29. Προσπάθειες ανασυγκρότησης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας

α. Η αντίδραση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας μετά την επικράτηση της Μεταρρύθμισης

Σύνοδος του Τριδέντο. Πίνακας της εποχής.

Πάπας Παύλος Γ'. Εθνικό Μουσείο Καποντιμόντε, Νάπολη, Ιταλία.

Τα μέτρα που πήρε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για να αντιμετωπίσει τη Μεταρρύθμιση ονομάζονται Αντιμεταρρύθμιση.To κυριότερο από αυτά ήταν η σύγκληση της Συνόδου του Τριδέντο (Τρέντο της Βόρειας Ιταλίας). Oι εργασίες της έλαβαν χώρα σε τρεις περιόδους από το 1545 ως το 1563 μ.Χ. Με αυτή τη Σύνοδο προβλήθηκε η ρωμαιοκαθολική διδασκαλία σε αντιδιαστολή με την προτεσταντική και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αναγνώρισε ως δόγματα πολλές μέχρι τότε θεολογικές απόψεις. Ως απάντηση στους Προτεστάντες που απέρριψαν την Ιερή Παράδοση, τονίστηκε το ισόκυρο της Αγίας Γραφής και της Ιερής Παράδοσης. Η Σύνοδος επιβεβαίωσε ότι ο Πάπας συγκεντρώνει κάθε εξουσία και αυθεντία και ότι όλοι οι πιστοί τού οφείλουν υποταγή. Δέχτηκε το καθαρτήριο πυρ* και τον αποκλεισμό των λαϊκών από το ποτήριο της Θείας Ευχαριστίας. Όρισε να δίνουν άφεση αμαρτιών μόνο οι κληρικοί, επιβάλλοντας ποινές, και επισημοποίησε τη χρήση των αγαλμάτων, εκτός από τις εικόνες μέσα στους ναούς.

Στη Σύνοδο του Τριδέντο και γενικά στην Αντιμεταρρύθμιση πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες οι Ιησουΐτες. Το μοναχικό αυτό τάγμα ιδρύθηκε από τον Ισπανό στρατιωτικό Ιγνάτιο Λογιόλα. Αναγνωρίστηκε από τον πάπα Παύλο Γ' το 1540. Ως ιδεώδες του τάγματος ορίστηκε η ιεραποστολική δράση. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η δράση των Ιησουϊτών εξαπλώθηκε σε διάφορες χώρες, χριστιανικές και μη. Το τάγμα οργανώθηκε καλύτερα και πήρε αντιπροτεσταντικό χαρακτήρα, γι' αυτό και προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις. Οι Ιησουΐτες, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, διακρίθηκαν στα γράμματα, στην επιστημονική έρευνα και στην παιδαγωγική πρακτική. Σκοπός τους έγινε η υπεράσπιση και διάδοση της ρωμαιοκαθολικής πίστης με το κήρυγμα, την κατήχηση, τη μυστηριακή ζωή και την παιδεία.

Ναός του Ιησού στη Ρώμη. Ρυθμός μπαρόκ.

Οροφή του ναού του Ιησού στη Ρώμη. Ρυθμός Μπαρόκ.

Σταύρωση του Απ. Πέτρου, του Γκουίντο Ρένι. Ρυθμός μπαρόκ, Μουσείο Βατικανού.

β. Η τέχνη στην υπηρεσία της Αντιμεταρρύθμισης

Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το 17ο αιώνα χρησιμοποίησε την τέχνη για να χτυπήσει τη Μεταρρύθμιση. Δημιούργησε ένα νέο ρυθμό στη ζωγραφική και στην αρχιτεκτονική, ως απάντηση στους Προτεστάντες που αρνούνταν τη χρήση εικόνων και αγαλμάτων στους ναούς. Αυτός ο ρυθμός ήταν το μπαρόκ. Η λέξη μπαρόκ σημαίνει το παράδοξο και στην αρχή χρησιμοποιήθηκε χλευαστικά, διότι παραγνώριζε τους κανόνες της κλασικής αρχιτεκτονικής και συνδύαζε αρχιτεκτονικά στοιχεία διαφορετικής προέλευσης.

Στη ζωγραφική το μπαρόκ εκφράζει με έντονο τρόπο τα συναισθήματα των εικονιζόμενων προσώπων. Τονίζει τη θεατρικότητα (την κίνηση των μορφών) με σκοπό να καταπλήξει τους πιστούς και να τους συγκλονίσει. Επειδή την εποχή της Αντιμεταρρύθμισης η αποκατάσταση της τιμής των αγίων ενδιέφερε ιδιαίτερα τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, εμφανίζεται πολύ συχνά ως θέμα σε πίνακες η αποθέωση των μαρτύρων. Άγγελοι στεφανώνουν τους μάρτυρες μέσα από χρυσά σύννεφα, άγιοι τους υποδέχονται στον ουρανό και μερικές φορές η ίδια η Παρθένος με το Βρέφος εμφανίζεται στο πάνω μέρος του πίνακα που αναπαριστά το μαρτύριο του αγίου.

Η αρχιτεκτονική μπαρόκ υποχρεώθηκε να ακολουθήσει την ίδια γραμμή. Χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακές κοίλες επιφάνειες και από υπερβολική διακόσμηση, που καλύπτει όλο το εσωτερικό του ναού. Γι' αυτό χρειάζεται μεγάλους χώρους που θα αναδεικνύουν αυτού του είδους τη διακόσμηση. Η αρχιτεκτονική μπαρόκ πέτυχε το σκοπό της˙ συγκίνησε στο παρελθόν αλλά εντυπωσιάζει και σήμερα το θεατή. Τελικά φαίνεται ότι κατάφερε να συνδυάσει το μεσαιωνικό ναό με το μακρύ ορθογώνιο σχήμα και τις αναγεννησιακές ημικυκλικές κολόνες που συνήθως στηρίζουν ένα υπερώο και έναν πρώτο όροφο. Κατά μια άλλη καλλιτεχνική όμως άποψη, αποδεικνύει το μαρασμό της τέχνης της Αναγέννησης (16ος αιώνας), την οποία και διαδέχθηκε, αφού αντικαθιστά την ισορροπία των καλλιτεχνικών στοιχείων που χαρακτήρισαν την Aναγέννηση, με τον υπερβολικό δυναμισμό και τη θεατρικότητα.

Ο ρυθμός μπαρόκ εμφανίζεται σε χώρες που έμειναν πιστές στο Ρωμαιοκαθολικισμό, δηλαδή στην Ιταλία, Ισπανία, Αυστρία, νότια Γερμανία, Πολωνία, Φλάνδρα – Βέλγιο. Γι' αυτό, εκτός από το ναό του Aγίου Πέτρου και το ναό του Ιησού στη Ρώμη, χαρακτηριστικούς ναούς μπαρόκ βλέπουμε σήμερα στο Τολέδο της Ισπανίας (Άγιος Ιωάννης),στη Βιέννη (Άγιος Κάρολος Μπορομέο), στην Κρακοβία της Πολωνίας (Άγιος Πέτρος). Ο ρυθμός μπαρόκ επιβλήθηκε και στη Λατινική Αμερική, ιδιαίτερα στο Μεξικό, από τους Ιησουΐτες μοναχούς που συνόδεψαν τους Ισπανούς και Πορτογάλους κατακτητές.

Πρόσοψη της Βασιλικής του Αγ. Πέτρου, Βατικανό. Ρυθμός Μπαρόκ.	Αποκαθήλωση του Cigoli. Παλάτι Pitti, Φλωρεντία, 17ος αι.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1. Γιατί η τέχνη επιστρατεύτηκε από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στην αντιπαράθεσή της με τον Προτεσταντισμό;
2. Να βρείτε πληροφορίες για το έργο των Ιησουϊτών στις χώρες του Νέου Κόσμου.
3. Η Σύνοδος του Τριδέντο άλλαξε ουσιαστικά τη διδασκαλία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας; Αιτιολογήστε την άποψή σας.