Μουσική και κινηματογράφος

Η αφίσα της ταινίας:
«Η δολοφονία του Δούκα
ντε Γκουίς», του 1908

Τα κύρια συστατικά του κινηματογράφου, ο οποίος αποτελεί ένα οπτικοακουστικό θέαμα, είναι:

• ο λόγος,
• η εικόνα,
• ο ήχος/μουσική.

Αυτά τα συστατικά αλληλεπιδρούν και διαμορφώνουν το κατάλληλο κινηματογραφικό περιβάλλον. Επομένως, η κινηματογραφική μουσική δεν μπορεί να απομονωθεί από το περιβάλλον αυτό και να αντιμετωπιστεί σα να προορίζεται για ακρόαση. Υπάρχουν βέβαια και μουσικά έργα που χρησιμοποιήθηκαν ως σάουντρακ (soundtrack: μουσική επένδυση μιας ταινίας).

Υπάρχουν όμως και σάουντρακ ειδικά συντεθειμένα για ένα κινηματογραφικό έργο, που μπορούν αυτούσια να είναι υλικό ακρόασης. Επομένως, η μουσική για τον κινηματογράφο λειτουργεί ως αναπόσπαστο στοιχείο μιας ταινίας, χωρίς όμως να αποκλείεται η πιθανότητα να λειτουργεί και αυτόνομα.

Στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αι. η μουσική συνοδεύει τις κινούμενες φωτογραφικές εικόνες αποτελώντας κομμάτι της προβολής μάλλον, παρά «συστατικό στοιχείο» της ταινίας. Η μουσική ήταν είτε αυτοσχεδιαζόμενη είτε επιλογή από έργα κλασικής και ελαφράς μουσικής.

Ένα από τα παλαιότερα έργα που έχουν συντεθεί για τον κινηματογράφο, είναι πιθανότατα η μουσική του Καμίλ Σαιν-Σανς (C. Saint-Saens) για την ταινία «Η δολοφονία του Δούκα ντε Γκουίς», 1908.

Η αφίσα της ταινίας μιούζι-
καλ: «Ο Μάγος του Οζ»

Τη δεκαετία του ’30, η μετάβαση από το βωβό στον ομιλούντα κινηματογράφο δίνει νέα διάσταση στο ρόλο της μουσικής, καθώς αρκετοί συνθέτες του 20ου αιώνα ασχολήθηκαν με τη μουσική για τον κινηματογράφο.
   Στη δεκαετία του ’50 και με την απειλή της εξάπλωσης της τηλεόρασης, η μουσική τζαζ παίρνει στον κινηματογράφο και αυτή το κομμάτι που της αναλογεί, προετοιμάζοντας το έδαφος για τις επερχόμενες ποπ φόρμες των επόμενων δεκαετιών, αλλά και τις μεγάλες συμφωνικές ορχήστρες.
   Το ’70 και το ’80 εισβάλλουν τα ηλεκτρονικά μέσα μουσικής παραγωγής, όπως οι συνθετητές και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές.
  Σήμερα, η μουσική για τον κινηματογράφο συνδυάζει τεχνικές σύνθεσης από όλες τις εποχές, στοχεύοντας κυρίως στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα που θα δημιουργήσει τις κατάλληλες εντυπώσεις στο θεατή.

Παρατηρώντας τη μουσική που χρησιμοποιείται στον κινηματογράφο καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι συγκεκριμένα είδη μουσικής συνδέονται με συγκεκριμένες ψυχολογικές καταστάσεις, συναισθήματα, χαρακτήρες ηρώων αλλά και κατηγορίες ταινιών (π.χ. γουέστερν, θρίλερ κ.ά.). Η μουσική μπορεί να μεταφέρει μηνύματα, σχολιάζοντας ή επεξηγώντας τη δράση, ή ακόμη και να αποκαλύψει κρυφές πτυχές, που δεν εκφράζονται στο διάλογο.

Μια ειδική κατηγορία ταινιών είναι τα μιούζικαλ. Πρόκειται για ένα κινηματογραφικό είδος, στην πλοκή του οποίου είναι ενσωματωμένα και μουσικοχορευτικά κομμάτια.
   Η πρώτη ταινία μιούζικαλ ήταν «Ο τραγουδιστής της τζαζ» (1927) του Αλ Τζόλσον.
  Πολύ δημοφιλείς ήταν και οι ταινίες με το χορευτικό δίδυμο Φρεντ Αστέρ και Τζίντζερ Ρότζερς στα μέσα της δεκαετίας του ’30.
  Γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ’50, η ζήτηση για ταινίες μιούζικαλ άρχισε να ατονεί με αποτέλεσμα η παραγωγή τους να μειωθεί.

Τη μουσική για το μιούζικαλ
«West Side Story» έγραψε ο
σπουδαίος συνθέτης, Λέοναρντ
Μπέρνσταϊν.

Η ταινία «Zorbas the Greek» γυ-
ρίστηκε το 1964 και βασίζεται
στη νουβέλα «Βίος και πολιτεία
του Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου
Καζαντζάκη. Την ταινία σκηνο-
θέτησε ο Μιχάλης Κακογιάννης,
ενώ η μουσική είναι του Μίκη
Θεοδωράκη. Η ταινία κέρδισε
τρία βραβεία Όσκαρ.

 

 

Ακολούθησε μια εποχή, που φτιάχνονταν ταινίες προορισμένες να προβάλλουν συγκεκριμένους καλλιτέχνες (π.χ. ’Ελβις Πρίσλεϋ) και ταινίες με πρώτο θεματικό συστατικό τη μουσική (π.χ. «Grease»).

Για τη σύνθεση μουσικής για τον κινηματογράφο σήμερα χρησιμοποιούνται οι εξής μέθοδοι:

• Δανεισμός αυτούσιας μιας γνωστής μουσικής
• Σύνθεση κοινότοπης μουσικής (κλισέ)
• Ενασχόληση σύγχρονων συνθετών με την κινηματογραφική μουσική
• Χρήση νέων τεχνολογιών
• Χρήση παλιάς μουσικής με νέα νοηματοδότηση και περιεχόμενο

Για τη χρήση μουσικής στον ελληνικό κινηματογράφο, την εποχή του βωβού, δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες.

Η πρώτη ομιλούσα ελληνική ταινία γυρίστηκε στο Χόλιγουντ από τον ομογενή Τέτο Δημητριάδη το 1930, με τον τίτλο «Η γροθιά του σακάτη».

«Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας» (1931) ήταν η πρώτη ταινία που κινηματογραφήθηκε -ομιλούσα και με μουσική στην Ελλάδα και ηχογραφήθηκε στη Γερμανία.

Τη δεκαετία του ’40 γράφεται μουσική για τον κινηματογράφο και διακρίνονται και οι πρώτοι συνθέτες (π.χ. Κώστας Γιαννίδης).

Στα χρόνια που ακολουθούν, όλοι οι σημαντικοί συνθέτες της Ελλάδας (όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος κέρδισε για την ταινία «Ποτέ την Κυριακή» βραβείο Όσκαρ καλύτερης μουσικής, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Νίκος Μαμαγκάκης κ.ά.) πέρασαν από το χώρο της κινηματογραφικής μουσικής.

Σκηνή από την ταινία «Ποτέ την Κυ-
ριακή». Το τραγούδι της ταινίας, «Τα
Παιδιά του Πειραιά», έγινε διάσημο
παγκοσμίως.

Η αφίσα του μιούζικαλ «Κορίτσια
για φίλημα», σε μουσική Μ. Πλέσ-
σα. Έχει γράψει μουσική για 104 ται-
νίες και 70 θεατρικές παραστάσεις.

Στην ταινία «Ευδοκία», το διάσημο
ζεϊμπέκικο έχει γράψει ο Μάνος Λοΐ-
ζος.

Καθαρά εισαγόμενο είδος το μιούζικαλ, δεν άνθησε στην Ελλάδα, ίσως γιατί το μουσικό θέατρο και η επιθεώρηση που προϋπήρχαν, δεν του άφησαν πολλά περιθώρια. Σε αυτό συνέβαλε τόσο το υψηλό κόστος όσο και η έλλειψη έμψυχου υλικού. Ούτε οι θεατρικές σπουδές, ούτε οι μουσικές ή οι σπουδές χορού στη χώρα μας εκπαίδευαν καλλιτέχνες που να μπορούν να ανταποκριθούν στις τρισδιάστατες απαιτήσεις του είδους.
Στη μουσική των μιούζικαλ ξεχωρίζουν τα ονόματα των Μίμη Πλέσσα και Γιώργου Κατσαρού.

Στο Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο, οι συνθέτες πειραματίστηκαν, όπως και οι σκηνοθέτες, γράφοντας μουσικές οι οποίες επέζησαν και χωρίς τις ταινίες που επένδυσαν μουσικά (π.χ., η Ελένη Καραΐνδρου -κυρίως με τη συνεργασία της με το σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο Νίκος Κυπουργός κ.ά.).

Τα τελευταία χρόνια, ο Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος συναγωνίζεται τις διεθνείς παραγωγές σε όλα τα επίπεδα (μουσικής, σκηνοθεσίας, ηθοποιών, σκηνικών, παραγωγής), δίνοντας την ευκαιρία στους νέους καλλιτέχνες να εκφραστούν μέσα από την 7η Τέχνη.

Σκηνή από την ταινία «Ρεμπέτικο» του Κ. Φέρρη, σε μουσική Στ. Ξαρχάκου.