Στην ενότητα αυτή σκιαγραφείται η ιστορία της ευρωπαϊκής ποίησης από τον Μεσαίωνα ώς τις μέρες μας. Με αφετηρία τη Θεία Κωμωδία του Ντάντε Αλιγκιέρι και το Ασματολόγιο του Πετράρκα, το ανθολόγιο σκιαγραφεί τη μετάβαση της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας από τη μεσαιωνική στην αναγεννησιακή περίοδο. Οι επιστημονικοί ορίζοντες του ανθρώπου διευρύνονται καθώς εξασθενεί η θρησκευτική αντίληψη του κόσμου. O oυμανισμός και ο κλασικισμός αποτελούν στοιχεία, τα οποία διαφοροποιούν την αναγεννησιακή από τη μεσαιωνική λογοτεχνία. Η διεύρυνση των οριζόντων του ανθρώπου οδηγεί τους ποιητές σε ρεαλιστικότερες αφηγηματικές αναζητήσεις, ενώ η ποιητική γλώσσα επηρεασμένη από το ουμανιστικό και κλασικιστικό πνεύμα της εποχής καθαρίζεται από ανομοιογένειες. Στα τέλη του 16ου αιώνα συγγραφείς σε διάφορες χώρες αναπτύσσουν στα έργα τους χαρακτηριστικά που υπερβαίνουν τις κλασικιστικές αρχές πάνω στις οποίες εργάζονται. Το νέο αυτό κίνημα ονομάζεται μπαρόκ και επιχειρεί να επινοήσει μια αναθεωρημένη θεωρία της ποίησης. Το κίνημα του μπαρόκ σηματοδοτεί μια μεταβατική περίοδο· σε ένα μεγάλο βαθμό ήταν υπεύθυνο για τη μεταβίβαση των κανόνων της κλασικιστικής θεωρίας και κριτικής από την Αναγέννηση στον 18ο αιώνα. O αιώνας αυτός θεωρείται στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία ο αιώνας του κλασικισμού. Το κίνημα του κλασικισμού διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα. Η άνθησή του ενθαρρύνεται από το κίνημα του Διαφωτισμού, ενώ παράλληλα προετοίμαζε το έδαφος για την αμφισβήτησή του και τη ρήξη με αυτόν. Ο προρομαντισμός, άλλωστε, δεν διαδέχτηκε απλά τον κλασικισμό, αλλά προετοίμασε το έδαφος για την έλευση του κινήματος του Ρομαντισμού τον 19ο αιώνα. Η θέληση για απόλυτη δημιουργική ελευθερία εκτοπίζει τη μιμητική αναπαράσταση του κόσμου ως σκοπό της τέχνης και αντικαθίσταται από μια εγωκεντρική θεώρησή του, η οποία συχνά εκφράζεται με την αναπαράσταση του εσωτερικού κόσμου. Ο Ρομαντισμός θα κυριαρχήσει μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα και στη συνέχεια θα εκτοπιστεί από το κίνημα του Παρνασσισμού· ο τελευταίος θα επιχειρήσει να επαναφέρει την εκφραστική αντικειμενικότητα, την ακρίβεια και τη μορφική τελειότητα στην ποίηση. Ο Παρνασσισμός θα δώσει τη θέση του στον Συμβολισμό, ένα κίνημα το οποίο χαρακτηρίζεται από την καταβύθιση στην εσωτερικότητα, την υποβλητική έκφραση και την πολυσημική χρήση του συμβόλου. Ο συμβολισμός θα κυριαρχήσει ώς τα μέσα της δεκαετίας του 1920. Οι κοινωνικοπολιτικές ζυμώσεις οι οποίες κατέληξαν στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και οι επιστημονικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις επιφέρουν δραστικές αλλαγές στον ανθρώπινο ψυχισμό. Οι εξελίξεις αυτές οδηγούν σε μια σειρά καλλιτεχνικών εξεγέρσεων με αντίκτυπο ανάλογο με εκείνο του Ρομαντισμού. Τα κινήματα του Φουτουρισμού, του Ντανταϊσμού και του Υπερρεαλισμού αποπειρώνται να εφεύρουν τολμηρές εκφραστικές οδούς, οι οποίες θα αποτυπώσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τη σχέση του ανθρώπου με τη μηχανή (Φουτουρισμός), την απόρριψη της κατευθυνόμενης σκέψης (Ντανταϊσμός) και την ανάσυρση των βαθύτερων ψυχικών στρωμάτων (Υπερρεαλισμός). Ο Μοντερνισμός συνεχίζει το έργο των κινημάτων αυτών διερευνώντας τον κατακερματισμό του σύγχρονου ανθρώπου μέσα από ρηξικέλευθες επιλογές. Αυτός άλλαξε το πρόσωπο της αγγλόφωνης ποίησης και άσκησε σημαντική επίδραση σε ποιητές άλλων χωρών.
Εκπρόσωποι-λογοτέχνες:
Ντάντε Αλιγκιέρι, Θεία Κωμωδία: Κόλαση. Άσμα τρίτο
Φραντσέσκο Πετράρκα, Λάουρα
Φρανσουά Βιγιόν, Μπαλάντα των κυριών του παλιού καιρού
Τουρκουάτο Τάσσο, Ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ. Άσμα τρίτο
Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Σονέτο XVΙΙΙ
Τζων Μίλτον, Στον Σαίξπηρ
Πιέτρο Μεταστάζιο, Καλοκαίρι
Όσσιαν, Νύχτα
Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, Το εξωτικό
Φρήντριχ Σίλλερ, Το δαχτυλίδι του Πολυκράτη
Ούγκο Φόσκολο, Ύμνος στη Ζάκυνθο
Πιερ-Ζαν ντε Μπερανζέ, Ο καλός Θεός
Λούντβιχ Ούλαντ, Ο τυφλός βασιλιάς
Τζωρτζ Γκόρντον Μπάυρον, Τα νησιά της Ελλάδας
Αλφόνς ντε Λαμαρτίν, Η λίμνη
Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, Η σελήνη
Διονύσιος Σολωμός, Στο θάνατο του Φόσκολου
Τζιάκομο Λεοπάρντι, Το άπειρο
Νίκολαους Λενάου, Οι τρεις
Σαρλ Μπωντλαίρ, Άλμπατρος
Ζοζέ-Μαρία ντ’ Ερεντιά, Ανδρομέδα
Τριστάν Κορμπιέρ, Μικρός που πέθανε στ’ αστεία
Όσκαρ Ουάιλντ, Ελλάς
Ζαν Μορεάς, Στροφές 1, ΧΙΙ
Αλμπέρ Σαμαίν, Ελένη
Ζυλ Λαφόργκ, Η θρηνωδία στη σελήνη της επαρχίας
Ράντυαρντ Κίπλινγκ, Αν μπορείς…
Φρανσίς Ζαμ, Προσευχή για να πάω στον παράδεισο μαζί με τους γαϊδάρους
Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Σβήσε τα μάτια μου…
Άννα ντε Νοάιγ, Οι σκιές
Φιλίππο Τομμάζο Μαρινέττι, Στον Πήγασό μου
Γκυγιώμ Απολλιναίρ, Το λαβωμένο περιστέρι και το συντριβάνι
Πιερ-Ζαν Ζουβ, Ελένη
Τ. Σ. Έλιοτ, Δυσκολίες πολιτευομένου
Βαλερύ Λαρμπώ, Ωδή
Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, Ξελασπώστε το μέλλον
Πωλ Ελυάρ, Να κοιμάσαι
Εουτζένιο Μοντάλε, Μεσόγειος
Τριστάν Τζαρά, Ο κύριος ΑΑ, αντι-φιλόσοφος
Αντρέ Μπρετόν, Τα γραπτά φεύγουν
Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Μπαλάντα για την έγκριση του κόσμου (απόσπασμα)
Φρανσίς Πονζ, Πρώτο σχεδίασμα του χεριού
Ζακ Πρεβέρ, Κοσμολογία (απόσπασμα από το ποίημα Να είστε ευγενικοί)
Ραιυμόν Κενώ, Για μια ποιητική τέχνη
Τσεζάρε Πεβάζε, Ο θάνατος θα ’ρθει
Βισλάβα Συμπόρσκα, Τέσσερις το πρωί
Μίροσλαβ Χόλουμπ, Η πόρτα
Ζμπίγκνιεβ Χέρμπερτ, Ομιλεί ο Δαμαστής (ή Προκρούστης)
Στο βιβλίο ανθολογούνται διηγήματα τα οποία ανήκουν στη λεγόμενη δεύτερη περίοδο ανάπτυξης του είδους. Η περίοδος εντοπίζεται στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, όταν συλλογές διηγημάτων από σημαντικούς συγγραφείς κάνουν ταυτόχρονα την εμφάνισή τους σε Γερμανία, Ρωσία, Γαλλία και Ηνωμένες Πολιτείες. Η θεματική και η τεχνοτροπία των διηγημάτων αυτής της περιόδου είναι πολυσυλλεκτικές, καθώς σημαντικοί συγγραφείς δημοσιεύουν διηγήματα με θέματα τα οποία εστιάζουν, μεταξύ άλλων, στην εξερεύνηση του ανθρώπινου ψυχισμού και στην καθημερινότητα. Οι διηγηματογράφοι γράφουν κείμενα που ανήκουν σε πολλά και συχνά εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους είδη: στην ιστορία τρόμου, στο διήγημα του φανταστικού, στην ιστορία μυστηρίου, στη ρεαλιστική αφήγηση, στην ηθογραφία και το μεταμοντέρνο. Η εμφάνιση και εξάπλωση του περιοδικού τύπου, η τάση του ρομαντικού κινήματος για πειραματισμό πάνω σε νέες λογοτεχνικές μορφές είναι καθοριστικοί παράγοντες, οι οποίοι οδηγούν στην άνθηση του διηγήματος κατά τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η άνθηση της διηγηματογραφίας οδηγεί και στην αποκρυστάλλωση της κριτικής σκέψης γύρω από το είδος. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι o τρόπος με τον οποίο μπορεί να ιδωθεί το διήγημα ως είδος, αποκρυσταλλώνεται στις δύο διαφορετικές αντιλήψεις που έχουν για αυτό ο Έντγκαρ Άλλαν Πόου και ο Ιβάν Τουργκένιεφ. Ο Πόου πιστεύει ότι η μέθοδος συγγραφής συνίσταται στην επινόηση των γεγονότων που οδηγούν σε μια κορύφωση, η οποία παράγει τη λεγόμενη “μοναδική εντύπωση”. Για τον Τουργκένιεφ, από την άλλη, το διήγημα στηρίζεται στην απεικόνιση των χαρακτήρων μέσω των οποίων υποδηλώνονται τα γεγονότα που θα φωτίσουν ολόκληρη τη ζωή τους. Οι αντιλήψεις αυτές σφράγισαν το διήγημα στις αρχές του 20ού αιώνα. Τέλος, ορισμένοι από τους διηγηματογράφους που γράφουν μετά τη δεκαετία του 1960 χαρακτηρίζονται μεταμοντέρνοι, καθώς στα διηγήματά τους αντικατοπτρίζεται η πεποίθηση ότι η γλώσσα είναι ένα κλειστό, αυτόνομο σύστημα, το οποίο κατασκευάζει την άποψή μας για την πραγματικότητα, ενώ παράλληλα αδυνατεί να την περιγράψει με εγκυρότητα και πληρότητα.
Εκπρόσωποι-λογοτέχνες:
Χάινριχ Φον Κλάιστ, Η ζητιάνα του Λοκάρνο
Zεράρ ντε Νερβάλ, Ιστορία μιας φώκιας
Λέων Τολστόι, Ο Αλιόσα το Τσουκάλι
Μπγιέρνστερ Μπγιέρνσον, Ο πατέρας
Γκυ ντε Μωπασσάν, Η διαθήκη
Άντον Τσέχωφ, Το έργο τέχνης
Λουίτζι Πιραντέλλο, Το πιθάρι
Γιόρνταν Γιόφκωφ, Το άσπρο χελιδόνι
Μιχαήλ Σαντοβεάνου, Ο νυχτοφύλακας
Βιρτζίνια Γουλφ, Λάπιν και Λαπίνοβα
Τζέημς Τζόυς, Η Έβελιν
Φραντς Κάφκα, Η σιωπή των σειρήνων
Γιάροσλαβ Χάσεκ, Μια τίμια γυναίκα
Κάθρην Μάνσφηλντ, Το μάθημα μουσικής
Φερνάντο Πεσσόα, Από Το βιβλίο της ανησυχίας
Κάρελ Τσάπεκ, Ο κλεμμένος φάκελος 139/Υ ΙΙ του ΙΙ Γραφείου
Ισαάκ Μπάμπελ, Στο υπόγειο
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι
Μισέλ Λεϊρίς, Κομμένος λαιμός
Ραιυμόν Κενώ, Από τις Ασκήσεις ύφους
Ντίνο Μπουτζάτι, Το καλόμβι
Αζίζ Νεσίν, Το σημειωματάριο
Χάινριχ Μπελ, Κάτι θα γίνει. Μια Ιστορία Με Πλούσια Δράση
Λούντβικ Ασκενάζι, Το αυγό
Βόλφγκανγκ Μπόρχερτ, Κι όμως τη νύχτα κοιμούνται οι ποντικοί
Ίταλο Καλβίνο, Φεγγάρι και GNAC
Κάρμεν Μάρτιν Γκάιτε, Πληκτικό απόγευμα
Σλάβομιρ Μρόζεκ, Ο κύκνος
Ντράγκο Γιάντσαρ, Επεισόδιο στο λιβάδι
Στο παράρτημα του βιβλίου ανθολογούνται κλασικοί και νεότεροι έλληνες και ξένοι ποιητές και συγγραφείς, οι οποίοι επηρέασαν και επηρεάστηκαν από την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Σκοπός του παραρτήματος είναι να καταδείξει την αμφίπλευρη και ανοιχτή σχέση μεταξύ της ελληνικής και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Μπορεί οι νεότεροι έλληνες ποιητές και συγγραφείς να λειτουργούν ως δέκτες των ρευμάτων και κινημάτων των αλλόγλωσσων λογοτεχνιών, όμως οι κλασικοί αρχαίοι έλληνες συγγραφείς επηρέασαν και εκείνοι την ιστορία και εξέλιξη της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
Εκπρόσωποι:
Κ. Π. Καβάφης, Che fece… il gran rifiuto
Κ. Γ. Καρυωτάκης, Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων
Διονύσιος Σολωμός, Ωδή στη σελήνη
Δημοτικό, Του νεκρού αδερφού
Ηρόδοτος, Η ιστορία του Πολυκράτη
Ούγκο Φόσκολο, Στη Ζάκυνθο
Αλέξανδρος Σούτσος, Ο θεός
Γιώργος Σεφέρης, Μυθιστόρημα Κ΄[Ανδρομέδα]
Κ. Γ. Καρυωτάκης, Δικαίωσις
Κώστας Βάρναλης, Το “Αν” του Κίπλινγκ (Παρωδία)
Δωσιάδα, Βωμός
Γιώργος Σεφέρης, Επιδρομή
Τριστάν Τζαρά, Πώς να φτιάχνετε ένα ντανταϊστικό ποίημα
Κ. Π. Καβάφης, Τα παράθυρα
