5. Ο ΥΠΟΛΟΙΠΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Τα κέντρα ισχύος στη διεθνή ζωή. Έως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Ευρώπη υπήρξε το επίκεντρο των διεθνών εξελίξεων: κοιτίδα και τροφός των πολιτιστικών και πολιτικών ρευμάτων που κυριαρχούσαν στην παγκόσμια σκηνή, εστία των ζυμώσεων που προσδιόριζαν σε μεγάλο βαθμό τη ροή της παγκόσμιας ιστορίας. Η διαπίστωση όμως αυτή δε σημαίνει ότι και στις άλλες ηπείρους δε διαδραματίστηκαν γεγονότα και εξελίξεις καθοριστικές για την τύχη της ανθρωπότητας. Κυρίαρχα φαινόμενα, κατά την περίοδο ειδικότερα μεταξύ των δύο Παγκόσμιων Πολέμων, υπήρξαν αφενός η διατήρηση σημαντικού τμήματος του πλανήτη υπό αποικιακό καθεστώς και αφετέρου η ενίσχυση της ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών στο δυτικό ημισφαίριο και της Ιαπωνίας στην Ανατολική Ασία.

Τριγμοί στο αποικιακό πεδίο. Η αποικιοκρατία διανύει την τελευταία φάση της, έστω και αν φαίνεται ότι διατηρείται ανθηρή. Η Βρετανική Αυτοκρατορία, κυριαρχώντας στο ένα τέταρτο του πλανήτη, θεωρείται η πρώτη παγκόσμια δύναμη. Ελέγχει την παραγωγή μεγάλου μέρους ζωτικών διατροφικών προϊόντων, ορυκτού πλούτου και υγρών καυσίμων. Κατά πολύ ασθενέστερη, η αποικιακή κυριαρχία της Γαλλίας περιορίζεται στη Βόρεια Αφρική και την Εγγύς Ανατολή, καθώς και στη Δυτική και την Κεντρική Αφρική, διατηρεί όμως επίκαιρες θέσεις και στον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό, στη Νοτιοανατολική Ασία (Ινδοκίνα) και στην Καραϊβική. Αξιοπαρατήρητη είναι επίσης η παρουσία, ως αποικιακών χωρών, του Βελγίου στην Κεντρική Αφρική (Κονγκό), της Ολλανδίας στην Ινδονησία και της Ιταλίας στη Βόρεια και την Ανατολική Αφρική (Λιβύη, Ερυθραία-Αιθιοπία) έως και στο Αιγαίο Πέλαγος (Δωδεκάνησα). Οι αποικίες αυτές διαφοροποιούνται μεταξύ τους ως προς τη μορφή της διοικητικής εξάρτησης από τη μητρόπολη και ως προς τους σκοπούς που εξυπηρετούν - κυρίως πολιτικοστρατηγικούς και οικονομικούς.

Παράλληλα εντούτοις με την εικόνα της ισχύος, το αποικιακό φαινόμενο φέρει, κατά την εποχή αυτή, τα σπέρματα της μεταγενέστερης παρακμής και αποσύνθεσής του. Ο εθνικιστικός αναβρασμός αρχίζει έκτοτε να εκδηλώνεται στην ασιατική ήπειρο και στη Μέση Ανατολή με κίνητρα πολιτικά και οικονομικά - ως αποτέλεσμα και της δοκιμασίας της αποικιακής οικονομίας μετά την κρίση του 1929. Τόσο η βίαιη αντίδραση των αποικιακών αρχών όσο και η εκάστοτε πρωτοβουλία τους για την εισαγωγή μεταρρυθμίσεων δεν αποδεικνύονται ικανές να καταπνίξουν οριστικά τις αντιδράσεις αυτές.

Η οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ και η ενίσχυση της διεθνούς θέσης τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ξεπεράσει τις οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όταν η διεθνής κρίση τερμάτισε την περίοδο της ευημερίας («prosperity»). Ύστερα όμως από τα αρχικά ανεπαρκή μέτρα του ρεπουμπλικάνου προέδρου Χούβερ, ο δημοκρατικός πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ εφάρμοσε με επιτυχία, από τον Μάρτιο του 1933, νέα τολμηρή πολιτική, γνωστή ως «New Deal»*, ενισχύοντας τον παρεμβατικό ρόλο του κράτους και αυξάνοντας την αγοραστική δύναμη των πολιτών. Ειδικότερα, αναδιοργάνωσε το τραπεζικό σύστημα και αποδέσμευσε το δολάριο από τον κανόνα του χρυσού*, μείωσε την παραγωγή και αύξησε την τιμή των αγροτικών προϊόντων, βελτίωσε τους μισθούς και στη συνέχεια έλαβε σειρά κοινωνικών μέτρων υπέρ των εργαζομένων. Προγραμμάτισε, τέλος, σειρά μεγάλων έργων, με την εκτέλεση των οποίων μείωσε και το ποσοστό των ανέργων. Με τον τρόπο αυτόν σταθεροποίησε το δημοκρατικό καθεστώς και άνοιξε τον δρόμο για τη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη των ΗΠΑ.