιοηθική

5.3.4. Τα ανθρώπινα δικαιώματα

6. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΗΜΕΡΑ. Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ

6.1. Ο ΑΝΑΓΚΑΙΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ.

6.2. Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ

ΕΝΩΣΗ

6.2.1. Πολιτική Επιστήμη

6.2.2. Οικονομικές Επιστήμες

6.2.3. Κοινωνιολογία

6.2.4. Κοινοτική Ανθρωπολογία

6.3. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

6.3.1. Οι σπουδές των Κοινωνικών Επιστημών στην Ελλάδα

6.3.2. Επαγγελματικές προοπτικές

ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Κάθε άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή αντιμετωπίζει προβλήματα με τη δουλειά του, με το κόστος και την ποιότητα ζωής, με το κοινωνικό περιβάλλον, με την οικογένεια, με τη συμμετοχή του στα κοινά, κτλ. Συχνά το άτομο αισθάνεται αδύναμο να τα αντιμετωπίσει μόνο του, αντιλαμβάνεται ότι οι γνώσεις του σε μια κοινωνία ολοένα και πιο συνθέτη δεν επαρκούν, με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε αδιέξοδο, να καταλαμβάνεται από άγχος και απογοήτευση και να επιλέγει άστοχους τρόπους αντίδρασης. Η αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων και η εξεύρεση βιώσιμων λύσεων απαιτεί συχνά εξειδικευμένες γνώσεις που υπερβαίνουν τον κοινό νου. Παλαιότερα, ο κοινός νους είχε την τάση να προσφεύγει στη θρησκεία για να βρει λύσεις. Στη σύγχρονη κοινωνία, το ρόλο αυτό αναλαμβάνουν οι Κοινωνικές Επιστήμες, δηλαδή η Κοινωνιολογία, η Οικονομία, η Κοινωνική Ανθρωπολογία, η Ψυχολογία, η Νομική και η Πολιτική Επιστήμη. Καθεμιά από αυτές μελετά ορθολογικά τη συγκρότηση και την έκφραση συγκεκριμένων πλευρών της ατομικής και της συλλογικής ζωής του ανθρώπου. Παρέχει συστηματικές και μεθοδικές γνώσεις για να αναλυθεί ο συγκεκριμένος τομέας τον οποίο μελετά: η οικονομία, οι κοινωνικές σχέσεις, η πολιτική δραστηριότητα, η προσωπικότητα του ανθρώπου, κτλ.

Όμως, παρά τον εξειδικευμένο χαρακτήρα καθεμιάς από τις Κοινωνικές Επιστήμες, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πολιτισμός και η ζωή της κοινωνίας δεν είναι άθροισμα μεμονωμένων κομματιών, αλλά η συνεκτική εικόνα ενός κόσμου που πρέπει να τον μελετήσουμε συνδυαστικά, δηλαδή στην ενότητα του, για να κατανοήσουμε σφαιρικά τον εαυτό μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους. Αποφεύγοντας την αδιαλλαξία και την επιστημονική αποκλειστικότητα, αξιοποιούμε τις διαφορετικές προσεγγίσεις, που έχουν θετικές επιπτώσεις στην πρόοδο της κοινωνικής ζωής συνολικά.

Το βιβλίο λοιπόν Ιστορία των Κοινωνικών Επιστημών στόχο έχει να αποτελέσει μια χρήσιμη εισαγωγή στην κοινωνική σκέψη και προβληματική για τους μαθητές και τις μαθήτριες της Β' Λυκείου. Πράγματι, η ιστορία της κοινωνικής σκέψης δεν είναι χρήσιμη μόνο για να συν-

ειδητοποιήσουμε την πορεία του ανθρώπινου πνεύματος και την πρόοδο του πολιτισμού, αλλά και για να κατανοήσουμε τους όρους συγκρότησης του κοινωνικού προβληματισμού της επιστήμης. Η πρόκληση των κοινωνικών φαινομένων ήταν πάντοτε παρούσα, αλλά η εξήγηση των αιτιών τους και η αποτελεσματική αντιμετώπιση των συνεπειών τους ήταν απόρροια της διαμόρφωσης των Κοινωνικών Επιστημών στη νεότερη εποχή με βάση τη μεθοδολογία και την προβληματική τον Φυσικών Επιστημών. Μελέτη λοιπόν της ιστορίας της κοινοτικής σκέψης δε σημαίνει στείρα εκμάθηση των ιδεών των μεγάλων στοχαστών για την κοινωνική πραγματικότητα, αλλά προσοικείωση μιας τελεσφόρου λογικής και κριτικής ανάλυσης για την κατανόηση της κοινωνίας. Αυτή η προσοικείωση μας ευαισθητοποιεί περισσότερο απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα και ενισχύει την ικανότητά μας να επιζητούμε την έλλογη επίλυσή τους.

H Ιστορία των Κοινωνικών Επιστημών είναι μια σύνοψη των ουσιαστικών και σταθερών αναφορών της κοινοτικής σκέψης και της κοινωνικής προβληματικής προορισμένη να ικανοποιήσει ένα πρόγραμμα διδασκαλίας στο Λύκειο και από αυτή την άποψη πρέπει να αντιμετωπιστεί. Είναι μια απόπειρα εισαγωγής στις πλέον βασικές έννοιες της κοινωνικής σκέψης και συστηματική περιγραφή των πιο σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων της εποχής μας. Η επιλογή δεν ήταν αυτονόητη, αλλά σκοπό είχε αφ' ενός να παρουσιάσει στο μέτρο του δυνατού την ιστορία της προοδευτικής τροποποίησης και βελτίωσης αυτών των εννοιών για την κατανόηση της κοινωνικής πραγματικότητας, και αφ ετέρου να πληροφορήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες για τα διάφορα πεδία εφαρμογής που μπορεί να έχει αυτή η μεθοδολογική περιήγηση. Είναι ευνόητο λοιπόν ότι αυτό το βιβλίο δεν μπορεί να αποτελέσει ένα διεξοδικό και εμπεριστατωμένο εγχειρίδιο. Οι συγγραφείς του το γνωρίζουν και ελπίζουν στην κατανόηση των αναγνωστών, και ιδιαίτερα των μαθητών, στους οποίους και απευθύνεται.

Το δύσκολο αυτό εγχείρημα ανέλαβε μία ομάδα αποτελούμενη από τον Μ. Γκίβαλο, τη Β. Γρηγοροπούλου Δ. Κοτρόγιαννος και τον Γ. Μανιάτη. Η ομάδα συνεργάστηκε τόσο στην επεξεργασία όσο και στην ενοποίηση των κεφαλαίων, την ευθύνη για την συγγραφή κάθε κεφαλαίου είχε και διαφορετικός συνεργάτης. Ειδικότερα ο Δ. Κοτρόγιαννος έγραψε το 1ο κεφάλαιο, η Β. Γρηγοροπούλου και ο Γ. Μανιάτης το 2ο κεφάλαιο, η Β. Γρηγοροπούλου το 3ο κεφάλαιο, ο Γ. Μανιάτης και ο Δ. Κοτρόγιαννος το 4ο κεφάλαιο και ο Μ. Γκιβαλος το 5ο και 6ο κεφάλαιο.

Τέλος θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον κ. Πετρόπουλο Νικόλαο για την καθοριστική του συμβολή στην παράγραφο 4. 4.

Αθήνα 10.4.1999

Οι συγγραφείς