Α

το πρώτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου.

• ως αριθμητικό σύμβολο α´ =1, αλλά ͵α = 1.000.
• στη σύνθεση εμφανίζεται ως:
• ἀ-/ἀν- στερητικό (ΙΕ προέλευσης): εκφράζει έλλειψη, στέρηση ή απουσία, π.χ. σοφός - ἄσοφος (= αυτός που χαρακτηρίζεται από έλλειψη σοφίας)· πριν από φωνήεν, το στερητικό ἀ- εμφανίζεται ως ἀν-, π.χ. ἀνέστιος (= αυτός που δεν έχει εστία).
• ἁ-/ἁμ- αθροιστικό (ΙΕ προέλευσης). Πιο ορθά ἁ- (με δασεία), π.χ. ἁπλοῦς, ἁθρόος. Συχνά όμως ἀ- (με ψιλή), λόγω ανομοίωσης προς δασέα σύμφωνα που ακολουθούν, π.χ. ἄλοχος (= σύζυγος).
• ἀ- προθετικό (ΙΕ προέλευσης): εμφανίζεται στην αρχή της λέξης (όπου σε ομόρριζους τύπους άλλων ΙΕ γλωσσών μπορεί να μην υπάρχει: ἀνήρ - αρχ. ιταλ. ner-, ἀστήρ - λατ. stella).

πλάκα, σανίδα (τη χρησιμοποιούσαν για την καταμέτρηση των ψήφων): τὰς ψήφους διαριθμῶ ἐπὶ τοῦ ἄβακος = καταμετρώ τις ψήφους πάνω στην υπολογιστική πλάκα.

ΝΕ άβακας.

άνδρας κατάγομενος από τα Άβδηρα, που ήταν πόλη της Θράκης.

• ως Ἀβδηρίτας οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν παροιμιωδώς τους ηλίθιους.

Συγκριτικός	ἀβεβαιότερος
Υπερθετικός	ἀβεβαιότατος

αναξιόπιστος, ασταθής, άστατος: ἀβέβαιός ἐστιν ὁ πλοῦτος = ο πλούτος είναι αναξιόπιστο πράγμα. = ἄπιστος, ἐπισφαλής. ≠ ἀξιόπιστος, πιστός.

ΝΕ αβέβαιος «όχι ασφαλής» (μέλλον αβέβαιο).

Συγκριτικός	ἀβελτερώτερος
Υπερθετικός	ἀβελτερώτατος

ηλίθιος: ἀβέλτερος φαίνεται = φαίνεται ηλίθιος. = εὐήθης, ἄνους. ≠ δεινός «έξυπνος».

αυτός τον οποίο δεν μπορεί κανείς να ζήσει, ανυπόφορος: ἀβίωτον πεποίηκέν μοι τὸν βίον = μου έχει κάνει τη ζωή ανυπόφορη. ≠ βιωτός.

ΝΕ αβίωτος.

Συγκριτικός	ἀβουλότερος
Υπερθετικός	ἀβουλότατος

απερίσκεπτος: ἀνὴρ ἄβουλος = απερίσκεπτος άντρας. = ἀπερίσκεπτος. ≠ εὔβουλος, φρόνιμος.

ΝΕ άβουλος (που του λείπει η θέληση).

1. κάνω κάποιον λεπτό στους τρόπους ή μεταχειρίζομαι κάποιον με λεπτότητα.

2. μέση φωνή ἁβρύνομαι καυχιέμαι: ἵπποις ἡϐρύνετο = καυχιόταν για τα άλογά του. = ἀγάλλομαι, μέγα φρονῶ ἐπί τινι.

Συγκριτικός	ἀμείνων, ἀρείων / βελτίων / κρείττων / λῴων
Υπερθετικός	ἄριστος / βέλτιστος / κράτιστος / λῷστος

Α. για πρόσωπα

1. ο υψηλής καταγωγής: δεσπότης ἀγαθὸς καὶ ἐξ ἀγαθῶν = άρχοντας υψηλής καταγωγής και προερχόμενος από άτομα υψηλής καταγωγής. = γενναῖος, εὐγενής. ≠ ἀγεννής, φαῦλος.

2. μέλος της πολιτικής μερίδας των αριστοκρατών (ιδιαίτερα στη φρ. καλοὶ κἀγαθοί). βέλτιστος, κράτιστος.

3. γενναίος (καθώς η ανδρεία αποδιδόταν σε άτομα υψηλής καταγωγής). = ἀνδρεῖος. ≠ δειλός.

4. ικανός: ἀγαθὸς πύκτης = ικανός πυγμάχος. ≠ φαῦλος «ανίκανος, κακός».

5. με ηθική σημ. καλός, ενάρετος: τὸν κακὸν ἄνδρα ἀγαθὸν ποιῶ = κάνω τον κακό άνθρωπο καλό.

6. ὦ ᾿γαθὲ καλέ μου φίλε (χρησιμοποιείται ως μορφή ήπιας συμϐουλής ή ήπιας επίπληξης): μήπω, ὦ ᾿γαθέ, ἐκεῖσε ἴωμεν = ας μην πάμε ακόμη προς τα εκεί, καλέ μου φίλε.

Β. για πράγματα

1. χρήσιμος: οἶδά τι πυρετοῦ ἀγαθόν = γνωρίζω κάτι χρήσιμο για τον πυρετό.

2. ηθικά καλός: ἔργα ἀγαθά = καλά έργα. = σπουδαῖος «ηθικά καλός». ≠ πονηρός.

3. ως ουσιαστικό για πρόσωπα ή πράγματα τὸ ἀγαθὸν καλό πράγμα, ευλογία, ευεργεσία, αγαθό: ὦ μέγα ἀγαθὸν σὺ τοῖς φίλοις, Κῦρε = εσύ, μεγάλη ευλογία για τους φίλους, Κύρε.

• ἐπ' ἀγαθῷ τινος για το καλό κάποιου: ἐπ' ἀγαθῷ τῆς Πελοποννήσου ποιῶ τι = κάνω κάτι για το καλό της Πελοποννήσου.
• στον πληθ. τὰ ἀγαθά αγαθά, τα καλά της τύχης, θησαυροί, πλούτη.

ΝΕ αγαθός (με τη σημ. Α5, λ.χ. αγαθή ψυχή).

Παρατ.	ἤγαλλον
Μέλλ.	ἀγαλῶ
Αόρ.	ἤγηλα
Παθ. ενεστ.	ἀγάλλομαι
Παθ. παρατ.	ἠγαλλόμην

1. εξυμνώ, τιμώ: τοὺς θεοὺς ἀγάλλω = εξυμνώ τους θεούς. = τιμάω.

2. μέση φωνή ἀγάλλομαι χαίρομαι, καυχιέμαι: εὐτυχίαις ἠγάλλεσθε = καυχόσασταν για την ευτυχισμένη ζωή σας. = μέγα φρονῶ ἐπί τινι

ΝΕ αγάλλομαι (σε ποιητικό λόγο) «χαίρομαι» (με τη σημ. 2).

Παρατ.	ἠγάμην
Μέλλ.	ἀγάσομαι & με μέση σημ. ἀγασθήσομαι
Αόρ.	ἠγασάμην & με μέση σημ. ἠγάσθην

1. θαυμάζω: ἄγαμαί τινα τῆς ἀνδρείας = θαυμάζω κάποιον για τη γενναιότητά του. = ζηλόω.

2. εκπλήσσομαι: ἠγάσθην αὐτοῦ εἰπόντος ταῦτα = έμεινα έκπληκτος που είπε αυτά τα πράγματα. = θαυμάζω.

3. ευχαριστιέμαι: ἄγαμαι τοῖς ἔργοις τινός = ευχαριστιέμαι με τα έργα κάποιου. = ἥδομαι, χαίρω.

ΝΕ λόγ. επίθετο αγαστός «θαυμαστός».

πάρα πολύ: ἄγαν κοῦφος = πάρα πολύ ελαφρός. ἡ ἄγαν ἐλευθερία = η υπερϐολική ελευθερία. = λίαν, σφόδρα. ≠ ἐλάχιστα, ἥκιστα.

• έκφραση μηδὲν ἄγαν τίποτε (να μην κάνεις) σε υπερβολικό βαθμό (παροιμιώδης φράση, την οποία ο Αριστοτέλης αποδίδει στο Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο, έναν από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας).

1. δυσαρεστούμαι: ἀγανακτεῖ τοῖς σκώμμασι = δυσαρεστείται με τα αστεία. = δυσχεραίνω ἐπί τινι. ≠ ἥδομαι, ἀγάλλομαι, τέρπομαι, εὐφραίνομαι.

2. αγανακτώ: ταῦτ' ἀγανακτοῦσιν, ὅτι ἐγὼ τῷ πατρὶ φόνου ἐπεξέρχομαι = γι' αυτόν το λόγο αγανακτούν, διότι εγώ ασκώ δίωξη κατά του πατέρα μου για φόνο. = ἄχθομαί τινι

ΝΕ αγανακτώ (σημ. 2).

1. αγαπώ: οἱ πατέρες τοὺς αὑτῶν παῖδας ἀγαπῶσιν = οι πατέρες αγαπούν τα παιδιά τους. = φιλέω «αγαπώ». ≠ μισέω.

2. είμαι ικανοποιημένος: ἀγαπήσω, εἰ τὸ σῶμα σώσω = θα είμαι ικανοποιημένος, αν σώσω τον εαυτό μου. οὐκ ἀγαπῶ τοῖς ὑπάρχουσιν ἀγαθοῖς = δεν είμαι ικανοποιημένος με τα πλούτη που έχω. = ἀρκεῖ μοι...

ΝΕ αγαπώ (σημ. 1).

Πέρσης έφιππος ταχυδρόμος (που μετέφερε παραγγέλματα ή μηνύματα του βασιλιά).

ΝΕ το ομόρριζο η αγγαρεία.

Παρατ.	ἤγγελλον
Μέλλ.	ἀγγελῶ
Αόρ.	ἤγγειλα
Παρακ.	ἤγγελκα
Μέσ. αόρ.	ἠγγειλάμην
Παθ. μέλλ.	ἀγγελθήσομαι
Παθ. παρακ.	ἤγγελμαι
Παθ. υπερσ.	ἠγγέλμην

αγγέλλω, αναγγέλλω. = καταγγέλλω «αγγέλλω».

ΝΕ αγγέλλω.

αγγελιοφόρος, απεσταλμένος.

ΝΕ άγγελος (με άλλη σημ., πτερωτό ον κτλ.).

προστακτικές του ἄγω που χρησιμοποιούνται ως επιρρήματα εμπρός!, έλα!: «Ἄγε τοίνυν», ἔφη ὁ Κῦρος, «σκοπῶμεν νῦν τὰ ἐμοὶ πεπραγμένα πάντα» = «εμπρός λοιπόν» είπε ο Κύρος «ας εξετάσουμε τώρα όλα τα κατορθώματά μου». = φέρε «εμπρός».

Παρατ.	ἤγειρον
Μέλλ.	ἀγερῶ
Αόρ. αʹ	ἤγειρα
Μέσ. αόρ. αʹ	ἠγειράμην
Παθ. αόρ. αʹ	ἠγέρθην
Παθ. παρακ.	ἀγήγερμαι

συγκεντρώνω: τὸν στόλον ἀγείρω = συγκεντρώνω το στόλο. = συνάγω. ≠ διασκεδάννυμι «διασκορπίζω».

Συγκριτικός	ἀγενέστερος
Υπερθετικός	ἀγενέστατος

1. αγέννητος, αδημιούργητος (δηλ. άναρχος): γέγονεν ἢ ἀγενές ἐστιν; = (το σύμπαν) έχει δημιουργηθεί ή είναι αδημιούργητο;

2. άτεκνος.

3. ποταπός, χαμερπής.

ΝΕ αγενής «που του λείπουν οι καλοί τρόποι».

Συγκριτικός	ἀγεννέστερος
Υπερθετικός	ἀγεννέστατος

1. αυτός που έχει ταπεινή, άσημη καταγωγή: οἱ ἀγεννεῖς πλείους τὸν ἀριθμόν εἰσι τῶν γενναίων = οι ταπεινής καταγωγής άνθρωποι είναι περισσότεροι στον αριθμό από τους υψηλής καταγωγής. ≠ γενναῖος «ο υψηλής καταγωγής», ἀγαθός.

2. για πράγματα άθλιος, αχρείος: βωμολοχεύματ' ἀγεννῆ = άθλιες βωμολοχίες.

τμήμα στρατεύματος.

ΝΕ άγημα.

αγέραστος: ἡ ταῖς ψυχαῖς ῥώμη τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν ἀγήρατός ἐστι = η ψυχική δύναμη των ενάρετων ανδρών είναι αγέραστη.

ΝΕ αγέραστος.

Συγκριτικός	ἁγιώτερος
Υπερθετικός	ἁγιώτατος

1. για πράγματα αφιερωμένος στους θεούς, ιερός, άγιος: ἐν μέσῳ ἱερὸν ἅγιον ἦν = στο μέσο υπήρχε άγιο ιερό.

2. για πρόσωπα άγιος, αγνός: ὑμᾶς πάντες πρότερον ἁγίους ἐνόμιζον = προηγουμένως όλοι σας θεωρούσαν αγνούς.

ΝΕ άγιος (και με τις δύο σημ.).

Παρατ.	ἠγνόουν
Μέλλ.	ἀγνοήσω
Αόρ.	ἠγνόησα
Παρακ.	ἠγνόηκα
Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	ἀγνοήσομαι «θα αγνοηθώ»
Παθ. μέλλ.	ἀγνοηθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἠγνοήθην
Μέσ. παρακ.	ἠγνόημαι

αγνοώ: ἀγνοεῖ πάντα καὶ οὐδὲν οἶδεν = αγνοεί τα πάντα και δε γνωρίζει τίποτε. = οὐ γιγνώσκω, οὐκ οἶδα. ≠ οἶδα, γιγνώσκω, ἐπίσταμαι.

ΝΕ αγνοώ.

ρήμα του ποιητικού λόγου. Στον πεζό λόγο χρησιμοποιείται το σύνθετο κατάγνυμι.

Μέλλ.	ἄξω
Αόρ.	ἔαξα
Παρακ. με παθ. σημ.	ἔαγα «έχω θραυσθεί»
Παθ. αόρ.	ἐάγην

σπάζω, συντρίβω.

1. η συνέλευση του λαού ή ο τόπος της συνέλευσης αυτής.

2. ο τόπος αγοραπωλησιών, αγορά, ή τα ίδια τα προϊόντα που πουλιούνται στην αγορά: οὐ δέχομαί τινα ἀγορᾷ οὐδ' ἄστει = δεν επιτρέπω την είσοδο σε κάποιον, ούτε στην αγορά ούτε στην πόλη.

3. ως ένδειξη χρόνου ἀγορὰ πλήθουσα το χρονικό διάστημα από τις δέκα το πρωί έως τις δώδεκα το μεσημέρι, όταν η ἀγορά (σημ. 2) ήταν γεμάτη με κόσμο: πρῴ τε γὰρ εἰς τοὺς περιπάτους καὶ τὰ γυμνάσια ᾔει καὶ πληθούσης ἀγορᾶς ἐκεῖ φανερὸς ἦν = και διότι το πρωί πήγαινε στους χώρους των περιπάτων και στα γυμναστήρια και κατά το μεσημέρι παρουσιαζόταν εκεί.

• έκφραση ἀγορᾶς διάλυσις το χρονικό διάστημα μετά την αποχώρηση του κόσμου από την ἀγοράν (σημ. 2), το απόγευμα.

ΝΕ αγορά (σημ. 2).

Παρατ.	ἠγόραζον
Μέλλ.	ἀγοράσω
Αόρ.	ἠγόρασα
Παρακ.	ἠγόρακα
Μέσ. αόρ.	ἠγορασάμην
Παθ. αόρ.	ἠγοράσθην
Παθ. παρακ.	ἠγόρασμαι

1. συχνάζω στην ἀγοράν (σημ. 2).

2. συγκεντρώνομαι στην ἀγοράν (σημ. 2): ἐσελθόντες ἐς τὴν πόλιν ἠγόραζον = αφού εισήλθαν στην πόλη, συγκεντρώθηκαν στην αγορά.

3. αγοράζω: ἐκ τῆς πόλεως ἠγόραζον τὰ ἐπιτήδεια = αγόραζαν τις προμήθειες από την πόλη. = ὠνέομαι «αγοράζω». ≠ πωλέω.

• μέση φωνή ἀγοράζομαι: αγοράζω για τον εαυτό μου: εἶπε τὰ ἐπιτήδεια ἀγοράζεσθαι καὶ συσκευάζεσθαι = είπε να αγοράσουν για τον εαυτό τους τις προμήθειες και να τις συσκευάσουν.

ΝΕ αγοράζω (με τη σημ. 3).

1. εκείνος που συχνάζει στην ἀγοράν (σημ. 2): ὁ ἀγοραῖος ὄχλος = ο κόσμος που συχνάζει στην αγορά.

• οἱ ἀγοραῖοι οι κοινοί θνητοί, ο όχλος: τὰ συμπόσια τῶν ἀγοραίων.

2. για πράγματα συνηθισμένος, κοινός, χυδαίος: σκώμματα ἀγοραῖα.

ΝΕ αγοραίος «χυδαίος».

Παρατ.	ἠγόρευον
Μέλλ.	(σύνθ.) -αγορεύσω & -ερῶ
Αόρ.	(σύνθ.) -ηγόρευσα & -εῖπον
Παρακ.	(σύνθ.) -είρηκα
Υπερσ.	(σύνθ.) -ειρήκειν
Μέσ. μέλλ.	(σύνθ.) -αγορεύσομαι
Παθ. μέλλ.	(σύνθ.) -ρηθήσομαι
Παθ. αόρ.	(σύνθ.) -ηγορεύθην & -ερρήθην
Παθ. παρακ.	(σύνθ.) -είρημαι
Παθ. υπερσ.	(σύνθ.) -ειρήμην

μιλώ στην ἀγοράν (σημ. 1): τίς ἀγορεύειν βούλεται; = ποιος θέλει να απευθυνθεί στη συνέλευση; (ερώτηση την οποία υπέϐαλλε ο κήρυκας στα μέλη της εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων). = δημηγορέω, ῥητορεύω.

ΝΕ αγορεύω (κυρίως στη βουλή και το δικαστήριο).

κυνήγι, καταδίωξη: ἐς ἄγρας ἔρχομαι = πηγαίνω στα κυνήγια. ἄγρα ἀνθρώπων = καταδίωξη ανθρώπων. = κυνηγέσιον, θήρα.

ΝΕ άγρα (λ.χ. άγρα ψήφων).

Παρατ.	ἤγρευον
Μέλλ.	ἀγρεύσω
Αόρ.	ἤγρευσα
Παθ. αόρ.	ἠγρεύθην

πιάνω στο κυνήγι ή στο ψάρεμα, αρπάζω: ἀγρεύω τῷ ἀμφιϐλήστρῳ ἰχθῦς = πιάνω ψάρια με το δίχτυ.

Συγκριτικός	ἀγριώτερος
Υπερθετικός	ἀγριώτατος

1. αυτός που ζει στους αγρούς. ≠ ἥμερος (για ζώα).

2. με ηθική σημ. άγριος, άξεστος. = ἀπαίδευτος.

ΝΕ άγριος (με όλες τις σημ).

1. αυτός που κατοικεί στους αγρούς, στην πεδιάδα: ἄγροικα ζῷα = ζώα των αγρών. ≠ ὄρεια ζῷα = ζώα του βουνού.

2. ο άνθρωπος της υπαίθρου, ο χωρικός.

3. ο χωριάτης, ο άξεστος: ἄγροικός ἐστιν = είναι χωριάτης. ≠ ἀστεῖος «άνθρωπος του άστεως, της πόλης».

ΝΕ αγροίκος (με μετάθεση του τόνου και σημ. 3).

1. ως επί το πλείστον στον πληθυντικό ἀγροί χωράφια. = κτήματα.

2. η ύπαιθρος (σε αντιδιαστολή προς τα ἄστυ, πόλις, κώμη): κατ' ἀγροὺς τῆς χώρας γίγνεταί τι = συμϐαίνει κάτι στην ύπαιθρο της χώρας.

ΝΕ αγρός (σημ. 1).

λέξη αυστηρά ποιητική, που όμως απαντά σε σύνθετες λέξεις του πεζού λόγου ως πρώτο συνθετικό, λ.χ. ἀγχέμαχος «αυτός που μάχεται από κοντά» κτλ.

Συγκριτικός	ἆσσον & ἄσσον
Υπερθετικός	ἄγχιστα

κοντά. = ἐγγύς, πλησίον, πέλας. ≠ μακράν, πόρρω.

1. στενή συγγένεια: ὑπάρχει μοι ἀγχιστεία πρός τινα = έχω στενή συγγένεα με κάποιον. = συγγένεια.

2. κληρονομικά δικαιώματα.

ΝΕ αγχιστεία (με την αντίθετη σημ.: «μη εξ αίματος συγγένεια, επιγαμία»).

στραγγαλίζω, απαγχονίζω: τὸν Κέρβερον ἄγχω. = πνίγω, ἀπάγχω

ΝΕ πβ. άγχος, αγχόνη.

Παρατ.	ἦγον
Μέλλ.	ἄξω
Αόρ. α´	ἦξα
Αόρ. β´	ἤγαγον
Παρακ.	ἀγήοχα & ἦχα
Υπερσ.	ἀγηόχειν
Μέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	ἄξομαι
Παθ. μέλλ.	ἀχθήσομαι
Μέσ. αόρ. β´	ἠγαγόμην
Παθ. αόρ.α´	ἤχθην
Παθ. παρακ.	ἦγμαι

1. οδηγώ, μεταφέρω: ἄγω στρατιάν = οδηγώ το στράτευμα. = φέρω.

2. αμετάβ. προελαύνω, πηγαίνω: θᾶσσον ὁ Νικίας ἦγε = ο Νικίας προήλαυνε γρηγορότερα. ἄγωμεν εἰς τὰς ἐχομένας κωμοπόλεις = ας πάμε στις κοντινές κωμοπόλεις.

3. διευθύνω: ἄγω τὴν πολιτείαν = διευθύνω τα δημόσια πράγματα. = διοικέω, διατίθημι.

4. ανατρέφω, εκπαιδεύω: οἱ κακῶς ἀχθέντες = οι κακώς εκπαιδευμένοι.

5. γιορτάζω: Ἀπατούρια ἄγουσιν = γιορτάζουν τα Απατούρια.

6. θεωρώ: τιμιώτερόν τινα ἄγω = θεωρώ κάποιον πιο αξιότιμο.

7. σε εκφράσεις α. εἰρήνην ἄγω πρός τινα έχω ειρηνικές σχέσεις με κάποιον. β. ἡσυχίαν / σχολὴν ἄγω ησυχάζω, έχω ελεύθερο χρόνο.

ΝΕ άγω στη λόγ. φρ. άγομαι και φέρομαι «κατευθύνομαι από άλλους».

1. μεταφορά: πρὸς τὰς ἀγωγὰς χρῶμαι ὑποζυγίοις = για τις μεταφορές χρησιμοποιώ υποζύγια.

2. καθοδήγηση: ἡ ἀγωγὴ τοῦ νόμου = η καθοδήγηση από το νόμο.

3. εκπαίδευση, αγωγή: ἐκ νέων ἀγωγῆς ὀρθῆς τυγχάνω = λαμβάνω ορθή αγωγή από τη νεανική μου ηλικία.

ΝΕ αγωγή (με σημ. 3).

1. συγκέντρωση (κυρίως η συγκέντρωση των Ελλήνων κατά τους πανελλήνιους αγώνες): ποιῶ τὸν Ὀλυμπικὸν ἀγῶνα, ἵνα τοὺς Ἕλληνας ἅπαντας ξυναγείρω = κάνω τη συγκέντρωση στην Ολυμπία, για να μαζέψω όλους τους Έλληνες.

2. διαγωνισμός (για τη λήψη βραβείου στους ἀγῶνας, σημ. 1): ἀγὼν γυμνικός, μουσικός = αθλητικός, μουσικός διαγωνισμός. ἀγὼν στεφανηφόρος / στεφανίτης = διαγωνισμός στον οποίο το βραβείο ήταν στεφάνι. ἀγῶνα καθίστημι = καθιερώνω διαγωνισμό. = ἅμιλλα.

3. μάχη, αγώνας: ὁ Φίλιππος, πρὸς ὃν ἦν ἡμῖν ὁ ἀγών = ο Φίλιππος, εναντίον του οποίου ήταν ο αγώνας μας.

4. δίκη, δικαστικός αγώνας: εἰς ἀγῶνα καθίστημι ἀνθρώπους = οδηγώ ανθρώπους σε δίκη.

5. ψυχική ταλαιπωρία: πολὺν τὸν ἀγῶνα ἔχω = έχω μεγάλη ψυχική ταλαιπωρία.

ΝΕ αγώνας (με τις σημ. 2, 3).

1. διαγωνισμός: δημοτικὴ ἀγωνία = διαγωνισμός του δήμου. = ἀγών.

2. γυμναστική άσκηση: μουσικὴν καὶ ἀγωνίαν παιδεύω τινά = εκπαιδεύω κάποιον στη μουσική και στις γυμναστικές ασκήσεις.

3. αγωνία: ἐν φόβῳ καὶ πολλῇ ἀγωνίᾳ εἰμί = βρίσκομαι σε φόβο και μεγάλη αγωνία.

ΝΕ αγωνία (σημ. 3 ως επακόλουθο του ανταγωνισμού στους αθλητικούς αγώνες).

Παρατ.	ἠγωνίων
Μέλλ.	ἀγωνιάσω
Αόρ.	ἠγωνίασα
Παρακ.	ἠγωνίακα

1. συναγωνίζομαι: πρὸς ἀλλήλους ἀγωνιῶσιν = συναγωνίζονται μεταξύ τους. = ἀγωνίζομαι, ἁμιλλάομαι.

2. αγωνιώ: ἐδόκει μοι ὁ Πρωταγόρας ἀγωνιᾶν = μου φαινόταν ότι ο Πρωταγόρας αγωνιούσε. = ἀνιῶμαι. ≠ ἡσυχάζω.

Μέλλ. με παθ. σημ. με τη σημ. 4	ἀγωνιοῦμαι «θα κριθώ»
Παθ. μέλλ.	ἀγωνισθήσομαι
Αόρ.	ἠγωνισάμην
Παθ. αόρ.	ἠγωνίσθην
Παρακ.	ἠγώνισμαι

1. διαγωνίζομαι (για τη λήψη βραβείου): Ὀλυμπίασιν ἀγωνίζομαι = διαγωνίζομαι στην Ολυμπία. = ἁμιλλάομαι.

2. μάχομαι, πολεμώ: περὶ τῶν ἁπάντων ἀγωνίζομαι = μάχομαι για τα πάντα. = μάχομαί τινι.

3. ως όρος δικανικός αντιδικώ, εμπλέκομαι σε δίκη: πάνυ ἔμπειρος τοῦ ἀγωνίζεσθαι = πολύ έμπειρος στο να συμμετέχει σε δίκες.

4. στην παθ. φωνή ἀγωνίζομαι κρίνομαι.

ΝΕ αγωνίζομαι (με τις σημ. 1, 2).

1. κατόρθωμα: Ἄγιδος τὸ ἀγώνισμα τοῦτο ἐγένετο = το κατόρθωμα αυτό υπήρξε του Άγιδος.

2. εκείνο με το οποίο κάποιος συμμετέχει σε διαγωνισμό, δημηγορία: κτῆμα ἐς αἰεὶ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν ξύγκειται = (το έργο) έχει συντεθεί πιο πολύ ως παντοτινό μελέτημα, παρά σαν πρόσκαιρη δημηγορία για να την ακούουν κάποιοι.

ΝΕ αγώνισμα (είδος αθλήματος).

αυτός που δε γνωρίζει: ἀδαὴς γίγνομαί τινος = δε γνωρίζω κάτι. = ἀνεπιστήμων.

ΝΕ αδαής.

Συγκριτικός	ἀδεέστερος
Υπερθετικός	ἀδεέστατος

1. αυτός που δε νιώθει φόϐο, ο άφοβος: θανάτου ἀδεής = αυτός που δε φοβάται το θάνατο. = θαρραλέος. ≠ περιδεὴς «φοβισμένος».

• ως ουσιαστικό τὸ ἀδεὲς η έλλειψη φόβου, η ασφάλεια.

2. αυτός που δεν προκαλεί φόβο, ο μη φοβερός: ἀδεές ἐστί τι πρὸς τοὺς ἐχθρούς = κάτι δεν προκαλεί φόϐο στους εχθρούς. ≠ δεινός «φοβερός».

3. επίρρημα ἀδεῶς α. χωρίς φόβο ή δισταγμό: ἀδεῶς τινα ὠφελοῦμεν = ωφελούμε κάποιον χωρίς φόβο. β. χωρίς φόϐο ότι θα μου επιβληθεί ποινή (ἄδεια σημ. 3): μηνύω τὸ ἀσέϐημα ἀδεῶς = καταγγέλλω την ασεϐή πράξη χωρίς φόβο ότι θα μου επιϐληθεί ποινή.

1. αφοβία, αίσθημα ασφάλειας: πύλαι διὰ τὴν ἄδειαν ἀνεῳγμέναι = πύλες ανοικτές, λόγω του αισθήματος ασφάλειας. = ἀφοβία. ≠ δέος «φόβος», φόβος.

2. αμνηστία: τοῖς ἄλλοις Μυτιληναίοις ἄδειαν ἐδώκατε οἰκεῖν τὴν σφετέραν αὐτῶν = στους άλλους Μυτιληναίους παραχωρήσατε αμνηστία, με την οποία τους επιτρέπατε να κατοικούν στη δική τους πόλη.

3. άδεια που ζητούσε ένας πολίτης από το δήμο, προκειμένου να υποβάλει πρόταση που συγκρουόταν με ισχύοντα νόμο ή για να ασκήσει δίωξη εναντίον κάποιου: ἄδειαν αἰτοῦμαι ἐπὶ μηνύσει τινός = ζητώ άδεια να καταγγείλω κάποιον.

ΝΕ άδεια (συγκατάθεση σε αίτημα).

αδωροδόκητος, αμερόληπτος: ἀδέκαστος κρίνω τι = κρίνω κάτι αμερόληπτα.

ΝΕ αδέκαστος.

ανιψιός, ανιψιά.

1. αόρατος. ≠ δῆλος «φανερός».

2. άγνωστος: ἄδηλος ὁ κτείνας ἐστίν = ο φονιάς είναι άγνωστος.

• ἄδηλόν ἐστι, εἰ... = είναι αβέβαιο εάν...

1. ο Άδης (για τους αρχαίους Έλληνες, ο Άδης ήταν ο θεός των νεκρών. Ήταν παιδί του Κρόνου και της Ρέας και αδελφός του Δία, του Ποσειδώνα, της Ήρας, της Δήμητρας και της Εστίας. Όταν έγινε η διανομή της εξουσίας του σύμπαντος, ο Άδης έλαβε τον κάτω κόσμο, ο Ποσειδώνας τη θάλασσα και ο Δίας πήρε τον έλεγχο του ουρανού και της γης).

• ἐν ᾍδου (ενν. οἴκῳ) μέσα στο σπίτι του Άδη. εἰς ᾍδου (ενν. οἶκον) προς το σπίτι του Άδη.

2. τόπος όπου πηγαίνουν οι ψυχές μετά το θάνατο του σώματος.

ασυμφιλίωτος: τὰ πρὸς ὑμᾶς ἀδιάλλακτα ὑπάρχει = οι σχέσεις μου με εσάς δεν επιδέχονται συμφιλίωση.

ΝΕ αδιάλλακτος.

Παρατ.	ἠδίκουν
Μέλλ.	ἀδικήσω
Αορ.	ἠδίκησα
Παρακ.	ἠδίκηκα
Παθ. ενεστ.	ἀδικοῦμαι
Μεσ. μελλ. με παθ. σημ.	ἀδικήσομαι «θα αδικηθώ»
Παθ. μέλλ.	ἀδικηθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἠδικήθην
Παθ. παρακ.	ἠδίκημαι

1. διαπράττω αδίκημα, παραβιάζω το νόμο: Σωκράτης ἀδικεῖ ζητῶν τὰ ἐπουράνια = ο Σωκράτης διαπράττει αδίκημα που διερευνά τα επουράνια.

2. έχω άδικο, κάνω λάθος: εἰ μὴ ἀδικῶ γε = αν βέβαια δεν έχω άδικο. = ἀπατῶμαι περί τι.

3. αδικώ κάποιον: ἀδικῶ τοὺς δεσπότας = αδικώ τους ηγεμόνες. ἀδικῶ τινά τι = αδικώ κάποιον σε κάτι.

4. βλάπτω: ἀδικῶ γῆν τὴν Πλαταιίδα = βλάπτω την πλαταιική γη. = κακῶς ποιῶ τι. ≠ ὠφελέω.

ΝΕ αδικώ (με σημ. 3).

απροσδόκητος: ξυμφορὰ ἀδόκητος = απροσδόκητη συμφορά. = ἀπροσδόκητος. ≠ πβ. πρὸς προσδοκίαν «σύμφωνα με ό,τι αναμενόταν».

ΝΕ αδόκητος (στη φρ. κυρίως αδόκητος θάνατος).

φλύαρος: ἀδολέσχης σοφιστής = φλύαρος σοφιστής.

που δεν έχει φήμη, άσημος, ασήμαντος.

ΝΕ άδοξος.

Συγκριτικός	ἁδρότερος
Υπερθετικός	ἁδρότατος

1. πυκνός, παχύς, αδρός: χιὼν ἁδρά = πυκνό χιόνι. = παχύς. ≠ ἰσχνός.

2. εύσωμος: ἁδροὶ παῖδες = εύσωμα παιδιά.

ΝΕ αδρός (και με τις δύο σημ.).

αυτός στον οποίο δεν επιτρέπεται να μπει κανείς. = ἄβατος. ≠ βέβηλος «αυτός στον οποίο επιτρέπεται η είσοδος, μη ιερός».

• ως ουσιαστικό τὸ ἄδυτον το εσωτερικό τμήμα ενός ιερού, το άδυτο: ἡ Πυθία εἰς τὸ ἄδυτον κατῆλθεν.

ΝΕ το άδυτο (με τις δύο σημ.).

Παρατ.	ᾖδον
Μέλλ. με σημ. ενεργ.	ᾄσομαι «θα τραγουδήσω»
Αόρ.	ᾖσα
Παθ. αόρ.	ᾔσθην
Παθ. παρακ.	ᾖσμαι

τραγουδώ: οἱ τῶν γερόντων ἐν Λακεδαίμονι χοροὶ ᾄδουσιν «ἁμὲς ποτ' ἦμες ἄλκιμοι νεανίαι» = οι χοροί των γερόντων στη Σπάρτη τραγουδούν «κάποτε εμείς ήμασταν γενναίοι νέοι».

1. πάντοτε: ἀεὶ θεοῖς ἐχθρός ἐστιν = πάντοτε είναι μισητός στους θεούς. ≠ οὔποτε «ποτέ δεν», μήποτε «ποτέ να μη».

• με το άρθρο οἱ ἀεὶ ὄντες οι αθάνατοι (οι θεοί).
• αἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων πάντοτε να είσαι άριστος και να ξεπερνάς τους άλλους (Ομ. Ιλ. Ζ 208). Πρόκειται για στίχο που έχει αποκτήσει ευρεία διάδοση ως ευχή αναγραφόμενη σε βραβεία, τιμητικές πλακέτες κτλ.

2. ὁ ἀεὶ ο εκάστοτε: οἱ ἀεὶ δικάζοντες = οι εκάστοτε δικαστές.

αυτός που τον θυμούνται για πάντα: ἀείμνηστος ἡ ἁμαρτία = το σφάλμα θα το θυμούνται για πάντα.

ΝΕ αείμνηστος.

παντοτινή εξορία: φευγέτω ἀειφυγίαν = ας εξοριστεί για πάντα.

1. αυτός που πάντοτε κυλά: ποταμὸς ἀέναος = ποταμός που πάντοτε κυλά.

2. αιώνιος, παντοτινός: ἀέναον τὴν τροφὴν παρέχω = παρέχω αιώνια τροφή.

ΝΕ αέναος (με σημ. 2).

1. αποζημιωμένος: ἀζήμιον παρέχω τινά = αποζημιώνω κάποιον.

2. ατιμώρητος: ὁ συλλήπτωρ ἀζήμιος ἀπέφυγεν = ο συνεργός ξέφυγε ατιμώρητος. = ἀθῷος, ἀτιμώρητος.

3. αυτός που δεν προξενεί ζημιά, ο μη βλαβερός: ἀζήμιοι ἀχθηδόνες = ενοχλήσεις που δεν προξενούν ζημιά. ≠ βλαβερός.

αηδόνι.

ΝΕ αηδόνι.

έλλειψη πείρας, απειρία: ἀήθεια τοῦ κακοπραγεῖν = απειρία στις αποτυχίες. = ἀπειρία, ἀνεπιστημοσύνη. ≠ ἐμπειρία.

Συγκριτικός	ἀηθέστερος
Υπερθετικός	ἀηθέστατος

1. ασυνήθιστος, παράξενος.

2. ασυνήθιστος σε κάτι: ἀήθεις τοιαύτης μάχης = ασυνήθιστοι σε τέτοια μάχη.

αέρας.

ΝΕ αέρας.

1. η πόλη της Αθήνας (Ο πληθυντικός αριθμός σε ονόματα πόλεων, λ.χ. αἱ Θῆϐαι, αἱ Μυκῆναι κτλ., οφείλεται στο γεγονός ότι οι πόλεις αυτές προήλθαν από συνένωση πολλών γειτονικών δήμων).

• επιρρήματα α. Ἀθήναζε προς την Αθήνα. β. Ἀθήνηθεν από την Αθήνα. γ. Ἀθήνησιν στην Αθήνα.

2. η Αττική (στο σύνολό της).

ΝΕ Αθήνα (από την έκφραση εἰς πόλιν Ἀθήνας (= τὰς Ἀθήνας, αιτ. πληθ.), που εκλήφθηκε ως γεν. ενικού, της Αθήνας).

Συγκριτικός	ἀθλιώτερος
Υπερθετικός	ἀθλιώτατος

με ηθική σημ. αξιολύπητος, άθλιος. = οἰκτρός, ἐλεεινός.

ΝΕ άθλιος.

έπαθλο (ενός διαγωνισμού): ἆθλα ὁ ἄρχων προτίθησιν = ο κυϐερνήτης ορίζει έπαθλα. τὰ πρῶτα τῶν ἄθλων ἠνεγκάμην = κέρδισα τα καλύτερα έπαθλα. = τὰ πρωτεῖα «το πρώτο βραβείο».

Παρατ.	ἥθροιζον
Αόρ.	ἥθροισα
Παρακ.	ἥθροικα
Παθ. αόρ.	ἡθροίσθην
Παθ. παρακ.	ἥθροισμαι
Παθ. υπερσ.	ἡθροίσμην

η οικογένεια των λέξεων του ἁθροίζω στην αττική διάλεκτο εμφανίζεται με δασεία, στις λοιπές διαλέκτους με ψιλή.

1. συγκεντρώνω: ἁθροίζει τό τε βαρβαρικὸν καὶ τὸ ἑλληνικόν = συγκεντρώνει και το βαρβαρικό και το ελληνικό στράτευμα. = ἀγείρω. ≠ διασκεδάννυμι «διασκορπίζω».

2. στην παθ. φωνή για το νου ἁθροίζομαι εἰς ἐμαυτὸν συγκεντρώνομαι, συμμαζεύω το νου μου. = συντείνω ἐμαυτόν, συναγείρω ἐμαυτόν.

1. κατά πλήθη, στοίβες ή μάζες συγκεντρωμένες μαζί.

• για στρατιώτες συντεταγμένοι: λείπουσιν τὸν λόφον οὐ μὴν ἔτι ἁθρόοι ἀλλ᾿ ἄλλοι ἄλλοθεν = εγκαταλείπουν το λόφο, όχι πια συντεταγμένοι, αλλά άλλοι από εδώ και άλλοι από εκεί.

2. όλος συνολικά, όλος μαζί: ἡ πόλις ἁθρόα σφάλλεται = όλη συνολικά η πόλη σημειώνει αποτυχίες. ἁθρόον ἦν τὸ στράτευμα = το στράτευμα ήταν όλο μαζί (δηλαδή συγκεντρωμένο).

ΝΕ πβ. αθρόα προσέλευση.

αποκαρδιώνομαι, χάνω το θάρρος μου: οὐ μὴν ἐπὶ τούτοις ἀθυμήσας εἱλόμην ῥᾳθυμεῖν = ασφαλώς δεν επέλεξα να αδρανώ, επειδή έχασα το θάρρος μου από αυτά.

παιχνίδι.

ΝΕ πβ. άθυρμα της μοίρας ο άνθρωπος.

Συγκριτικός	ἀθῳότερος
Υπερθετικός	ἀθῳότατος

άτρωτος, απρόσβλητος, ατιμώρητος, αζημίωτος: ἀθῷος ἅπασι = άτρωτος από κάθε άποψη. ἀθῷοι τῶν ἀδικημάτων τούτων = ατιμώρητοι για αυτά τα αδικήματα. οὐκ ἀθῷος ἄπεισιν = δε θα ξεφύγει ατιμώρητος (με το αζημίωτο).

ΝΕ αθώος (απαλλαγμένος από ενοχή, τιμωρία κτλ.).

παραλία, ακροθαλασσιά.

ΝΕ γιαλός.

1. το δέρμα της κατσίκας (που φορούσαν ως ένδυμα).

2. η δερμάτινη ασπίδα του Δία.

ΝΕ αιγίδα (στη φρ. υπό την αιγίδα κάποιου = υπό την προστασία).

Παρατ.	ᾐδούμην
Μέλλ.	αἰδέσομαι
Μέσ. αόρ.	ᾐδεσάμην
Παθ. αόρ. με μέση σημ.	ᾐδέσθην
Παρακ.	ᾔδεσμαι

1. ντρέπομαι. = αἰσχύνομαι.

2. αισθάνομαι δέος (δηλ. φόβο ανάμεικτο με σεβασμό): φοβοῦμαί γε τοὺς μοχθηρούς (οὐ γὰρ δήποτε εἴποι' ἂν ὥς γε αἰδοῦμαι) = φοβούμαι βέβαια τους μοχθηρούς (γιατί ποτέ δε θα έλεγα ότι νιώθω δέος γι' αυτούς).

3. ως δικανικός όρος συγχωρώ: αἰδοῦμαί τινα καὶ ἀφίημι = συγχωρώ κάποιον και τον αθωώνω.

Συγκριτικός	αἰδημονέστερος
Υπερθετικός	αἰδημονέστατος

ντροπαλός. = αἰσχυντηλός. ≠ ἀναίσχυντος.

αιώνιος: ἔχθραν τινὶ ἀΐδιον ἔχω = έχω αιώνιο μίσος προς κάποιον. = αἰώνιος.

1. ντροπή: αἰδώς τίς μ' ἔχει ποιοῦντα τοῦτο = με διακατέχει κάποια ντροπή που το κάνω αυτό. = αἰσχύνη. ≠ ἀναισχυντία, ἀναίδεια.

2. σεβασμός, συμπάθεια: αἰδοῦς οὐδεμιᾶς ἔτυχον = δεν έτυχα καμιάς συμπάθειας.

3. συγχώρεση: ἄξιόν ἐστι αἰδοῦς αὐτὸν τυγχάνειν παρ' ὑμῶν = είναι ορθό να πάρει συγχώρεση από εσάς.

ΝΕ αιδώς (στη νομική φρ. προσβολή της δημοσίας αιδούς).

αιθέρας, ουρανός (το πέμπτο από τα βασικά συστατικά του υλικού κόσμου. Λέγεται και πέμπτη ουσία, απ᾿ όπου προήλθε το ουσιαστικό πεμπτ-ουσία. Τα υπόλοιπα τέσσερα είναι γῆ, ἀήρ, ὕδωρ και πῦρ, δηλαδή χώμα, αέρας, νερό και φωτιά).

ΝΕ αιθέρας.

για τον καιρό καθαρός, ασυννέφιαστος. = ἀνέφελος. ≠ ἐπινέφελος.

ΝΕ αίθριος.

ο κοινός τύπος είναι αἰνίσσομαι.

Παρατ.	ᾐνιττόμην
Μέλλ.	αἰνίξομαι
Αόρ.	ᾐνιξάμην
Παθ. αόρ.	ᾐνίχθην
Παθ. παρακ.	ᾔνιγμαι

υπαινίσσομαι: τί αἰνίττεται ὁ θεός; = τι υπαινίσσεται ο θεός;

κατσίκα (κυρίως θηλυκή): αἲξ ἄγριος = άγριο κατσίκι (πβ. αἴγαγρος).

• παροιμία αἲξ Σκυρία κατσίκι από τη Σκύρο. (Οι αρχαίοι έλεγαν ότι η κατσίκα αυτή, μόλις την αρμέξουν, αναποδογυρίζει το σκεύος με το γάλα. Η παροιμία χρησιμοποιείται για τους αχάριστους ανθρώπους).

ΝΕ αίγα, συχνότερα κατσίκα.

ο κάτοικος της Αιολίδας ή αυτός που ανήκει στην αιολική φυλή.

βοσκός κατσικιών, κατσικοβοσκός. Βλ. και βουκόλος.

1. κατάληψη (κυρίως μιας πόλης). = ἅλωσις.

2. επιλογή: ποιοῦμαι τὴν αἵρεσιν = κάνω την επιλογή μου.

3. εκλογή (αξιωματούχων): ἐκ δημοκρατίας αἱρέσεως γιγνομένης ῥᾷόν τις τὰ ἀποβαίνοντα φέρει = στη δημοκρατία, επειδή γίνεται εκλογή των αρχόντων (και όχι λ.χ. διορισμός τους), ευκολότερα ανέχεται κάποιος το αποτέλεσμα.

4. σύστημα φιλοσοφικών αρχών, ή το σύνολο των διανοουμένων που πρεσβεύουν τέτοιες αρχές.

5. θρησκευτική αίρεση.

ΝΕ αίρεση (με τη σημ. 5).

1. αυτός που επιλέγει: αἱρετικὸς ὧν χρή = άτομο που επιλέγει αυτά που πρέπει.

2. με τη θρησκευτική σημ. αιρετικός.

ΝΕ αιρετικός (με τη σημ. 2).

1. αυτός που μπορεί να καταληφθεί: δόλῳ αἱρετοί = που μπορούν να καταληφθούν με δόλο. = ἁλωτός. ≠ ἀπόρθητος.

2. αυτός που μπορεί να επιλεγεί, επιλέξιμος: ἆρ' οὖν αἱρετὸς ἡμῖν βίος ὁ τοιοῦτος; = συνεπώς, είναι επιλέξιμη για μας μια τέτοια ζωή; = ἐκλεκτός, ἐπίλεκτος.

3. για αξιωματούχο εκλεγμένος (σε αντιδιαστολή προς το κληρωτός = αυτός που έχει αναλάβει ένα αξίωμα με κλήρωση)

ΝΕ αιρετός (με σημ. 3).

Παρατ.	ᾕρουν
Mέλλ.	αἱρήσω
Aόρ. β΄	εἷλον
Παρακ.	ᾕρηκα
Mέσ. μέλλ.	αἱρήσομαι
Παθ. μέλλ.	αἱρεθήσομαι
Μέσ. αόρ. β´	εἱλόμην
Παθ. αόρ.	ᾑρέθην
Mέσ. & παθ. παρακ.	ᾕρημαι
Μέσ. & παθ. υπερσ.	ᾑρήμην

ως παθητική φωνή της σημ. 4 χρησιμοποιείται το ἁλίσκομαι.

1. παίρνω με το χέρι, αρπάζω, δράττομαι: χειρὸς αἱρῶ τινα = παίρνω κάποιον από το χέρι.

2. για συναισθήματα, επιθυμίες, ασθένεια καταλαμβάνω: αὐτὸν αἱρεῖ τὸ νόσημα = τον καταλαμβάνει το νόσημα.

3. για άψυχα πράγματα παίρνω, αποκτώ: αἱρῶ τι = αποκτώ κάτι.

4. για έμψυχα όντα συλλαμβάνω, αιχμαλωτίζω: αἱρῶ τινα τῶν πολεμίων = αιχμαλωτίζω έναν από τους εχθρούς. Με τη σημ. «αιχμαλωτίζομαι» χρησιμοποιείται το ἁλίσκομαι.

5. ως δικανικός όρος καταδικάζω: αἱρῶ τινα ἀκουσίου φόνου = καταδικάζω κάποιον για ακούσιο φόνο.

• αἱρῶ δίκην/γραφὴν λαμβάνω έγκριση για καταδίκη: μεγάλας γραφὰς διώξας οὐδεμίαν εἷλεν = αν και πολλές καταγγελίες του είχε προσάψει, δεν εξασφάλισε καμία έγκριση για καταδίκη του.

6. μέση φωνή αἱροῦμαι παίρνω για τον εαυτό μου, επιλέγω, προτιμώ: τὴν ἐλευθερίαν ἑλοίμην ἂν ἀντὶ ὧν ἔχω = θα προτιμούσα την ελευθερία μου αντί γι' αυτά που έχω.

7. μέση φωνή αἱροῦμαι εκλέγω: αἱροῦνται γοῦν αὐτὸν ἐπὶ τὰς μεγίστας ἀρχάς = τον εκλέγουν λοιπόν στα πιο υψηλά αξιώματα.

8. παθ. φωνή αἱροῦμαι εκλέγομαι: ᾕρημαι στρατηγεῖν = έχω εκλεγεί να είμαι στρατηγός.

ο ασυναίρετος τύπος είναι ἀείρω (ποιητ.).

Παρατ.	ᾖρον
Μέλλ.	ἀρῶ
Αόρ.	ἦρα
Παρακ.	ἦρκα
Υπερσ.	ἤρκειν
Μέσ. & παθ. ενεστ.	αἴρομαι
Μέσ. & παθ. παρατ.	ᾐρόμην
Μέσ. μέλλ.	ἀροῦμαι
Παθ. μέλλ.	ἀρθήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἠράμην
Παθ. αόρ.	ἤρθην
Μέσ. παρακ.	ἦρμαι

1. σηκώνω, υψώνω: ἀπὸ γῆς αἴρω τι.

2. αμετάβ. ξεκινώ, αναχωρώ: ἄρας τῷ στρατῷ προὐχώρει ἐς τὴν γῆν αὐτῶν = αφού ξεκίνησε με το στρατό προχωρούσε προς τη χώρα τους.

ΝΕ αίρω (στη φρ. αίρω την εμπιστοσύνη μου).

Παρατ.	ᾐσθανόμην
Mέλλ.	αἰσθήσομαι
Aόρ. β´	ᾐσθόμην
Παρακ.	ᾔσθημαι

1. αντιλαμβάνομαι με τις αισθήσεις: ἐξ ὧν ἐγὼ ἀκοῇ αἰσθάνομαι = από όσα εγώ ακούω (αντιλαμβάνομαι μέσω της ακοής). ὁπότε τις αἴσθοιτο κάμνων = κάθε φορά που κάποιος αντιλαμβανόταν ότι κουραζόταν.

2. καταλαβαίνω (για διανοητική αντίληψη): ᾐσθόμην τὸ πραχθέν = κατάλαβα αυτό που έγινε. = μανθάνω «καταλαβαίνω».

3. πληροφορούμαι, μαθαίνω: ᾔσθετο ὅτι τὸ στράτευμα ἤδη ἐν Κιλικίᾳ ἦν = έμαθε ότι ήδη το στράτευμα βρισκόταν στην Κιλικία. = πυνθάνομαι, ἀκούω, μανθάνω.

ΝΕ αισθάνομαι.

1. αισθητηριακή αντίληψη.

2. αισθητήριο όργανο: πᾶσαι αἱ αἰσθήσεις ἐν τῇ κεφαλῇ εἰσιν = όλα τα αισθητήρια όργανα βρίσκονται στο κεφάλι.

3. γνώση, κατανόηση, αντίληψη (για διανοητική διεργασία): ἐν αἰσθήσει τῶν ἀποριῶν ἐγένετο, αἷς συνείχοντο οἱ στρατιῶται = έλαβε γνώση των ελλείψεων που καταπίεζαν τους στρατιώτες του.

• για πράγματα αἴσθησιν ἔχω/παρέχω
  γίνομαι αντιληπτός, αισθητός: διέχοντες ᾖσαν ὅπως τὰ ὅπλα μὴ κρουόμενα πρὸς ἄλληλα αἴσθησιν παρέχοι = βάδιζαν απέχοντας ο ένας από τον άλλο, για να μη γίνονται αισθητά τα όπλα, όταν συγκρούονταν μεταξύ τους.

ΝΕ αίσθηση (με σημ. 1 και 3).

Συγκριτικός	ὁ, ἡ αἰσχίων, τὸ αἴσχιον
Υπερθετικός	αἴσχιστος, -η, -ον

1. για εξωτερική εμφάνιση άσχημος: αἰσχρὰ παρθένος = άσχημη νεαρή. ≠ καλὸς «όμορφος».

2. με ηθική σημ. κακοήθης, άτιμος, που προκαλεί ντροπή, επαίσχυντος: ἔργον αἰσχρόν = άτιμη πράξη. ≠ ἀγαθὸς «καλός».

• ως ουσιαστικό τὸ αἰσχρόν η ατιμία, η κακία: τὸ καλὸν καὶ τὸ αἰσχρόν = η αρετή και η κακία.

ΝΕ αισχρός (με τη σημ. 2).

1. ντροπή: ἐς αἰσχύνην μεγάλην φέρει τι = κάτι προκαλεί μεγάλη ντροπή.

2. αίσθημα ντροπής: ἐπὶ τοῖς αἰσχροῖς αἰσχύνη = αίσθημα ντροπής απέναντι στα άτιμα έργα. ≠ ἀναισχυντία.

ΝΕ αισχύνη (με τις σημ. 1, 2).

Παρατ.	ᾔσχυνον
Μέλλ.	αἰσχυνῶ
Αόρ.	ᾔσχυνα
Παρακ.	ᾔσχυγκα
Παθ. μέλλ.	αἰσχυνοῦμαι «θα ντραπώ»
Παθ. αόρ.	ᾐσχύνθην «ντράπηκα»
Παθ. παρακ.	ᾔσχυμμαι

1. ασχημίζω κάποιον ή κάτι: αἰσχύνω τὸν ἵππον = ασχημίζω το άλογο.

2. με ηθική σημ. ντροπιάζω, ατιμάζω: τοὺς ἡμετέρους πατέρας αἰσχύνομεν = ντροπιάζουμε τους πατέρες μας.

3. παθ. φωνή αἰσχύνομαι ντρέπομαι: αἰσχυνόμενος τῇ συμφορᾷ ἠνειχόμην = επειδή ντρεπόμουν για τη συμφορά, τα δεχόμουν. ᾐσχύνοντο ὅτι ἦσαν οἱ βάρβαροι αὐτῶν ἐν τῇ χώρᾳ = ένιωθαν ντροπή που ήταν οι βάρβαροι στη χώρα τους.

• με μετοχή αἰσχύνομαι ποιῶν τι ντρέπομαι που κάνω κάτι (το οποίο όμως κάνω): οὐκ αἰσχύνῃ εἰς τοιαῦτα ἄγων, ὦ Σώκρατες, τοὺς λόγους; = δεν ντρέπεσαι, Σωκράτη, που οδηγείς τη συζήτηση σε τέτοια θέματα;
• με απαρέμφατο αἰσχύνομαι ποιεῖν τι ντρέπομαι να κάνω κάτι (και επομένως δεν το κάνω): ᾐσχύνου τὸ ψεῦδος λέγειν = ντρεπόσουν να πεις το ψέμα.

Παρατ.	ᾔτουν
Mέλλ.	αἰτήσω
Aόρ.	ᾔτησα
Παρακ.	ᾔτηκα
Παθ. παρακ.	ᾔτημαι

1. ζητώ: αἰτῶ τινά τι = ζητώ κάτι από κάποιον. αἰτῶ τινα ποιῆσαί τι = ζητώ από κάποιον να κάνει κάτι. (Δεν είναι συνώνυμο προς το αἰτῶ τo ρήμα ζητῶ, επειδή το τελευταίο στα αρχαία ελλ. σημαίνει «ψάχνω», όχι «ζητώ»: αἰτεῖτε, καὶ δοθήσεται ὑμῖν· ζητεῖτε, καὶ εὑρήσετε = να ζητείτε και θα σας δίνεται, να ψάχνετε και θα βρίσκετε).

2. μέση φωνή αἰτοῦμαι ζητώ: Λύσανδρον ἄρχοντα ᾐτήσατο = ζήτησε το Λύσανδρο ως άρχοντα.

3. παθ. φωνή αἰτοῦμαι μου ζητείται: ᾐτήθησαν (οὗτοι) χρήματα = τους ζητήθηκαν χρήματα.

ΝΕ λόγ. αιτούμαι (με τη σημ. 2).

1. ενοχή, ευθύνη.

2. κατηγορία.

• αἰτίαν ἔχω / φέρομαι κατηγορούμαι: ἔχω αἰτίαν τοῦ φόνου = κατηγορούμαι για το φόνο. ἕξετε καὶ αἰτίαν ὡς Σωκράτη ἀπεκτόνατε = θα κατηγορηθείτε ότι έχετε σκοτώσει το Σωκράτη. = μομφή, ψόγος.

3. αιτία.

ΝΕ αιτία.

Παρατ.	ᾐτιώμην
Μέλλ.	αἰτιάσομαι
Αόρ.	ᾐτιασάμην
Παρακ. με μέση ή παθ.σημ.	ᾐτίαμαι «έχω κατηγορήσει» ή «έχω κατηγορηθεί»
Παθ. αόρ.	ᾐτιάθην «κατηγορήθηκα»

1. κατηγορώ: αἰτιῶμαί τινά τινος = κατηγορώ κάποιον για κάτι = μέμφομαι, ψέγω, ἐγκαλῶ. ≠ ἐπαινέω.

2. ισχυρίζομαι: τὸν λόγον ᾐτιᾶτο δυσχερῆ εἶναι = ισχυριζόταν ότι η άποψη αυτή τον έφερνε σε δύσκολη θέση.

ΝΕ λόγ. αιτιώμαι (με τη σημ. 1).

Συγκριτικός	αἰτιώτερος
Υπερθετικός	αἰτιώτατος

1. ένοχος.

2. αίτιος, υπεύθυνος (για κάτι): ἐν τούτῳ ὑμᾶς αἰτιωτέρους ἡγήσονται = γι' αυτό το κακό εσάς θα θεωρήσουν πιο υπεύθυνους (παρά εμάς).

ΝΕ αίτιος (και με τις δύο σημ.).

1. η ζωή, η χρονική διάρκεια της ζωής.

2. εποχή, γενεά: προγόνων ἢ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος εἶχεν λόγον = λογάριαζε τους προγόνους ή τις μελλοντικές γενιές.

3. μεγάλο χρονικό διάστημα: σύνοικον αὑτῇ εἰς ἅπαντα τὸν αἰῶνα κατεστήσατο = τον έκανε σύνοικό της για πάντα.

• στον πληθ. οἱ αἰῶνες η αιωνιότητα: εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων = αιώνια, παντοτινά.

ΝΕ αιώνας (με τη σημ. 3).

1. η Ακαδημία· ήταν γυμνάσιον, δηλαδή γυμναστήριο, στα δυτικά προάστια της Αθήνας, το οποίο πήρε το όνομά του από τον ήρωα Ακάδημο.

2. η φιλοσοφική σχολή του Πλάτωνα, η Ακαδημία (ονομάστηκε έτσι, επειδή ο Πλάτωνας την ίδρυσε στο χώρο της Ακαδημίας).

ΝΕ Ακαδημία (λ.χ. Παιδαγωγική, Επιστημών κτλ.).

1. κακοκαιρία: ἐνιαυτῶν πολλῶν ἀκαιρία = κακοκαιρία πολλών χρόνων.

2. έλλειψη ευκαιρίας: τὴν ἀκαιρίαν τὴν ἐκείνου καιρὸν ἡμέτερον νομίζω = θεωρώ δική μας ευκαιρία τη δική του έλλειψη ευκαιρίας. ≠ καιρός «ευκαιρία».

για χρονικά διαστήματα ελάχιστος: ἐν ἀκαρεῖ χρόνου = σε μια στιγμή, στο πι και φι.

ΝΕ επίθετο ακαριαίος «που συμβαίνει στο πι και φι».

Μέλλ.	ἀκοῦμαι
Αόρ.	ἠκεσάμην

1. θεραπεύω. = ἰάομαι.

2. μεταφορικά επανορθώνω: ἀδίκημά τι ἀκοῦμαι = επανορθώνω κάποια άδικη πράξη.

Μέλλ.

ἀκκιοῦμαι

εύχρηστο ιδίως στον ενεστώτα.

προσποιούμαι ότι αγνοώ, προσποιούμαι: οἶσθα, ἀλλ' ἀκκίζει = τα γνωρίζεις, αλλά προσποιείσαι ότι τα αγνοείς.

ΝΕ λόγ. ακκίζομαι.

απρόσκλητος.

Παρατ.	ἤκμαζον
Μέλλ.	ἀκμάσω
Αόρ.	ἤκμασα
Παρακ.	ἤκμακα

1. θάλλω. = θάλλω, ἀνθέω.

2. για πρόσωπα α. είμαι ακμαίος: ἀκμάζω τῷ σώματι = είμαι ακμαίος στο σώμα. ≠ παρακμάζω. β. έχω κάτι σε αφθονία: χρήμασιν ἀκμάζει = έχει αφθονία χρημάτων. γ. είμαι αρκετά δυνατός: ἀκμάζω ἐρύκειν ἀπ' ἐμαυτοῦ τὰ κακά = είμαι αρκετά δυνατός, για να απομακρύνω τους κινδύνους από τον εαυτό μου.

ΝΕ ακμάζω (με τις σημ. 2α, 2β).

1. με δοτική ακολουθώ: ἠκολούθουν οὗτοι τῷ ἡγουμένῳ = αυτοί ακολουθούσαν αυτόν που προηγείτο. = ἕπομαι «ακολουθώ» ≠ ἡγέομαι, πρόειμι «προπορεύομαι».

2. με δοτική υπακούω: ἀκολουθῶ τοῖς ἄρχουσι καὶ τοῖς νόμοις = υπακούω στους αξιωματούχους και στους νόμους.

ΝΕ ακολουθώ (με τις σημ. 1, 2).

αθέλητα, ακουσίως: ὡμολόγησεν καὶ μάλ' ἀκόντως = το παραδέχτηκε, και μάλιστα πολύ απρόθυμα. = ἀκουσίως. ≠ ἑκουσίως.

1. ατακτοποίητος: καὶ ψυχὴ κόσμον ἔχουσα ἀμείνων τῆς ἀκοσμήτου; = και η ψυχή που έχει τάξη είναι καλύτερη από την ατακτοποίητη;

2. ο μη διακοσμημένος: πόλις ἀκόσμητος. = ἀκαλλώπιστος. ≠ εὐπρεπής, κόσμιος.

ο ασυναίρετος τύπος είναι ἀ-εκούσιος.

μη θεληματικός: ἀκούσιος φόνος. = ἄκων. ≠ ἑκούσιος, ἑκών.

ΝΕ ακούσιος.

Παρατ.	ἤκουον
Mέλλ.	ἀκούσομαι
Aόρ.	ἤκουσα
Παρακ.	ἀκήκοα
Υπερσ.	ἠκηκόειν
Παθ. μέλλ.	ἀκουσθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἠκούσθην
Παθ. παρακ.	ἤκουσμαι

1. ακούω: βούλομαι δ' ὑμᾶς ἀκοῦσαι τοῦ ὅρκου = θέλω εσείς να ακούσετε τον όρκο. ἀκούω τι ἀπό τινος / ἔκ τινος / παρά τινος = ακούω κάτι από κάποιον. ἀκούω σου λέγοντος ταῦτα = σε ακούω να λες αυτά.

2. δίνω προσοχή, υπακούω: Φωκυλίδου οὐκ ἀκούεις; = δε δίνεις προσοχή στο Φωκυλίδη; ≠ ἀνηκουστέω «απειθαρχώ».

3. είμαι μαθητής: Παρμενίδης Ἀναξιμάνδρου ἤκουσεν = ο Παρμενίδης ήταν μαθητής του Αναξιμάνδρου.

• εὖ ἀκούω ὑπό τινος επαινούμαι από κάποιον.
• κακῶς ἀκούω ὑπό τινος κακολογούμαι από κάποιον.

ΝΕ ακούω (με τις σημ. 1, 2).

1. ακρωτήριο.

2. κορυφή (όρους), ύψωμα.

• κατ' ἄκρας ολοκληρωτικά: κατ' ἄκρας τὴν πόλιν αἱρῶ = κυριεύω ολοκληρωτικά την πόλη.

3. οχυρό, φρούριο (οικοδομημένο σε απόκρημνο βράχο): ὁ Ἐτεόνικος εἰς τὴν ἄκραν ἀποφεύγει = ο Ετεόνικος δραπετεύει στο φρούριο. = ἀκρόπολις.

4. η άκρη (ενός πράγματος).

άσειστος.

ΝΕ επίρρ. ακράδαντα.

έλλειψη αυτοκυριαρχίας: ἀκράτεια ἡδονῶν καὶ ἐπιθυμιῶν = έλλειψη αυτοκυριαρχίας στις ηδονές και στις επιθυμίες. = ἀκρασία. ≠ ἐγκράτεια, σωφροσύνη.

ΝΕ λόγ. ακράτεια (λ.χ. ούρων).

αυτός που δεν έχει αυτοκυριαρχία: ἀκρατὴς ὀργῆς, ἀφροδισίων = αυτός που δεν έχει αυτοκυριαρχία στην οργή, στις σωματικές ηδονές. ≠ ἐγκρατής, σώφρων.

Μέλλ.

ἀκρατιοῦμαι

1. πίνω το κρασί ανόθευτο (χωρίς δηλαδή να το αναμειγνύω με νερό).

2. προγευματίζω: ἀκρατίζομαι κοκκύμηλα = προγευματίζω με δαμάσκηνα. (Η σημασία προγευματίζω προέκυψε επειδή το πρόγευμα ήταν ψωμί βουτηγμένο σε ανόθευτο κρασί).

πρόγευμα: ἕως ἀκρατίσματος ὥρας = μέχρι την ώρα του προγεύματος.

1. ανόθευτος (για υγρά και ιδιαίτερα για το κρασί, όταν δεν το αναμείγνυαν με νερό): οἶνος πάνυ ἄκρατος = πάρα πολύ δυνατό κρασί.

2. για καταστάσεις αμιγής, απόλυτος: ὀλιγαρχία ἄκρατος = απόλυτη ολιγαρχία. = ἀμιγής. ≠ μεικτός, συμμιγής.

ΝΕ λόγ. άκρατος (λ.χ. οίνος).

1. ακρίβεια.

2. αυστηρότητα: τὰ πλήθη καὶ αἱ ἀκρίβειαι τῶν νόμων = η πληθώρα και η αυστηρότητα των νόμων.

ΝΕ ακρίβεια (με τη σημ. 1).

1. ακριβής.

2. αυστηρός: δικασταὶ ἀκριϐεῖς = αυστηροί δικαστές.

ΝΕ ακριβής (με τη σημ. 1).

1. κάνω κάτι με ακρίβεια: ἡ ἀνάγκη ἡμᾶς ταῦτα ἀκριϐοῦν ἐδίδαξεν = η ανάγκη μας δίδαξε να τα κάνουμε αυτά με ακρίϐεια.

2. παθ. φωνή ἀκριβοῦμαι είμαι ακριβής, τελειοποιούμαι: ἠκρίϐωμαι πρὸς πᾶσαν ἀρετήν = έχω τελειοποιηθεί για κάθε αρετή.

3. ερευνώ με ακρίβεια, κατανοώ πλήρως: ὁ γι' ἐμὸς λόχος σοι ἀκριβοῖ πάντα τὰ παρὰ σοῦ = ο δικός μου βέβαια λόχος κατανοεί πλήρως όλες τις εντολές σου.

ΝΕ σύνθ. εξακριβώνω (διαπιστώνω, καταλήγω σε συμπέρασμα).

αυτός που προορίζεται μόνο να ακουστεί.

• ἀκροαματικαὶ διδασκαλίαι διδασκαλίες που οι φιλόσοφοι παρέδιδαν μόνο προφορικά και αποκλειστικά στο στενό κύκλο των μαθητών τους, όχι στο ευρύ κοινό.

ΝΕ στη φρ. ακροαματική διαδικασία και στο ουσ. ακροαματικότητα.

Παρατ.	ἠκροώμην
Μέλλ.	ἀκροάσομαι
Αόρ.	ἠκροασάμην
Παθ. αόρ.	ἠκροάθην
Παρακ.	ἠκρόαμαι

1. ακούω προσεκτικά: τῶν ἀγωνιζομένων ἀκροῶμαι = ακούω προσεκτικά όσους διεξάγουν δίκη. ἀκροῶμαί τινός τι = ακούω προσεκτικά από κάποιον κάτι.

• ὁ ἀκροώμενος ο αναγνώστης, ο μελετητής: ἀνὴρ Ἀριστοτέλους ἠκροαμένος = άντρας, μελετητής του Αριστοτέλη.

2. υπακούω: οὐκ ἠκροῶντο τῶν ἀρχόντων = δεν υπάκουαν τους αξιωματούχους.

1. προσεκτική ακρόαση.

2. υπακοή: τῶν ἐν ἀρχῇ ὄντων ἀκρόασις καὶ τῶν νόμων = υπακοή στους αξιωματούχους και στους νόμους.

3. μάθημα: ἀκροάσεις ποιοῦμαι = παραδίδω μαθήματα. φυσικὴ ἀκρόασις = μάθημα για τη φύση (πρόκειται για τον τίτλο έργου του Αριστοτέλη).

ΝΕ ακρόαση (με τη σημ. 1).

κάνω βολή εναντίον κάποιου από μακριά (με ακόντια, βέλη κτλ.), αψιμαχώ: πρὸς ἀλλήλους ἠκροβολίσαντο = (οι αντίπαλοι) αντάλλαξαν από μακριά βολές.

αυτός που βρίσκεται στην έσχατη γωνιά: ἀκρογωνιαῖος λίθος.

ΝΕ στη φρ. ακρογωνιαίος λίθος.

1. κορυφή (βουνού): τὰ ἄκρα τῆς Εὐβοίας = οι κορυφές των βουνών της Εύβοιας. = ἄκρα,ἡ.

2. ακρωτήριο.

3. εσχατιά: ἐπὶ τὰ ἄκρα τῆς θαλάττης ἀφικνοῦμαι = φθάνω στις εσχατιές της θάλασσας.

4. μεταφορικά ο ύψιστος βαθμός: σοφίας ἄκρον = ο ύψιστος βαθμός σοφίας.

ΝΕ άκρο (με τις σημ. 3, 4).

1. η άνω πόλη ή το υψηλότερο μέρος της πόλης, κατά συνέπεια η ακρόπολη, το oχυρό: ἄμαχος ἀκρόπολις = ακαταμάχητη, απόρθητη ακρόπολη.

2. η Ακρόπολη (δηλαδή ειδικά η ακρόπολη της Αθήνας).

• εἰς ἀκρόπολιν ἀνηνέχθην = καταγράφηκα ως οφειλέτης του κράτους (καθώς η Ακρόπολη της Αθήνας λειτουργούσε και ως θησαυροφυλάκιο).

Συγκριτικός	ἀκρότερος
Υπερθετικός	ἀκρότατος

1. ανώτατος, ύψιστος: ἐν ἄκρῳ Ὀλύμπῳ = στο πιο ψηλό σημείο του Ολύμπου.

2. ο πιο μακρινός, απώτατος, ακρινός: ἄκρα χείρ = το ακρινό σημείο του χεριού. ≠ ἐγγύτατος, πλησιέστατος.

3. έξοχος: ἄκροι εἰς φιλοσοφίαν = άνθρωποι έξοχοι στη φιλοσοφία.

1. ακρωτήριο.

2. η άκρη (ενός πράγματος): ἀκρωτήριον νεώς = η άκρη του πλοίου, επομένως η πλώρη.

• στον πληθυντικό τὰ ἀκρωτήρια τα άκρα του σώματος (χέρια και πόδια, δάκτυλα χεριών και ποδιών): τὰ ἀκρωτήρια τινὸς περικόπτω = κατακόϐω τα άκρα κάποιου.

3. σε ναούς αγάλματα ή κομψοτεχνήματα τοποθετημένα στις γωνιές αετώματος.

ΝΕ ακρωτήριο, ακρωτήρι (με τη σημ. 1).

ακρωτήριο: ἡ Ἰασονία ἀκτή = το ακρωτήριο του Ιάσονα.

ΝΕ ακτή (ακρογιαλιά).

ακτίνα.

ΝΕ ακτίνα.

Συγκριτικός	ἀκυρότερος
Υπερθετικός	ἀκυρότατος

1. για νόμους αυτός που δεν έχει κύρος, άκυρος: ἄκυρον ψήφισμα.

2. για πρόσωπα αυτός που δεν έχει δικαίωμα: ἡμᾶς ἀκύρους τίθεται ποιεῖν τοῦτο = μας θεωρεί άτομα που δεν έχουν το δικαίωμα να κάνουν αυτό. ≠ κύριος «που έχει το δικαίωμα».

3. για πράγματα ο μη έγκυρος: ἄκυρος κρίσις = μη έγκυρη γνώμη.

ΝΕ άκυρος (με τη σημ. 1).

ο ασυναίρετος τύπος είναι ἀέκων.

αθέλητος, απρόθυμος: τίς οὖν ὁ λύσων ἐστὶν ἄκοντος Διός; = ποιος λοιπόν θα σε λυτρώσει χωρίς τη θέληση του Δία; ≠ ἑκών.

ανυπόστατη καύχηση: τοῦτο ἐξετάσωμεν μὴ τῇ τούτου προσέχοντες ἀλαζονείᾳ τὸν νοῦν, ἀλλὰ τὸ πρᾶγμα οἷον γέγονεν τῇ ἀληθείᾳ σκοποῦντες = ας το εξετάσουμε τούτο, χωρίς να δίνουμε προσοχή στις ανυπόστατες καυχήσεις του, αλλά μελετώντας πώς έγινε το πράγμα στ' αλήθεια.

ΝΕ λόγ. αλαζονεία.

υπερηφανεύομαι, μεγαλοπιάνομαι: τοῦ ἀλαζονεύεσθαι ἀποτρέπω τοὺς συνόντας = αποτρέπω τους μαθητές μου από το να μεγαλοπιάνονται. = μεγαλαυχέω, ἐπαίρομαι, ὑπεροράω, κομπάζω.

1. αισθάνομαι σωματικό πόνο: τὸν δάκτυλον ἀλγῶ = με πονάει το δάκτυλο.

2. αισθάνομαι ψυχικό πόνο, θλίβομαι: περὶ τὰ οἰκεῖα ἀλγῶ = πονώ για τα δεινά μου. = ἀνιῶμαι. ≠ ἥδομαι, εὐφραίνομαι, χαίρω.

1. σωματικός πόνος.

2. ψυχικός πόνος, θλίψη.

ΝΕ σύνθ. οδοντ-αλγία, κεφαλ-αλγία.

Παρατ.	ἤλειφον
Μέλλ.	ἀλείψω
Αόρ.	ἤλειψα
Παρακ.	ἀλήλιφα
Μέσ. μέλλ.	ἀλείψομαι
Παθ. μέλλ.	ἀλειφθήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἠλειψάμην
Παθ. αόρ. α΄	ἠλείφθην
Παθ. αόρ. β΄	ἠλίφην
Μέσ. παρακ.	ἀλήλιμμαι

1. αλείφω το δέρμα κάποιου με λάδι (όπως γινόταν μετά το μπάνιο ή πριν από τις ασκήσεις γυμναστικής).

• μέση φωνή ἀλείφομαι αλείφω το δικό μου δέρμα με λάδι: λίπα ἠλείψαντο = αλείφτηκαν με πολύ λάδι.

2. μεταφορικά προετοιμάζω: Θεμιστοκλῆς ἑαυτὸν ὑπὲρ τῆς ὅλης Ἑλλάδος ἤλειφε = ο Θεμιστοκλής προετοιμαζόταν για το καλό ολόκληρης της Ελλάδας.

ΝΕ αλείφω (με γενίκευση της σημ. 1).

πετεινός, κόκορας. = ἀλέκτωρ.

πετεινός, κόκορας. = ἀλεκτρυών.

κύριο όνομα που σημαίνει αυτόν που απομακρύνει τους άντρες του εχθρού (ἀλέξω).

Mέλλ.	ἀλεξήσω & ἀλέξω
Aόρ.	ἠλέξησα & ἤλεξα
Μέσ. ενεστ.	ἀλέξομαι
Μέσ. μέλλ.	ἀλεξήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἠλεξάμην

1. αποτρέπω.

2. βοηθώ, υπερασπίζω: προθύμως ἀλέξω τινί = βοηθώ κάποιον πρόθυμα.

3. στη μέση φωνή ἀλέξομαι ανταμείβω κάποιον: τοὺς εὖ ποιοῦντας ἀλέξομαι = ανταμείβω όσους με ευεργέτησαν.

ΝΕ στα σύνθ. λόγ. αλεξικέραυνο, αλεξίσφαιρο, αλεξίπτωτο.

Παρατ.	ἤλεον
Aόρ. α΄	ἤλεσα
Παρακ.	ἀλήλεκα
Παθ. αόρ.	ἠλέσθην
Παθ. παρακ.	ἀλήλε(σ)μαι

αλέθω.

1. αλήθεια: ἡ ἀλήθεια περὶ τῆς ἀποστάσεως = η αλήθεια για την αποστασία. ≠ ψεῦδος.

• ως επίρρημα τῇ ἀληθείᾳ πραγματικά, αληθινά: τῇ ἀληθείᾳ φίλους πιστοτάτους ἡγοῦμαι αὐτούς = τους θεωρώ πραγματικά φίλους αξιόπιστους.

ΝΕ αλήθεια.

Συγκριτικός	ἀληθέστερος
Υπερθετικός	ἀληθέστατος

1. αληθινός, πραγματικός. ≠ ψευδής, ἀναληθής.

2. για πρόσωπα φιλαλήθης, ειλικρινής. = ἀληθευτικός «φιλαλήθης».

• παροιμία οἶνος ἀληθής το κρασί είναι φιλάληθες (δηλαδή από το μεθυσμένο μαθαίνεις την αλήθεια).
• επίρρημα (ὡς) ἀληθῶς αληθινά, πραγματικά.

ΝΕ αληθής (με τη σημ. 1).

ψαράς.

επαρκώς, αρκετά: περὶ τούτων ἅλις = γι' αυτό το θέμα αρκετά. = ἱκανῶς «αρκετά».

χρησιμοποιείται ως παθητική φωνή του αἱρέω.

Παρατ.	ἡλισκόμην
Μέλλ. με παθ. σημ.	ἁλώσομαι
Αορ. β΄ με παθ. σημ.	ἥλων & ἑάλων
Παρακ. με παθ. σημ.	ἥλωκα & ἑάλωκα
Υπερσ. με παθ. σημ.	ἡλώκειν

1. για τοποθεσίες κυριεύομαι: ἡ πόλις ἑάλω = η πόλη κυριεύτηκε.

2. για πρόσωπα και πράγματα συλλαμβάνομαι, αρπάζομαι: ἁλίσκομαι πράττων τι = συλλαμβάνομαι (επ' αυτοφώρω) να κάνω κάτι. = ζωγρέομαι «συλλαμβάνομαι».

3. ως νομικός όρος καταδικάζομαι: λιποταξίου γραφὴν ἥλωκεν = έχει καταδικαστεί για λιποταξία. ἑάλωσαν ἀστρατείας (δηλ. γραφήν) = καταδικάστηκαν για μη εκπλήρωση της στρατιωτικής τους θητείας.

Συγκριτικός	ἀλκιμώτερος
Υπερθετικός	ἀλκιμώτατος

εύρωστος, γενναίος.

• παροιμία πάλαι ποτ' ἦσαν ἄλκιμοι Μιλήσιοι κάποτε στο παρελθόν ήταν γενναίοι οι Μιλήσιοι. (Χρησιμοποιούσαν την παροιμία αυτή, για να δηλώσουν ότι οι καιροί άλλαξαν πια).

• ως επίθετο με ή χωρίς ουσιαστικό ἡμέραι αἱ ἀλκυονίδες ημέρες του χειμώνα, κατά τη διάρκεια των οποίων η θάλασσα είναι ήρεμη και έτσι η αλκυών μπορεί να κτίσει τη φωλιά της: ἀλκυονίδας ἄγω ἡμέρας ἀεί = πάντοτε έχω αδιατάρακτη γαλήνη.

μυθικό πουλί που ταυτίζουν με το ψαροπούλι.

αντιθετικός.

1. με τη σημερινή σημ. αλλά.

2. στην απόδοση υποθετικών λόγων όμως, τουλάχιστον: εἰ δὲ μὴ ὁρῶ, ἀλλ' ἀκούω γε = αν δε βλέπω, τουλάχιστον ακούω.

3. παρά μόνον: ἡδέα δ' οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ τούτοις = ευχάριστα δεν είναι παρά μόνον σε αυτούς.

4. οὐ μὴν ἀλλά / οὐ μέντοι ἀλλά παρ' όλα αυτά, εντούτοις: ὁ ἵππος πίπτει καὶ μικροῦ αὐτὸν ἐξετραχήλισεν· οὐ μὴν ἀλλὰ ἐπέμεινεν ὁ Κῦρος = το άλογο πέφτει και λίγο έλειψε να τον ρίξει κάτω· παρ' όλα αυτά ο Κύρος κρατήθηκε στη θέση του.

5. ἀλλ' οὖν πάντως, εν πάση περιπτώσει: τοὺς πρώτους χρόνους ἀλλ' οὖν προσεποιοῦνθ' ὑμῖν εἶναι φίλους = πάντως τον πρώτο καιρό προσποιούνταν ότι ήταν φίλοι σας.

ΝΕ αλλά (με τη σημ. 1).

1. αλλαγή.

2. ανταλλαγή, δοσοληψία.

ΝΕ αλλαγή (με τη σημ. 1).

αλλαντικό (λουκάνικα κτλ.): ἀλλᾶντας πωλῶ = πουλώ αλλαντικά.

ΝΕ αλλαντικό.

ο κοινός τύπος είναι ἀλλάσσω

Παρατ.	ἤλλαττον
Μέλλ.	ἀλλάξω
Aόρ. α΄	ἤλλαξα
Παρακ.	ἤλλαχα
Μέσ. μέλλ.	ἀλλάξομαι
Παθ. μέλλ.	ἀλλαχθήσομαι & ἀλλαγήσομαι
Μέσ. αόρ.	ἠλλαξάμην
Παθ. αόρ.	ἠλλάχθην & ἠλλάγην
Μέσ. & παθ. παρακ.	ἤλλαγμαι
Παθ. υπερσ.	ἠλλάγμην

1. αλλάζω.

2. στην ενεργ. και τη μέση φωνή ανταλλάσσω: ἠλλάξαντο πολλῆς εὐδαιμονίας πολλὴν κακοδαιμονίαν = αντάλλαξαν πολλή ευτυχία με πολλή δυστυχία (δηλαδή έδωσαν αυτοί ευτυχία και έλαβαν από άλλους δυστυχία).

3. μέση φωνή ἀλλάττομαι αγοράζω: ἀντ' ἀργυρίου ἀλλάττομαί τι = αγοράζω κάτι έναντι χρημάτων.

ΝΕ αλλάζω (με τη σημ. 1).

αλλού, σε άλλον τόπο: ἄλλοτε ἀλλαχῇ = άλλοτε σε έναν τόπο και άλλοτε σε άλλον. = ἀλλαχόθι «αλλού».

από αλλού, από άλλον τόπο.

προς άλλον τόπο.

αλλού, σε άλλον τόπο.

1. με γενική τοπική σε άλλον τόπο: ἄλλοι ἄλλῃ τῆς πόλεως ἀπώλλυντο = σκοτώνονταν άλλοι σε έναν τόπο της πόλης και άλλοι σε άλλον.

2. κατά άλλον τρόπο, αλλιώς: ἄλλῃ ἐν νῷ ἔχω λέγειν = έχω κατά νου να μιλήσω αλλιώς.

έπειτα από λέξεις που δηλώνουν άρνηση παρά μόνον: τούτου ἔμελλε οὐδεὶς ἄρξειν ἄλλ' ἢ ἐκείνη = αυτόν δε θα τον εξουσίαζε κανένας άλλος παρά μόνον εκείνη.

που ανήκει σε άλλο λαό ή σε άλλη χώρα, ξένος.

προς άλλον τόπο.

αυτός που ανήκει σε άλλον, ξένος. = ξένος, ἀνοίκειος. ≠ ἴδιος, οἰκεῖος, γηγενής.

ΝΕ αλλότριος.

1. αποστερώ, αποξενώνω: τῶν σωμάτων τὴν πόλιν ἀλλοτριῶ = αποστερώ την πόλη από τους πολίτες της.

2. κάνω κάτι εχθρικό προς κάποιον άλλο: ταῦτα τοῖς συμμάχοις ἀλλοτριώσει τὴν χώραν = αυτά θα κάνουν τη χώρα τους εχθρική προς τους συμμάχους της. = ἀποξενόω. ≠ συνδιαλλάττω.

ΝΕ λόγ. αλλοτριώνω, απαλλοτριώνω.

αποξένωση: κακοῦ παντὸς ἀλλοτρίωσις = αποξένωση από κάθε κακό.

ΝΕ λόγ. αλλοτρίωση.

1. διαφορετικά, με άλλον τρόπο (συνήθως με άλλα επιρρήματα) ἄλλως πως: ἄλλως οὐ δύναμαι τὴν πόλιν ἑλεῖν = δεν μπορώ να κυριεύσω την πόλη με άλλον τρόπο.

2. καὶ ἄλλως και εκτός αυτού, επιπλέον: ἄριστος καὶ ἄλλως φρονιμώτατος καὶ δικαιότατος.

3. ἄλλως τε καὶ ιδίως, πρό πάντων: βασιλικόν τι κάλλος ἄλλως τε καὶ ἂν μετ' αἰδοῦς καὶ σωφροσύνης κεκτῆταί τις αὐτό = η ομορφιά είναι κάτι το βασιλικό, ιδίως αν κάποιος τη συνδυάζει με αιδώ και εγκράτεια.

ΝΕ άλλως (με τη σημ. 1).

Συγκριτικός	ἀλογώτερος
Υπερθετικός	ἀλογώτατος

1. ο στερούμενος λόγου (φωνής), ο άφωνος: ἄλογος σιγή = άφωνη σιωπή.

2. αυτός που δεν υπακούει στο λογιστικό μέρος της ψυχής, στη λογική: τὴν τοῦ σώματος ἕξιν τῇ ἀλόγῳ ἡδονῇ ἐπιτρέπω = εμπιστεύομαι την κατάσταση του σώματός μου στην άλογη ηδονή. ἄλογος δόξα = υποκειμενική άποψη που δε σχηματίστηκε σύμφωνα με τις επιταγές του λογιστικού μέρους της ψυχής. ≠ ἡ μετὰ λόγου δόξα.

3. τὰ ἄλογα τα ζώα.

4. παράλογος, ανόητος: ἀνδρὶ τυράννῳ οὐδὲν ἄλογον ὅ,τι συμφέρον = στον τύραννο τίποτε που είναι συμφέρον δεν είναι παράλογο.

ΝΕ άλογο (με τη σημ. 3), άλογος (με σημ. 4).

στον πληθ. oἱ ἅλες, τῶν ἁλῶν αλάτι.

• παροιμία τοὺς ἅλας συναναλίσκω (τινί) τρώω μαζί με κάποιον αλάτι (δηλαδή συνδέομαι μαζί του με στενή φιλία).

λέξη που απαντά αποκλειστικά στην ποίηση και ιδιαίτερα στα ομηρικά έπη.

θάλασσα: παρὰ θῖν' ἁλός = στην ακτή της θάλασσας, δίπλα στο γιαλό.

ΝΕ στη φρ. παρὰ θῖν' ἁλός.

στον πληθ. ἄλφιτα αλεύρι από κριθάρι, κριθάλευρο.

δέρμα αλεπούς.

ΝΕ λόγ. η αλωπεκία.

αλεπού.

• παροιμία ἡ κέρκος τῇ ἀλώπεκι μαρτυρεῖ = η ουρά αποτελεί μαρτυρία για την αλεπού (δηλαδή ένα μικρό μέρος επαρκεί, για να δώσει σαφή εικόνα για το όλον, πβ. ἐξ ὄνυχος τὸν λέοντα).

αλώνι.

ΝΕ αλώνι.

Α. ΕΠΙΡΡΗΜΑ

1. συγχρόνως: τοῦ εὐτυχεῖν καὶ τοῦ καλῶς βουλεύεσθαι οὐχ ἅμ' ἡ κτῆσις παραγίγνεται τοῖς ἀνθρώποις = δε συμβαίνει στους ανθρώπους συγχρόνως η απόκτηση της ευτυχίας και της ορθής σκέψης. ἅμα εἰπὼν ἀνέστη = μίλησε και συγχρόνως σηκώθηκε (δηλ. μίλησε και αμέσως μετά σηκώθηκε, μόλις τέλειωσε να μιλά, σηκώθηκε).

2. ἅμα μέν… ἅμα δέ… …και συγχρόνως…: παραμυθοῦμαι ἅμα μὲν ὑμᾶς, ἅμα δ' ἐμαυτόν = παρηγορώ εσάς και συγχρόνως τον εαυτό μου.

3. ἅμα δέ… καί… / ἅμα τε… καί… / ἅμα… καί… μόλις… και αμέσως μετά: ἅμα διαλλάττομαι πρός τινα καὶ τῆς ἔχθρας τῆς γεγενημένης ἐπιλανθάνομαι = μόλις συμφιλιωθώ με κάποιον, ξεχνώ την έχθρα (συμφιλιώνομαι με κάποιον και αμέσως μετά ξεχνώ την έχθρα).

4. παροιμία ἅμ' ἔπος ἅμ' ἔργον από τα λόγια στην πράξη, πες το κι έγινε.

Β. ΠΡΟΘΕΣΗ που συντάσσεται με δοτική την ίδια ώρα με, μαζί με: ἅμα ἕῳ = με την αυγή. οἱ ἅμα Γυλίππῳ ὄντες = όσοι είναι μαζί με το Γύλιππο.

Γ. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ μόλις: ἅμα δ' ἂν ἡβήσῃ τις τῶν ὀρφανῶν = μόλις ένας ορφανός φτάσει στην εφηβική ηλικία.

ΝΕ άμα (με σημ. Γ).

κατσίκα, η οποία θήλασε το Δία στην Κρήτη (από το κέρατό της έρρεε ό,τι αγαθό επιθυμούσε ο κάτοχός της).

• παροιμία κέρας Ἀμαλθείας το κέρατο της Αμαλθείας (δηλ. πηγή κάθε είδους αγαθών): ἀγρὸν λέγουσιν Ἀμαλθείας κέρας εἶναι = λένε ότι το χωράφι αυτό είναι κέρας της Αμαλθείας (πολύ εύφορο).

Παρατ.	ἡμάρτανον
Μέλλ.	ἁμαρτήσομαι & μεταγεν. ἁμαρτήσω
Αόρ. β´	ἥμαρτον
Αόρ. α´ μεταγεν.	ἡμάρτησα
Παρακ.	ἡμάρτηκα
Παθ. αόρ.	ἡμαρτήθην
Παθ. παρακ.	ἡμάρτημαι
Παθ. υπερσ.	ἡμαρτήμην

1. αστοχώ: τοῦ σκοποῦ ἁμαρτάνω = αστοχώ στο στόχο μου. γνώμης ἁμαρτάνει καὶ οὐκ αἰσθάνεται = αστοχεί στην κρίση του και δεν το αντιλαμβάνεται.

2. κάνω λάθος: ἄκοντες ἁμαρτάνομεν = κάνουμε λάθος χωρίς τη θέλησή μας. ἡμαρτήκασι περὶ τῆς ὄντως οὐσίας θεῶν = έκαναν λάθος σχετικά με την πραγματική ουσία των θεών.

ΝΕ αμαρτάνω «κάνω αμαρτία, ηθική παράβαση».

λάθος: γνώμης ἁμάρτημα = λάθος στην κρίση.

ΝΕ αμάρτημα.

1. λάθος: ἁμαρτία δόξης = λάθος στην κρίση.

2. με τη θρησκευτική σημ. αμαρτία.

ΝΕ αμαρτία (με τη σημ. 2).

συγκριτικός βαθμός του ἀγαθός (ἀγαθός).

καλύτερος: ἄμεινόν ἐστι καταβαίνειν τοὺς στρατιώτας ἐκ τοῦ χωρίου = είναι καλύτερο να κατεβούν οι στρατιώτες από τον τόπο αυτόν.

άψογος: δεῖπνον ἄμεμπτον παρέθηκας = παρέθεσες άψογο δείπνο.

ΝΕ άμεμπτος.

συναγωνισμός (για το ποιος θα υπερισχύσει): ἅμιλλα ἀγαθῶν ἀνδρῶν = συναγωνισμός γενναίων ανδρών.

ΝΕ άμιλλα.

Μέλλ.	ἁμιλλήσομαι
Παθ. αόρ. με μέση σημ.	ἡμιλλήθην
Αόρ. μεταγεν.	ἡμιλλησάμην
Παρακ.	ἡμίλλημαι

1. συναγωνίζομαι (κάποιον): ἁμιλλῶμαί τινα τόξοις = συναγωνίζομαι κάποιον στην τοξοβολία.

2. προσπαθώ (να πετύχω κάτι).

Συγκριτικός	ἀμουσότερος
Υπερθετικός	ἀμουσότατος

1. απαίδευτος, άξεστος.

• παροιμία τῶν Λειβηθρίων ἀμουσότερος = πιο άξεστος από τους Λειβηθρίους (δηλώνει τον κατώτατο βαθμό πνευματικής καλλιέργειας).

2. αυτός που δε γνωρίζει μουσική.

3. για ήχους κακόηχος: ἄμουσος ᾠδή.

1. το κλήμα (το συγκεκριμένο φυτό, που λέγεται και αμπέλι).

2. έκταση γης φυτεμένης με κλήματα, αμπέλι.

ΝΕ αμπέλι.

Μέλλ.	ἀμφέξω
Αόρ. β´	ἤμπεσχον
Μέσ. ενεστ.	ἀμπέχομαι & ἀμπίσχομαι
Μέσ. παρατ.	ἠμπειχόμην
Μέσ. μέλλ.	ἀμφέξομαι
Μέσ. αόρ. β´	ἠμπεσχόμην

1. ντύνω: δούλους ἀμπίσχω = ντύνω τους δούλους. = ἐνδύω. ≠ ἐκδύω.

2. μέση φωνή ἀμπέχομαι ντύνομαι, φορώ: τὸ τῆς γυναικὸς ἀμπέχει χιτώνιον; = φορείς το χιτώνα της γυναίκας σου;

3. περιβάλλω: ἀμπίσχω τινὰ σμικρότητι = περιβάλλω κάποιον με μικρότητα, δηλαδή δεν τον εκτιμώ.

το τράβηγμα των θαλάσσιων νερών προς τα μέσα. ≠ παλίρροια.

ΝΕ άμπωτη.

Παρατ.	ἤμυνον
Μέλλ.	ἀμυνῶ
Αόρ.	ἤμυνα
Μέσ. μέλλ.	ἀμυνοῦμαι
Μέσ. αόρ.	ἠμυνάμην

1. αποκρούω: ἀμύνω τὸν βάρβαρον = αποκρούω τους βαρβάρους.

2. μέση φωνή ἀμύνομαι αποκρούω, υπερασπίζω: οἱ περὶ τῶν οἰκείων ἀμυνόμενοι = όσοι υπερασπίζουν τα σπίτια τους.

3. μέση φωνή ἀμύνομαι αμύνομαι.

ΝΕ αμύνομαι (σημ. 3).

1. γύρω από (χρησιμοποιείται κυρίως για ομάδα ατόμων τα οποία περιστοιχίζουν άλλο άτομο): οἱ ἀμφὶ Πρωταγόραν = οι οπαδοί του Πρωταγόρα.

2. για χρόνο κατά τη διάρκεια: τὸν μὲν ἀμφὶ τὸν χειμῶνα χρόνον διῆγεν ἐν Βαβυλῶνι ἑπτὰ μῆνας = και κατά τη διάρκεια του χειμώνα περνούσε επτά μήνες στη Βαβυλώνα.

3. για αριθμούς περίπου: ἀμφὶ τὰς δώδεκα μυριάδας = περίπου 120.000.

4. ως α΄ συνθετικό δηλώνει α. και στις δύο πλευρές: ἀμφίστομος = αυτός που έχει στόμα και από τη μια και από την άλλη πλευρά. β. σε όλες τις πλευρές, ολόγυρα: ἀμφιβάλλω = βάζω κάτι από όλες τις πλευρές. γ. για χάρη κάποιου, για κάτι: ἀμφιμάχονται τείχους = μάχονται για το τείχος.

ΝΕ σε σύνθ. λέξεις, λ.χ. αμφίβιος.

Παρατ.	ἠμφιέννυν
Μέλλ.	ἀμφιῶ (-εῖς, -εῖ)
Αόρ.	ἠμφίεσα
Μέσ. μέλλ.	ἀμφιέσομαι
Μέσ. αόρ.	ἠμφιεσάμην
Παθ. αόρ.	ἠμφιέσθην
Παρακ.	ἠμφίεσμαι

1. περιβάλλω, ντύνω: ἀμφιέννυμι ἱμάτιόν τινα = περιβάλλω κάποιον με μανδύα. = ἐνδύω. ≠ ἐκδύω.

2. μέση φωνή ἀμφιέννυμαι ντύνομαι: ἀρετὴν ἀντὶ ἱματίων ἀμφιέσονται = θα ντυθούν με αρετή αντί με μανδύες.

αυτός που έχει θέσεις για θεατές ολόγυρα.

• ως ουσιαστικό τὸ ἀμφιθέατρον αμφιθέατρο.

ΝΕ αμφιθέατρο.

Παρατ.	ἠμφεσβήτουν
Mέλλ.	ἀμφισβητήσω
Aόρ.	ἠμφεσβήτησα
Mέσ. μέλλ. με παθ. σημ.	ἀμφισβητήσομαι «θα αμφισβητηθώ»
Παθ. αόρ.	ἠμφεσβητήθην

1. διαφωνώ: ὁ ἕτερος τῶν λόγων τῷ πρότερον λεχθέντι ἀμφισβητεῖ = η άλλη εκδοχή διαφωνεί με την εκδοχή που λέχθηκε προηγουμένως. περὶ δὲ τούτων ἠμφεσβήτουν = σχετικά με αυτά διαφωνούσα.

• οἱ ἀμφισβητοῦντες οι διάδικοι.

2. αμφισβητώ: ὅτι μὲν οὖν τό γε εἶδος ὅμοιος εἶ τούτοις, ὦ Σώκρατες, οὔτ' αὐτὸς ἄν που ἀμφισβητήσαις = ούτε ο ίδιος, Σωκράτη, θα μπορούσες να αμφισβητήσεις ότι τουλάχιστον στην εμφάνιση είσαι όμοιος με αυτούς.

ΝΕ αμφισβητώ (με τη σημ. 2).

1. αμφισβήτηση: ἀμφισϐήτησις ἔσται τίνας ἄρχειν δεῖ = θα υπάρξει αμφισβήτηση για το ποιοι πρέπει να κυβερνούν.

2. διεκδίκηση (συνήθως κληρονομιάς) : τὴν ἀμφισβήτησιν ποιοῦμαι πρός τινα = διεκδικώ την κληρονομιά από κάποιον.

ΝΕ αμφισβήτηση (με τη σημ. 1).

σπάνια στον ενικό, κυρίως στον πληθυντικό. ἀμφότεροι, -αι, -α και ο ένας και ο άλλος, και οι δύο: ἀμφότεροι ἤκουσαν Ἀναξαγόρου = και οι δύο ήταν μαθητές του Αναξαγόρα.

1. χρησιμοποιείται με οριστική παρελθοντικού χρόνου, για να σχηματίσει τη λεγόμενη δυνητική οριστική, που δηλώνει το μη πραγματικό: ἦλθες ἄν = θα ερχόσουν (ενν.: αλλά δεν ήλθες). εἰ μὴ ἐπλούτουν, οὐκ ἂν ἦρχον = αν δεν ήμουν πλούσιος, δε θα κυβερνούσα (όμως κυβερνώ). ἠγνόεις ἄν, εἰ οὐκ εὖ ἐπαιδεύου = θα αγνοούσες, αν δε λάμβανες καλή παιδεία (όμως δεν αγνοείς).

2. χρησιμοποιείται με ευκτική, για να σχηματιστεί η λεγόμενη δυνητική ευκτική, που δηλώνει αυτό που είναι πιθανό να συμβεί στο μέλλον: πολλὴ ἂν ἀλογία εἴη, εἰ οὗτοι φοβοῖντο τὰ μειράκια = θα είναι μεγάλη αφροσύνη, αν αυτοί φοβούνται τα παιδιά.

3. με δυνητική σημασία γενικά ἡδέως δ' ἂν ἐροίμην Λεπτίνην = με ευχαρίστηση θα ρωτούσα το Λεπτίνη.

4. ως ήπια προσταγή, προτροπή ή παράκληση λέγοις ἄν = λέγε, σε παρακαλώ.

5. με απαρέμφατο ή μετοχή οἴεσθε τὸν πατέρα οὐκ ἂν φυλάττειν; = νομίζετε ότι ο πατέρας δε θα διαφύλαττε αυτά; πόλλ' ἂν ἔχων ἕτερ' εἰπεῖν παραλείπω = αν και πολλά θα μπορούσα να πω, τα παραλείπω.

6. όταν βρίσκεται μετά το εἰ, συγχωνεύονται τα δύο μόρια (εἰ + ἄν) και έτσι προκύπτουν τα ἄν, ἐάν, ἤν. Αυτά συντάσσονται με υποτακτική: ἢν ἐγγὺς ἔλθῃ θάνατος, οὐδεὶς βούλεται θνῄσκειν = αν πλησιάσει ο θάνατος, κανείς δε θέλει να πεθάνει.

7. σε χρονικές προτάσεις με υποθετική σημασία, το ἂν συγχωνεύεται με τα ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή και έτσι προκύπτουν αντίστοιχα τα ὅταν, ὁπόταν, ἐπήν / ἐπάν, ἐπειδὰν που συντάσσονται με υποτακτική.

8. σε τελικές προτάσεις που εισάγονται με τα αναφορικά επιρρήματα ὡς, ὅπως, ἕως το ἂν εμφανίζεται κάποτε: ὅπως ἂν φαίνηται κάλλιστος = για να φαίνεται πάρα πολύ ωραίος.

9. χρησιμοποιείται με οριστική παρατατικού ή οριστική αορίστου, για να δηλώσει πράξη που επαναλαμβάνεται στο παρελθόν: διηρώτων ἂν αὐτοὺς τί λέγοιεν = κάθε φορά τούς ρωτούσα τι έλεγαν.

1. τοπικά κατά μήκος, σε όλη την έκταση: ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα = σε ολόκληρη την Ελλάδα.

2. χρονικά στη διάρκεια: ἀνὰ πᾶσαν τὴν ἡμέραν = σε όλη τη διάρκεια της ημέρας.

3. με αριθμητικά εκφράζει καταμερισμό σε τμήματα ανά, κατά: ἔστησαν ἀνὰ ἑκατόν = στάθηκαν ανά εκατό.

4. ως α΄ συνθετικό δηλώνει α. πάνω σε, προς τα πάνω, πάνω, π.χ. ἀναβαίνω. β. αύξηση ή ενίσχυση, π.χ. ἀνακρίνω. γ. επανάληψη, βελτίωση, π.χ. ἀναβιόω. δ. προς τα πίσω, π.χ. ἀναλαμβάνω «παίρνω πίσω, ανακτώ»ἀναλαμβάνω (σημ. 3).

ΝΕ λόγ. ανά.

Για τους χρόνους   βαίνω

1. ανεβαίνω: ἀναβαίνει εἰς τὸ τεῖχος = ανεβαίνει στο τείχος. = ἀνέρχομαι. ≠ καταβαίνω.

2. μεταβαίνω από τα παράλια στο εσωτερικό μιας χώρας (συνήθως της Μικράς Ασίας): ἀναβαίνει οὖν ὁ Κῦρος λαβὼν Τισσαφέρνη ὡς φίλον = μεταβαίνει προς την Κεντρική Ασία λοιπόν ο Κύρος, παίρνοντας μαζί του και τον Τισσσαφέρνη, με την ιδέα ότι είναι φίλος του. ≠ καταβαίνω «μεταβαίνω από τα μεσόγεια προς τα παράλια».

3. ως αττικός νομικός όρος ἀναβαίνω (ἐπὶ τὸ βῆμα) ανέρχομαι στο βήμα, σηκώνομαι να μιλήσω. ≠ καταβαίνω «κατεβαίνω από το βήμα, σταματώ να αγορεύω».

ΝΕ ανεβαίνω (με τις σημ. 1, 2).

Για τους χρόνους   βάλλω

1. ρίχνω προς τα πάνω: ἐκ τοῦ ὀρύγματος ἀνέβαλλον τὸν χοῦν = από το χαντάκι έριχναν το χώμα προς τα πάνω (προς τα χείλη του).

2. ανεβάζω: οὐδεὶς ἄλλος βασιλέα ἐπὶ τὸν ἵππον ἀνέβαλλεν = κανένας άλλος δεν ανέβαζε το βασιλιά στο άλογο.

3. μέση φωνή ἀναβάλλομαι αναβάλλω: εἰς τὴν ὑστεραίαν ἀναβάλλομαι τὴν δίαιταν = αναβάλλω για την επόμενη μέρα τη διαιτησία.

4. μέση φωνή ἀναβάλλομαι ρίχνω πάνω στους ώμους μου το πανωφόρι (έτσι ώστε να κρέμεται δημιουργώντας πτυχές): τὴν χλαῖναν ἀναϐαλοῦ = ρίξε επάνω σου τη χλαίνη.

ΝΕ αναβάλλω (με τη σημ. 3).

1. ανάβαση. ≠ κατάβασις, κάθοδος.

2. εκστρατεία που εκκινεί από τα παράλια και κατευθύνεται προς το εσωτερικό της χώρας (ιδιαίτερα προς το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, όπως ήταν η εκστρατεία του Κύρου του νεότερου, την οποία εξιστορεί ο Ξενοφώντας στο έργο του Κύρου ἀνάϐασις).

ΝΕ ανάβαση (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους βιβάζω

1. ανεβάζω: ἀναβιβάζω τινὰ ἐπὶ τὸν τροχόν = ανεβάζω κάποιον στον τροχό (για να τον βασανίσω). ≠ καταβιβάζω.

2. στην ενεργ. και τη μέση φωνή ἀναβιβάζω & ἀναβιβάζομαι παρουσιάζω (προσάγω) κάποιον στο δικαστήριο ως μάρτυρα: βούλομαι τούτους ὑμῖν μάρτυρας ἀναβιβάσαι = θέλω να παρουσιάσω αυτούς ως μάρτυρες σ' εσάς.

ΝΕ ανεβάζω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους  βιόω

επανέρχομαι στη ζωή, ζω ξανά μια κατάσταση: καὶ ἐπειδὴ ἀνεβίω, ἀποδρᾶσα ἐκ τῆς οἰκίας ᾤχετο = και όταν ανέκτησε τις αισθήσεις της, δραπέτευσε αμέσως από το σπίτι της.

ΝΕ αναβιώνω.

υπηρέτης (ή όργανο) που βοηθά κάποιον να ιππεύσει το άλογο: ἵππου χωρὶς ἀναβολέως ἐπέβαινε = ίππευε το άλογο χωρίς τη βοήθεια του αναβολέα.

ΝΕ αναβολέας.

Για τους χρόνους   γιγνώσκω

διαβάζω: τὰ ὀνόματα ὑμῖν ἀναγνώσομαι τῶν ἀνδρῶν = θα σας διαβάσω τα ονόματα των ανδρών.

• τὰ βιβλία τὰ ἀνεγνωσμένα τα βιβλία τα οποία έχουν διαβαστεί (μεγαλοφώνως, μπροστά σε ακροατήριο, και άρα έχουν δημοσιευτεί).

1. αναγκαστικός. = ἄκων, ἀκούσιος. ≠ ἑκών, ἑκούσιος, αὐτόβουλος.

2. πειστικός: ἀναγκαῖαι ἀποδείξεις = πειστικές αποδείξεις.

3. αναγκασμένος, με το ζόρι: πολεμισταὶ ἀναγκαῖοι = στρατιώτες με το ζόρι.

4. απαραίτητος.

• τὰ ἀναγκαῖα τα αναγκαία αγαθά για την ανθρώπινη διαβίωση. οἱ ἀναγκαῖοι οι συγγενείς.

ΝΕ αναγκαίος (με τη σημ. 4).

1. εξαναγκασμός, ανάγκη, αναγκαιότητα. = βία.

• ως επίρρημα ἀνάγκῃ αναγκαστικά.

2. στον πληθ. αἱ ἀνάγκαι βία, τιμωρία (ιδιαίτερα για βασανιστήρια): προσάγω τινὶ τὰς ἀνάγκας = χρησιμοποιώ βία εναντίον κάποιου.

Για τους χρόνους  γράφω

1. για συνθήκες και νόμους εγχαράσσω και στήνω δημόσια: τὰς ξυνθήκας τὰς περὶ τῆς ξυμμαχίας ἀνέγραψαν ἐν στήλῃ λιθίνῃ = εγχάραξαν τις συμφωνίες για τη συμμαχία σε πέτρινη στήλη.

2. για συγγραφέα περιγράφω: οὐδὲ ταῦτα ἐς τὸ ἀληθὲς ἀνέγραψαν = ούτε αυτά τα περιέγραψαν με τρόπο αληθινό.

ΝΕ αναγράφω (με σημ. παραπλήσια προς τη σημ. 1).

Για τους χρόνους  ἄγω

1. οδηγώ προς τα πάνω, ανεβάζω: ἀνάγω πελταστὰς πρὸς τὸ ὄρος = ανεβάζω πελταστές στο βουνό.

2. οδηγώ από τα παράλια (ιδιαίτερα της Μικράς Ασίας) στο εσωτερικό της χώρας ή από τον Πειραιά προς την Αθήνα: Φαρνάβαζος κατεῖχε τοὺς πρέσβεις, φάσκων ἀνάξειν αὐτοὺς παρὰ βασιλέα = ο Φαρνάβαζος κρατούσε τους απεσταλμένους, λέγοντας ότι θα τους οδηγήσει στο βασιλιά.

3. μέση φωνή ἀνάγομαι αποπλέω, σηκώνω άγκυρα: ἐπλήρουν τὰς ναῦς ὡς ἀναξόμενοι = έμπαιναν στα καράβια, γιατί επρόκειτο να σηκώσουν άγκυρα. = ἀποπλέω, ἀπαίρω «αποπλέω». ≠ κατάγομαι «φτάνω στην ξηρά».

ΝΕ ανάγομαι (για χρόνο, πηγαίνω πίσω).

τοποθέτηση κάποιου πράγματος σε δημόσιο χώρο, προσφορά αναθημάτων σε ναούς: τρίποδος ἀνάθεσις = προσφορά τρίποδα.

ΝΕ ανάθεση (λ.χ. εργασίας, καθηκόντων κτλ.).

Για τους χρόνους  θεωρέω

εξετάζω προσεκτικά.

ΝΕ αναθεωρώ (λ.χ. μια άποψη κτλ.).

αφιέρωμα που προσφέρεται σε ναό ή στήνεται σε δημόσιο χώρο. = ἀφιέρωμα.

αυτός που συνίσταται σε ἀναθήματα.

παρατηρώ με προσοχή: μόνον τῶν θηρίων ὀρθῶς ὁ ἄνθρωπος ἄνθρωπος ὠνομάσθη ἀναθρῶν ἃ ὄπωπεν = από όλα τα ζώα μόνον ο άνθρωπος ορθώς ονομάστηκε «άνθρωπος», επειδή παρατηρεί προσεκτικά (= ἀναθρῶν) αυτά που έχει δει (= ὄπωπεν).

αναίδεια, αδιαντροπιά: εἰς τοῦθ᾽ ἧκεν ἀναιδείας, ὥστ᾽ ἐτόλμα λέγειν... = έφτασε σε αυτό το σημείο αναίδειας, ώστε τολμούσε να λέει...

• λίθος ἀναιδείας πέτρα στον Άρειο Πάγο, επάνω στην οποία στεκόταν ο κατήγορος, όταν απαιτούσε από το δικαστήριο να επιβάλει τη μέγιστη δυνατή ποινή που προέβλεπε ο νόμος στο άτομο που κατηγορούσε για ανθρωποκτονία.

ΝΕ αναίδεια.

1. περισυλλογή (ιδίως πτωμάτων για ενταφιασμό): νεκρῶν ἀναίρεσις = περισυλλογή των νεκρών.

2. καταστροφή: τῶν τειχῶν ἀναίρεσις = καταστροφή των τειχών.

3. θανάτωση.

ΝΕ αναίρεση «ακύρωση» (λ.χ. νόμου, επιχειρήματος με σημ. παρόμοια με τη 2).

Για τους χρόνους αἱρέω -ῶ

1. σηκώνω από το έδαφος: τῶν τεθνεώτων τὰ ὀστᾶ ἀνεῖλον = σήκωσαν από τη γη τα κόκαλα των πεθαμένων.

2. για ανθρώπους καταστρέφω, σκοτώνω: τοὺς τούτων μηνυτὰς ἀναιροῦσι = σκοτώνουν όσους αποκαλύπτουν αυτά τα πράγματα.

3. καταργώ: τοὺς μὲν ἀναιροῦσιν τῶν νόμων, τοὺς δὲ καταλείπουσιν = μερικούς νόμους τους καταργούν και άλλους τους αφήνουν σε ισχύ.

4. για επιχείρημα αναιρώ.

5. για χρησμούς ορίζω, δίνω εντολή: χρωμένῳ δὲ τῷ Κύλωνι ἀνεῖλεν ὁ θεὸς καταλαβεῖν τὴν Ἀθηναίων ἀκρόπολιν = στον Κύλωνα, που ζητούσε χρησμό, ο Απόλλωνας όρισε να καταλάβει την Ακρόπολη των Αθηναίων.

6. μέση φωνή ἀναιροῦμαι περισυλλέγω για ενταφιασμό: τοὺς ἑαυτῶν νεκροὺς ἀνείλοντο = περισυνέλεξαν τους νεκρούς τους για ενταφιασμό.

7. μέση φωνή ἀναιροῦμαι αναλαμβάνω: ἀναιροῦμαι δημόσιον ἔργον = αναλαμβάνω δημόσιο έργο.

8. μέση φωνή ἀναιροῦμαι ακυρώνω: τὴν συγγραφὴν ἀνείλετο = ακύρωσε τη συμφωνία.

ΝΕ αναιρώ (με τις σημ. 3 και 4).

1. αυτός που στερείται αίσθησης: ἀναίσθητος τῶν περὶ αὐτόν = δεν έχει αίσθηση για το τι συμβαίνει γύρω του.

2. αμβλύνους, ανόητος: οἱ κατάπτυστοι Θετταλοὶ καὶ ἀναίσθητοι Θηβαῖοι = εκείνοι οι αχρείοι Θεσσαλοί και εκείνοι οι ανόητοι Θηβαίοι. = εὐήθης «ηλίθιος».

3. ανεπαίσθητος: ἀναίσθητος θάνατος = θάνατος που δε γίνεται αντιληπτός.

ΝΕ αναίσθητος.

Συγκριτικός	ἀναισχυντότερος
Υπερθετικός	ἀναισχυντότατος

1. για πρόσωπα αδιάντροπος: οὕτω δ' ἀναίσχυντός ἐστιν, ὥστε... = είναι τόσο αδιάντροπος, ώστε...

2. για πράγματα ατιμωτικός.

ΝΕ λόγ. αναίσχυντος (με τις σημ. 1, 2).

Για τους χρόνους καλέω -ῶ

1. επικαλούμαι: εὔχομαι τῷ Ἀπόλλωνι τὰς ἐπωνυμίας τοῦ θεοῦ ἀνακαλῶν = προσεύχομαι στον Απόλλωνα επικαλούμενος τους λατρευτικούς τίτλους του θεού.

2. καλώ πίσω, ανακαλώ: διὰ ταῦτα ἀνεκάλεσαν αὐτόν = για τους λόγους αυτούς τον κάλεσαν πίσω.

ΝΕ ανακαλώ (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους κεῖμαι

1. είμαι τοποθετημένος ως προσφορά ή αφιέρωμα στο ναό κάποιου θεού: τῆς ἀρετῆς τὰ μνημεῖα πρὸς τοῖς ὑμετέροις ἱεροῖς ἀνάκειται = τα μνημεία της αρετής του είναι τοποθετημένα ως αφιερώματα στα δικά σας ιερά.

2. εξαρτώμαι: ἐπὶ σοὶ τάδε πάντα ἀνάκειται = από σένα εξαρτώνται όλα αυτά.

3. είμαι πλαγιασμένος, ανακεκλιμένος (ἀναπίπτω).

Για τους χρόνους κλίνω

είμαι γερμένος προς τα πίσω στηριζόμενος στον αγκώνα μου (σε στάση ανάπαυσης ή φαγητού, ἀναπίπτω). = ἀνάκειμαι.

ανάκτηση: τῶν πλοίων ἀνακομιδή = ανάκτηση των πλοίων.

ΝΕ ανακομιδή (των λειψάνων ενός αγίου).

Μέλλ.

ἀνακράξομαι

Για τους άλλους χρόνους κράζω

φωνάζω δυνατά, κραυγάζω: ἀνέκραγον ὡς εὖ λέγοι = φώναξαν δυνατά ότι ομιλεί ορθά.

Για τους χρόνους λαμβάνω

εύχρηστο στον ενεστώτα και τον αόριστο β΄.

1. παίρνω στα χέρια μου ή μαζί μου: καὶ ἀναλαβόντες αὐτοὺς οἱ Συρακόσιοι ἐπὶ τὰς ναῦς παρέπλεον ἐπ' οἶκον = οι Συρακούσιοι, αφού τους πήραν στα πλοία, έπλευσαν προς την πόλη τους. = αἱρέω (σημ. 1), λαμβάνω.

2. αναλαμβάνω: τὴν προξενίαν ἀναλαμβάνω.

3. παίρνω πίσω, επανακτώ: τὴν ἀρχὴν ἣν πρότερον ἐκεκτήμεθα ἀναλαβεῖν βουλόμεθα = θέλουμε να επανακτήσουμε την ηγεμονία που είχαμε προηγουμένως.

ΝΕ αναλαμβάνω (με τη σημ. 2).

Παρατ.	ἀνήλισκον & ἀνήλουν
Μέλλ.	ἀναλώσω
Αόρ.	ἀνήλωσα
Παρακ.	ἀνήλωκα
Παθ. μέλλ.	ἀναλωθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἀνηλώθην & ἀναλώθην
Παθ. παρακ.	ἀνήλωμαι & ἀνάλωμαι

1. ξοδεύω: τρεῖς μνᾶς ἀνήλωσα = ξόδεψα τρεις μνες. = δαπανάω.

2. για πρόσωπα σκοτώνω: καὶ ἄλλους τινὰς ἀνεπιτηδείους τῷ αὐτῷ τρόπῳ κρύφα ἀνήλωσαν = κατά τον ίδιον τρόπο σκότωσαν κρυφά και μερικούς άλλους ανεπιθύμητους.

ΝΕ αναλώνω (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους μένω

περιμένω.

ΝΕ αναμένω.

Για τους χρόνους μιμνήσκω

1. υπενθυμίζω: οἱ Ἐγεσταῖοι ξυμμαχίαν ἀνέμνησαν τοὺς Ἀθηναίους = οι Εγεσταίοι υπενθύμισαν στους Αθηναίους τη συμμαχία τους. ἀναμιμνῄσκω ὑμᾶς τῶν κακῶν = σας υπενθυμίζω τα κακά.

2. υπενθυμίζω, αναφέρω: πάντα ὅσα ἐναντία Θηϐαίοις ἐπράξατε ἀναμιμνῄσκουσιν = αναφέρουν όλα όσα εχθρικά προς τους Θηβαίους πράξατε.

3. παθ. φωνή ἀναμιμνῄσκομαι θυμάμαι: ἐν δὲ τῷ κακῷ ἀνεμνήσθησαν καὶ τοῦδε τοῦ ἔπους = κατά τη διάρκεια της συμφοράς θυμήθηκαν και τον ακόλουθο στίχο. ἀνεμνήσθην τὰ νῦν γεγενημένα = θυμήθηκα όσα έχουν γίνει πρόσφατα.

ανάμεικτα: Πελοποννήσιοι καὶ Ἀμβρακιῶται ἀναμὶξ τεταγμένοι ἦσαν = οι Πελοποννήσιοι και οι Αμβρακιώτες ήταν παρατεταγμένοι ανάμεικτα.

1. ως ουσιαστικό ἡ ἄνανδρος γυναίκα χωρίς σύζυγο, δηλαδή ανύπαντρη ή χήρα.

2. δειλός. ≠ ἀνδρεῖος.

ΝΕ άνανδρος (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους νεύω

κλίνω το κεφάλι προς τα πίσω σε ένδειξη άρνησης: ἐδεόμην σῶσαι μοι τὸν Ζώσιμον· ὁ θεὸς ἀνένευσεν = παρακαλοῦσα να μου σώσει το Ζώσιμο· ο θεός το αρνήθηκε. ≠ κατανεύω.

Για τους χρόνους νήφω

1. γίνομαι πάλι νηφάλιος (έπειτα από μέθη): ἐκ μακρᾶς ἀνανήφω μέθης = αποκτώ τη νηφαλιότητά μου έπειτα από μεγάλη μέθη.

2. επανέρχομαι στα λογικά μου: ἀνανήφω ἐκ τῆς τοῦ διαβόλου παγίδος = επανέρχομαι στα λογικά μου ξεφεύγοντας από την παγίδα του διαβόλου.

ανηφορικός, απότομος: ἀνάντης ἀνάϐασις = ανηφορική ανάβαση. ≠ κατάντης «κατηφορικός».

μόνον στον ποιητικό λόγο.

κύριος, αφέντης (χρησιμοποιείται κυρίως ως προσδιορισμός θεών και βασιλέων).

1. πίσω πάλι.

2. πάλι, ξανά: ὧδε δὴ ἀνάπαλιν ἄκουε = άκουσέ το πάλι κατ᾿ αυτόν τον τρόπο.

3. αντίθετα, αντίστροφα: ὅταν ἀνάπαλιν ἡ γένεσις τούτων πορεύηται, τότε ταῦτα διαφθείρεται = όταν η δημιουργία αυτών κινείται αντίστροφα, τότε αυτά καταστρέφονται.

1. ξεκούραση: καὶ μὴν καὶ τῶν πόνων πλείστας ἀναπαύλας τῇ γνώμῃ ἐπορισάμεθα = και εξασφαλίσαμε για το πνεύμα μας πάρα πολλούς τρόπους ξεκούρασης από τους κόπους.

2. τόπος ξεκούρασης: καὶ ἀνάπαυλαι κατὰ τὴν ὁδὸν ἐν τοῖς ὑψηλοῖς δένδρεσί εἰσι σκιαραί = και στο δρόμο υπάρχουν δροσερά αναπαυτήρια, κάτω από τα ψηλά δέντρα.

ΝΕ ανάπαυλα (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους πείθω

1. πείθω: ἀναπείθω τοὺς νέους ὡς σοφώτατός εἰμι = πείθω τους νέους ότι είμαι σοφότατος.

2. παρασύρω: κἀνέπειθον τῶν Λακώνων τοὺς μεγίστους χρήμασιν = και αποπλανούσαν τους πιο ισχυρούς από τους Σπαρτιάτες με χρήματα.

Για τους χρόνους πέμπω

στέλνω από τόπο χαμηλότερο σε τόπο ψηλότερο ή από τα παράλια στο εσωτερικό μιας χώρας (και ιδίως της Μικράς Ασίας): φρουροὺς εἰς τὰ ἄκρα ἀνέπεμπε = έστελνε φρουρούς στις κορυφές. αὐτοὺς ἔμελλεν ὡς βασιλέα ἀναπέμψειν = αυτούς σκόπευε να τους στείλει στο βασιλιά.

ΝΕ αναπέμπω (στέλνω κάτι για επανεξέταση κτλ.).

Για τους χρόνους πετάννυμι

ξεδιπλώνω: τὰς πύλας ἀναπεταννύω = ξεδιπλώνω (ανοίγω) τις πύλες.

• μετοχή παθ. παρακ. ἀναπεπταμένος ανοικτός: τὰ ὄμματα ἔχω ἀναπεπταμένα = έχω τα μάτια ανοικτά.

ΝΕ λόγ. μτχ. αναπεπταμένος.

Για τους χρόνους πίμπλημι

γεμίζω: αἰσχύνης ὅλην ἀναπίμπλησι τὴν πόλιν = γεμίζει ολόκληρη την πόλη από ντροπή. = πληρόω. ≠ κενόω.

Για τους χρόνους πίπτω

1. πέφτω προς τα πίσω.

2. αποκαρδιώνομαι: δέδοικα μὴ νῦν ἀναπεπτωκότες ἦτε = φοβούμαι μήπως έχετε τώρα αποκαρδιωθεί.

3. ανακλίνομαι (δηλ. κάθομαι γέρνοντας την πλάτη μου προς τα πίσω και στηρίζομαι στον αγκώνα μου. Αυτή τη στάση έπαιρναν οι αρχαίοι για να γευματίσουν): μετὰ ταῦτ' ἀναπεσεῖν ἐκέλευον αὐτὴν παρ᾿ ἐμέ = έπειτα από αυτά, της είπα να κάτσει δίπλα μου.

γεμάτος: σκότους ἀνάπλεως ἔχω τοὺς ὀφθαλμούς = έχω τα μάτια γεμάτα από σκοτάδι. = πλήρης.

Για τους χρόνους πληρόω

1. γεμίζω: ἀναπληροῖς τὸ κεχηνὸς τοῦ ῥυθμοῦ = γεμίζεις το χάσμα του ρυθμού. = πίμπλημι «γεμίζω», πληρόω «γεμίζω». ≠ κενόω.

2. συμπληρώνω: ἀλλ᾽ εἴ τι ἐξέλιπον, σὸν ἔργον, ὦ Ἀριστόφανες, ἀναπληρῶσαι = αλλά αν άφησα κάτι πίσω, Αριστοφάνη, είναι δικό σου καθήκον να το συμπληρώσεις.

ΝΕ αναπληρώνω (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους πτύσσω

ξετυλίγω (κυρίως τους παπυρικούς κυλίνδρους πάνω στους οποίους έγραφαν τα κείμενά τους οι αρχαίοι Έλληνες), ανοίγω για διάβασμα: ἀναπτύσσω τὸ βυβλίον = ανοίγω το βιβλίο. = ἐξελίττω.

ΝΕ αναπτύσσω (λ.χ. ένα θέμα, «περιγράφω με κάθε λεπτομέρεια»).

Για τους χρόνους ἅπτω

1. δένω.

2. μέση φωνή ἀνάπτομαι δένω (πάνω μου): ἐπιστολὴν ἐκ τῶν δακτύλων ἀναψάμενος περιεπορεύετο = αφού έδεσε στα δάκτυλα την επιστολή, βάδιζε γύρω γύρω.

3. ανάβω: ἀνῆψεν τὴν πυράν = άναψε την πυρά.

ΝΕ ανάβω (σημ. 3).

Για τους χρόνους ἀρτάω

1. κρεμάω: ἑαυτὴν ἀνήρτησεν = κρεμάστηκε. = κρεμάννυμι.

2. αποδίδω: εἰς θεοὺς ἀναρτῶ τι = αποδίδω κάτι στους θεούς.

3. παθ. φωνή ἀναρτῶμαι κρέμομαι.

4. παθ. φωνή ἀναρτῶμαι εξαρτώμαι: πᾶσι δὲ τούτοις ἐξ ἐκείνης τῆς λίθου ἡ δύναμις ἀνήρτηται = η δύναμη λοιπόν για όλα αυτά εξαρτάται από εκείνη την πέτρα.

ΝΕ αναρτώ (με τις σημ. 1 και 3, λ.χ. αναρτώνται τα αποτελέσματα των εξετάσεων).

1. έλλειψη αρχηγού: ἀναρχίας οὔσης ταῦτα ἐγένετο = επειδή δεν υπήρχε αρχηγός, έγιναν αυτά.

2. ανομία, αναρχία: ἐν πάσῃ ἀναρχίᾳ καὶ ἀνομίᾳ ἔζων = ζούσαν σε πλήρη αναρχία και ανομία.

3. στην Αθήνα έλλειψη άρχοντα, χρονιά κατά τη διάρκεια της οποίας δεν υπήρχε άρχοντας: διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν ἀναρχίαν ἐποίησαν = για τον ίδιο λόγο δεν ανέδειξαν άρχοντα.

ΝΕ αναρχία (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους τείνω

τεντώνω προς τα πάνω, υψώνω: ἀνατείνω τὴν χεῖρα = υψώνω το χέρι.

ΝΕ ανάταση.

Για τους χρόνους τίθημι

1. αποδίδω: ἂν ἐκεῖνος ἁμάρτῃ, σοὶ τὰς αἰτίας ἀναθήσουσιν = εάν εκείνος αποτύχει, θα αποδώσουν σε σένα τις ευθύνες.

2. αφιερώνω: εἰς Δελφοὺς ἀνατίθημί τι = αφιερώνω κάτι στους Δελφούς. = ἀφιερόω.

ΝΕ αναθέτω (λ.χ. εργασία, καθήκον κτλ.).

Για τους χρόνους φέρω

1. φέρνω πάνω: ἀναφέρω τινὰ εἰς Ὄλυμπον = φέρνω κάποιον πάνω στον Όλυμπο.

2. επαναφέρω (σε μια προηγούμενη καλή κατάσταση): ἐκ πονηρῶν τῶν πραγμάτων γενομένων τοῦτο πρῶτον ἀνήνεγκε τὴν πόλιν = από την κακή κατάσταση πραγμάτων αυτό το μέτρο πρώτα επανέφερε την πόλη σε καλή κατάσταση.

3. πληρώνω, επιστρέφω χρήματα: ἀνηνέγκαμεν χίλια τάλαντα = πληρώσαμε χίλια τάλαντα.

ΝΕ αναφέρω «καταθέτω, διηγούμαι».

1. ρίχνω τον αναβάτη.

2. μεταφορικά ανατρέπω.

ΝΕ αναχαιτίζω (με τη σημ. 2).

Για τους χρόνους ψύχω

δροσίζω: παρὰ κρήνην ἀναψύχω τι = δροσίζω κάτι κοντά στην πηγή.

ΝΕ αναψυχή, αναψυκτήριο (λόγιο).

γενναία πράξη.

ΝΕ ανδραγάθημα.

γενναιότητα: ἐστὶ δίκαιον τὴν ἐς τοὺς πολέμους ὑπὲρ τῆς πατρίδος ἀνδραγαθίαν προτίθεσθαι = είναι δίκαιο να προβάλλουμε τη γενναιότητα υπέρ της πατρίδος στους πολέμους.

Παρατ.	ἠνδραπόδιζον
Μέλλ.	ἀνδραποδιῶ
Aόρ.	ἠνδραπόδισα
Παθ. μέλλ.	ἀνδραποδισθήσομαι
Παθ. αόρ.	ἠνδραποδίσθην
Παθ. παρακ.	ἠνδραπόδισμαι

υποδουλώνω: ἠνδραπόδισαν Σκύρον = υποδούλωσαν τη Σκύρο. = δουλόω. ≠ ἐλευθερόω.

ΝΕ λόγ. σύνθ. εξανδραποδίζω (με την ίδια σημ.).

υποδούλωση.

ΝΕ λόγ. σύνθ. εξανδραποδισμός.

αιχμάλωτος, αυτός που αιχμαλωτίζεται στον πόλεμο και πωλείται σαν δούλος (ανεξάρτητα από το αν πριν αιχμαλωτιστεί ήταν δούλος ή ελεύθερος. Αρχικά διακρινόταν από το δοῦλος, που σήμαινε αυτόν που γεννήθηκε δούλος): Τισσαφέρνει παρέδοσαν τὰ ἀνδράποδα πάντα καὶ δοῦλα καὶ ἐλεύθερα = παρέδωσαν στον Τισσαφέρνη όλους τους αιχμαλώτους, και τους ελευθέρους και τους δούλους.

ομοίωμα άνδρα.

ΝΕ ανδρείκελο (με την ίδια σημ.).

ομοίωμα ανδρός, άγαλμα.

ΝΕ ανδριάντας.

αίθουσα σπιτιού που χρησιμοποιούσαν μόνο άνδρες, αίθουσα συμποσίων: ὁ ἀνδρὼν κεκοσμημένος ἐστί = η αίθουσα συμποσίου είναι τακτοποιημένη. = ἡ ἀνδρωνῖτις. ≠ ἡ γυναικωνῖτις.

αίθουσα των σπιτιών που χρησιμοποιούσαν μόνο άνδρες (ἀνδρών). = ὁ ἀνδρών. ≠ ἡ γυναικωνῖτις.

Για τους χρόνους ἐγείρω

1. σηκώνω από τον ύπνο.

2. μεταφορικά ξεσηκώνω.

3. ανεγείρω (οικοδόμημα).

ΝΕ ανεγείρω (με τη σημ. 3).

ελεύθερα, άνετα: ἡμεῖς ἀνειμένως διαιτώμεθα = εμείς ζούμε άνετα.

1. δουλικός, δουλοπρεπής.

2. τσιγκούνης, φιλάργυρος. ≠ ἐλευθέριος «γενναιόδωρος».

ΝΕ ανελεύθερος (με τη σημ. 1).

Για τους χρόνους ἑλίττω

ο κοινός τύπος είναι ἀνελίσσω

ξετυλίγω. = ἀναπτύσσω «ξεδιπλώνω».

ΝΕ λόγ. ανελίσσομαι.

1. λιτός: ἀνεπιτήδευτος σύνθεσις ὀνομάτων = λιτός συνδυασμός λέξεων.

2. αδοκίμαστος: Ἀλκιϐιάδῃ οὐδὲν ἦν ἀμίμητον οὐδ' ἀνεπιτήδευτον = για τον Αλκιβιάδη τίποτε δεν έμεινε που να μη μιμηθεί και να μη δοκιμάσει.

ΝΕ ανεπιτήδευτος (με τη σημ. 1).

συντάσσεται πάντοτε με γενική

1. χωρίς: μόνος ἄνευ τινός = μόνος χωρίς κανέναν.

2. εκτός από…: πάντα ἄνευ χρυσοῦ = τα πάντα εκτός από το χρυσάφι.

ΝΕ άνευ (λόγ., με τη σημ. 1 στη φρ. άνευ λόγου και αιτίας).

1. άντρας.

2. άνθρωπος: πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε = ο πατέρας και των ανθρώπων και των θεών (ο Δίας).

3. παλικάρι: ἄνδρας ἡγοῦνται μόνους τοὺς πλεῖστα δυναμένους φαγεῖν = θεωρούν ως παλικάρια μόνο αυτούς που μπορούν να φάνε πάρα πολύ.

4. ο σύζυγος. ≠ γυνή «η σύζυγος».

5. κυρίως σε προσφωνήσεις στον πληθυντικό ἄνδρες δικασταί.

ΝΕ άνδρας / άντρας (με τις σημ. 1, 3, 4).

η Γιορτή των Ανθέων, η τριήμερη γιορτή προς τιμήν του θεού Διόνυσου στις 11, 12 και 13 του μηνός Ἀνθεστηριῶνος.

ο όγδοος μήνας του αττικού ημερολογίου, που αντιστοιχεί στο διάστημα από 15 Ιανουαρίου έως 15 Φεβρουαρίου. Τότε τελούνταν τα Ἀνθεστήρια.

Για τους χρόνους ἵστημι

1. στήνω (ενάντια ή απέναντι σε κάτι).

2. μέση φωνή μαζί με τους χρόνους με αμετάβ. σημ. (ἵστημι) αντιστέκομαι: ἀντέστησαν Ἀλεξάνδρῳ = αντιστάθηκαν στον Αλέξανδρο. ≠ ἐνδίδωμι «υποχωρώ».

ΝΕ ανθίσταμαι (με τη σημ. 2).

1. λουλούδι.

2. ακμή κάθε πράγματος, καλού ή κακού: ἔρωτος ἄνθος = η ακμή του έρωτα.

ΝΕ άνθος (και με τις δύο σημ.).

Παρατ.	ἠνίων
Μέλλ.	ἀνιάσω
Αόρ.	ἠνίασα
Παρακ.	ἠνίακα
Παθ. παρατ.	ἠνιώμην
Παθ. μέλλ.	ἀνιάσομαι
Παθ. αόρ.	ἠνιάθην
Παρακ.	ἠνίαμαι

1. στενοχωρώ κάποιον. = θλίβω, λυπέω.

2. παθ. φωνή ἀνιῶμαι στενοχωριέμαι: ἀνιῶμαι ταῦτα = στενοχωριέμαι γι' αυτά.