Αρχαία Ελληνικά Κείμενα από Μετάφραση - Δραματική Ποίηση, Ευριπίδη

Γ΄ ΣΤΑΣΙΜΟ

στ. 1593-1652 «Ὦ πταναὶ δολιχαύχενες [...] καρύξατ' ἀγγελίαν»

Οι ευχές του χορού

ΧΟΡΟΣ¹	Γοργοτάξιδο καράβι της Σιδώνας,²		Tο Καραβι της Επιστροφης Ποια είναι η εικόνα που φαντάζεται ο Xορός;
A' Στροφη	που όταν μες στο κύμα αφροκοπούνε
	τα κουπιά σου, είναι χαρά για σένα, τους χορούς των δελφινιών να διαφεντεύεις,³ άμα δε φυσούν οι ανέμοι και το πέλαγο ησυχάζει. Τότες η γλαυκόχρωμη⁴ του Πόντου θυγατέρα,	1595
		1595
	η Γαλήνεια,⁵ θα φωνάζει αυτά τα λόγια. «Ναύτες, τα πανιά στις πελαγίσιες να τ' απλώσετε αύρες, πιάστε τα ελάτινα κουπιά σας δυνατά κι οδηγήστε την Ελένη, ω! ναύτες,	1600
	στ' ακρογιάλια με τ' απάνεμο λιμάνι⁶ στου Περσέα τα λαμπρά παλάτια».⁷	1605

A' Aντιστροφη	Δίπλα στο ποτάμι θα 'βρεις ή μπροστά από της Παλλάδας το ναό,⁸ του Λεύκιππου τις κόρες⁹		O Nοστος της Ελενης Ποιους θα συναντήσει η Eλένη στη Σπάρτη; Σε ποια γιορτή θα συμμετάσχει;
	κι ύστερα από τόσα χρόνια σε χορούς θα ξανασμίξεις, σε χαρούμενα της νύχτας πανηγύρια του Yάκινθου,¹⁰ που κάποτες ο Φοίβος στον αγώνα απάνω με το δίσκο	1610
	τον εσκότωσε άθελά του κι από τότες όρισε γιορτές στη Λακωνία με θυσίες βοδιών τη μέρα τούτη· και την κόρη σου Ερμιόνη θα ξανάβρεις, που την άφησες στο σπίτι σου κι ακόμη	1615
	δεν ανάψανε γι' αυτήν λαμπάδες γάμου.¹¹	1620

Σχολια

Αυτό το χορικό αποτελεί µια µορφή προπεμπτικού, δηλαδή ενός τραγουδιού που απευθύνεται σε ταξιδιώτες και εύχεται καλό ταξίδι.
Τα πλοία που κατασκευάζονταν στη Σιδώνα της Φοινίκης θεωρούνταν πολύ γρήγορα και εποµένως η καταδίωξή τους ήταν πολύ δύσκολη.
Όταν η θάλασσα ήταν ήσυχη, ένας αυλητής έδινε τον τόνο στους κωπηλάτες, για να τραβούν τα κουπιά. Τα δελφίνια, οι δελφίνες στα αρχαία, που, σύµφωνα µε τους αρχαίους, ήταν φίλαυλοι και φιλόμουσοι, έµοιαζαν να χορεύουν στη θάλασσα ακολουθώντας το ρυθµό του αυλού. Αυτή η εικόνα των δελφινιών που κολυµπούν δίπλα στα πλοία είναι ακόµα και σήµερα µια συνηθισµένη εικόνα στη Μεσόγειο.
γλαυκόχρωμη = λαµπρή ή µε γλαυκό (δηλ. γαλάζιο) χρώµα.
Σύµφωνα µε τη Θεογονία του Ησίοδου, η Γλαύκη και η Γαλήνη ήταν κόρες του Νηρέα. Ο Ευριπίδης τις ενώνει σε ένα πρόσωπο, τη γλαυκόχρωµη Γαλήνεια, που είναι η προσωποποίηση της νηνεµίας στη θάλασσα.
Εννοεί τη Ναυπλία, που ήταν το λιµάνι των Μυκηνών.
∆ηλαδή στις Μυκήνες, που, σύµφωνα µε το µύθο, ίδρυσε ο Περσέας.
Εννοεί το ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς, που µαζί µε τον Ευρώτα είναι τα δυο περίφηµα χαρακτηριστικά της Σπάρτης.
Οι κόρες του Λεύκιππου είχαν παντρευτεί τους ∆ιόσκουρους, άρα ήταν νύφες της Ελένης.
Τα Υακίνθεια µαζί µε τα Κάρνεια ήταν οι σπουδαιότερες γιορτές της Σπάρτης. Τα Υακίνθεια τελούνταν κάθε χρόνο στις Αµύκλες της Λακωνίας προς τιµήν του Υάκινθου και διαρκούσαν τρεις µέρες. Οι έφηβοι εκτελούσαν χορούς και άσµατα, γίνονταν θυσίες και ακολουθούσαν δείπνα, στα οποία συµµετείχαν και οι ξένοι.
Εννοεί ότι η Ερµιόνη είχε µείνει ανύπαντρη λόγω των περιπετειών του πατέρα της και της κακής φήµης της µητέρας της.

Ας Γινουμε Θεατες

Η Ελένη και ο Μενέλαος φεύγουν. Οι γυναίκες του Χορού τους ακολουθούν νοερά στο ταξίδι τους.

Aς ταξιδέψουμε κι εμείς μαζί τους...
- Καθώς διαβάζουμε το κείμενο, ποιες εικόνες βλέπουμε με τη φαντασία μας, ποιους ήχους ακούμε;
- Η μουσική και η χορογραφία μιας παράστασης της Ελένης τι από αυτά θα μπορούσε να αξιοποιήσει;
Aς παρατηρήσουμε τη διπλανή φωτογραφία. Θα μπορούσε να απεικονίζει το Χορό στο Γ' Στάσιμο; Γιατί;

Xορός (Eυριπίδης, Eλένη, Θέατρο του Nότου, 1996, χορογρ. K. Pήγος)

Ας Εμβαθυνουμε

Eσωτερικό μελανόμορφης κύλικας του 6ου αι. π.X. με παράσταση του Διονύσου σε πλοίο

Άλλο ένα Χορικό. Η σκηνική δράση για λίγο σταματά. Κυριαρχούν επιθυμίες, συναισθήματα και επικρατεί μια λυρική ατμόσφαιρα.
- Ας περιγράψουμε τη συναισθηματική κατάσταση του Χορού και ας εξετάσουμε πού οφείλεται.
- Μπορούμε να σταθούμε για λίγο στη λέξη*, ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας. Με ποια εκφραστικά μέσα δημιουργείται η λυρική ατμόσφαιρα;
Οι γυναίκες του Χορού, όπως κι άλλα πρόσωπα του Ευριπίδη, επιθυμούν βαθιά και αυτές τη φυγή από τον κόσμο που τους περιβάλλει, μια φυγή που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί.
- Σε ποιο σημείο του Στασίμου εκφράζεται αυτή η επιθυμία;
- Ποια συναισθήματα γεννιούνται στους θεατές για τις γυναίκες του Χορού;
- Ονειρευόμαστε εμείς σήμερα τέτοιες φυγές; Σε ποιες περιπτώσεις;

Παραλληλο Κειμενο 1

Mελος & Ορχηση για την Ελενη
Έγραψα τα μέλη με βάση τα μακρά και βραχέα, και τους τόνους […]. Οι μελωδικές γραμμές που έγραψα ακολουθούν στενά το κείμενο, δηλαδή τη μελωδία της ίδιας της αρχαίας αττικής γλώσσας. Η δεύτερη φωνή έχει περισσότερη ελευθερία κίνησης και εμπνέεται κι από την αρχαία θεωρία αλλά και από δείγματα αρμονίας δημοτικών τραγουδιών Ηπείρου, Δωδεκανήσου ή και Πόντου. I. Ξενάκης (Aπό το πρόγραμμα του Eθνικού Θεάτρου, Eπιδαύρια, 1977) Το θαυμαστό, λόγου χάρη, εύρημα της στροφικής κίνησης του Χορού σε πτέρυγες με τέσσερις ακτίνες, την ώρα που περιγράφεται το πέταγμα των πουλιών […] μένουν ακαταμάχητα τεκμήρια των δυνατοτήτων του [του χορογράφου]. Π. Λεκατσάς (Aπό το K. Γεωργουσόπουλος, Oμάδα Θεατρολόγων, Σ. Γώγος, Eπίδαυρος, Tο Aρχαίο Θέατρο, οι Παραστάσεις, Mίλητος)

B' Στροφη	Να μπορούσα να πετάξω στον αγέρα σαν τα λιβυκά πουλιά¹² που αφήνουν μπόρες χειμωνιάτικες και πάνε, φτερουγώντας στη σειρά, τον πρωτολάτη¹³		Οι Επιθυμιες του Χορου Ποια ευχή διατυπώνει ο Xορός; Tι ζητά από τους γερανούς;
	πρόθυμα υπακούοντας, όταν πάνω από ξερούς ή καρπισμένους κάμπους τα οδηγάει κι όλο κράζει αψηλά στον ουρανό πετώντας. Ω! μακρόλαιμα¹⁴ πουλιά, στη γρηγοράδα	1625
		1625
	σύντροφοι του σύννεφου, διαβείτε μες στη νύχτα κάτω από την Πούλια,¹⁵ κάτω απ’ τον Ωρίωνα¹⁶ και στις όχθες όταν θα καθίσετε του Ευρώτα, το μαντάτο ετούτο διαλαλήστε:¹⁷	1630
	«Ο Μενέλαος που εκούρσεψε την Τροία, γρήγορα στο σπίτι του θα φτάσει».	1635

B' Aντιστροφη	Διόσκουροι, βλαστάρια του Τυνδάρεω, αχ! να ’ρχόσαστε κι εσείς, τ’ αλόγατά σας μέσα στον αιθέρα κυβερνώντας		Η Επικληση στους Διοσκουρους Tι ζητά ο Xορός από τους Διόσκουρους;
	κάτω από τους διάφωτους των άστρων δρόμους·¹⁸ σεις που ζείτε στα ουράνια,¹⁹ κατεβείτε, το γαλάζιο ακολουθώντας αφρισμένο κύμα του πελάγου και, σωτήρες της Ελένης, στείλτε	1640
		1640
	πρίμο αγέρα από το Δία, για να σπρώξει το καράβι της και σβήστε αυτήν τη φήμη πως ανέβηκε η αδελφή σας στο κρεβάτι ενός βαρβάρου· όνομα κακό εφορτώθη η δόλια	1645
	για την ομορφιά που εκεί στην Ίδη κρίθηκε· ποτέ στην Τροία δεν πήγε και στα κάστρα που έχτισεν ο Φοίβος.²⁰	1650

Σχολια

12. Εννοεί τους γερανούς, αποδηµητικά πουλιά που περνάνε από την Ελλάδα, το Φεβρουάριο-Μάρτιο πετώντας από την Αφρική προς το Βορρά, και το Σεπτέµβριο-Οκτώβριο κάνοντας το ταξίδι της επιστροφής. Οι αποδηµητικοί γερανοί και η κραυγή τους ήταν πολύ αγαπητό θέµα στους ποιητές, ήδη από τον Όµηρο.

13. Πρωτολάτης είναι ο αρχηγός των γερανών. Οι γερανοί πετούν σε σχηµατισµό που θυµίζει το γράµµα Λ. Στην κορυφή βρίσκεται ο αρχηγός του σµήνους, ο οποίος µε τα σφυρίγµατά του το κατευθύνει και το προειδοποιεί όταν αντιληφθεί επερχόµενο κίνδυνο.

14. Στο πρωτότυπο δολιχαύχενες. Οι γερανοί περιγράφονται µε το πιο χαρακτηριστικό τους γνώρισµα, δηλαδή το µακρύ τους λαιµό, που παραµένει τεντωµένος την ώρα που πετάνε.

15. Οι συχνές αναφορές του Ευριπίδη σε αστρονοµικά φαινόµενα ίσως να οφείλονται στην επίδραση του φυσικού φιλοσόφου Αναξαγόρα.

16. Ο Ωρίωνας, όπως και η Πούλια, είναι αστερισµός.

17. Και στα δηµοτικά τραγούδια ζητούν από τα πουλιά να πάνε µηνύµατα σε µακρινούς τόπους, όπου είναι δύσκολο να φτάσει κανείς.

18. Οι ∆ιόσκουροι, σύµφωνα µε το µύθο, είχαν γίνει θεοί και αστέρια στον ουρανό. Τους θεωρούσαν προστάτες των ναυτικών, όπως σήµερα τον άγιο Νικόλαο.

19. Ο Χορός απευθύνεται στους ∆ιόσκουρους σαν σε θεούς, παρότι, µε βάση προηγούµενες αναφορές στην τραγωδία, δεν µπορεί να ξέρει ότι έχουν θεοποιηθεί. Η ασυνέπεια αυτή δικαιολογείται από το γεγονός ότι ο Xορός στα στάσιµα εµφανίζεται να ξέρει και πράγµατα που γνωρίζει µόνο ο ποιητής.

20. Σύµφωνα µε µια παράδοση, τα τείχη της Τροίας έκτισαν ο Ποσειδώνας και ο Φοίβος (Απόλλωνας).

Ας Εμβαθυνουμε

Οι γυναίκες του Χορού στο τελευταίο μέρος του τραγουδιού τους επικαλούνται τη βοήθεια των Διόσκουρων.
- Ας φέρουμε στο νου μας όσα ξέρουμε γι' αυτούς.
- Τι προοικονομεί η επίκληση αυτή για την εξέλιξη του δράματος;
Οι γυναίκες του Χορού ταξιδεύοντας νοερά ζουν το νόστο της Ελένης και του Μενέλαου.
- Τι να γίνονται όμως οι ήρωές μας; Ας φανταστούμε τι κάνουν, όσο ο Χορός τραγουδά.
- Θα μπορούσε με αυτό το Στάσιμο να τελειώνει το έργο μας;
- Ποια είναι τελικά η λειτουργία αυτού του Στασίμου στο δράμα;

Giorgio de Chirico, Διόσκουροι

Xορός (Eλένη, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Παραλληλο Κειμενο 2

	Το Καραβι της Φαντασιας
L. Feininger, Καράβια που αρμενίζουν	Σαν των Φαιάκων το καράβ' η Φαντασία, χωρίς να τη βοηθάν πανιά και λαμνοκόποι, κυλάει· Κ. Παλαμάς, Πατρίδες, 9 (απόσπασμα) (Aπό το K. Παλαμάς, Άπαντα, Γκοβόστης) Τώρα πετώ για της ζωής το πανηγύρι τώρα πετώ για της χαράς μου τη γιορτή. Φεγγάρια μου παλιά καινούργια μου πουλιά διώχτε τον ήλιο και τη μέρα απ' το βουνό για να με δείτε να περνώ σαν αστραπή στον ουρανό. Ν. Γκάτσος, Τ' αστέρι του βοριά (απόσπασμα) (Aπό το N. Γκάτσος, Όλα τα τραγούδια, Πατάκης)