Oι πτώσεις
§ 205
Πτώσεις ονομάζονται οι διάφοροι μορφολογικοί τύποι των ονοματικών μερών του λόγου, δηλαδή των ουσιαστικών, των επιθέτων και των αντωνυμιών. Σταδιακά καθιερώθηκαν ως πτώσεις στην Aρχαία Eλληνική η ονομαστική, η γενική, η δοτική, η αιτιατική και η κλητική. Από αυτές η ονομαστική και η κλητική καλούνται ορθές, ενώ η γενική, η δοτική και η αιτιατική πλάγιες πτώσεις.
| A. Η ONOMAΣTIKH |
| Σε ονομαστική τίθενται: |
| Ι. Το υποκείμενο |
- Ρήματος προσωπικού:
Οἱ θεοὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων διοικοῦσιν.
- Μετοχής συνημμένης στο υποκείμενο του ρήματος:
Ἐνῆγε τὴν στρατείαν Ἀλκιβιάδης, βουλόμενος τῷ
Νικίᾳ ἐναντιοῦσθαι.
- Απαρεμφάτου (ταυτοπροσωπία):
Ἡ μαρτυρία πιστὴ ὑμῖν ἔδοξεν εἶναι.
|
| ΙΙ. Το κατηγορούμενο του υποκειμένου |
Γυνὴ γὰρ τῶν ὄντων ἐστὶ κάλλιστον. |
| ΙΙΙ. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε ονομαστική |
- α) Επιθετικός: Κύλων ἦν Ἀθηναῖος ἀνήρ.
- β) Κατηγορηματικός: Ἐστράτευσαν ἅπαντες οἱ ξύμμαχοι.
- γ) Παράθεση: Ἡγεῖτο Ἀρχίδαμος Λακεδαιμονίων βασιλεύς.
- δ) Επεξήγηση: Ἀμφότερα δ' ἦν αὐτοὺς τὰ πείθοντα, κέρδος καὶ δέος.
|
|
IV. Η μετοχή η συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος1
|
Ὁ μὲν ταῦτ' εἰπὼν ἐκαθέζετο. |
| Β. Η ΓΕΝΙΚΗ |
| Σε γενική τίθενται: |
| Ι. Το αντικείμενο |
- Ρήματος μονόπτωτου:
Σὺ οὖν τῶν εἰρημένων μέμνησο.
- Ρήματος δίπτωτου:
Ἔργων ἀγαθῶν τὴν βασιλείαν ἐνέπλησεν
- Απαρεμφάτου:
Οἱ νέοι συγγνώμης ἀξιοῦνται τυγχάνειν.
- Μετοχής:
Εἰσὶν θεοὶ ἐπιμελούμενοι πάντων.
|
|
ΙΙ. Η γενική κατηγορηματική (βλ. § 19) |
Σόλων τῶν ἑπτὰ σοφῶν ἐκλήθη. [διαιρετική] |
| ΙΙΙ. Το κατηγορούμενο υποκειμένου σε γενική |
Ἐμοῦ τῆς Ἀσίας κυρίου ὄντος ἧκε πρὸς ἐμέ. |
| IV. Η γενική απόλυτη μετοχή και το υποκείμενό της |
Xειμῶνος ὄντος προσέβαλον τῷ τείχει. |
| V. Η μετοχή η συνημμένη στο κατά γενική αντικείμενο του ρήματος |
Ἀκούω τινῶν λεγόντων ὡς συνεβουλήθησάν τινες αὐτὸν σωθῆναι. |
| VI. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε γενική |
Βουλόμεθα τῆς κοινῆς εἰρήνης μετέχειν. [επιθετικός] |
|
VII. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (βλ. § 31) |
῞Yμνοι θεῶν ἦσαν ἔπαινοι. [αντικειμενική]
Οἱ ἄλλοι ὕστεροι ἡμῶν ἦσαν. [συγκριτική] |
|
VIII. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί (βλ. § 151) |
Ἑσπέρας συνεδείπνουν αὐτῷ. [του χρόνου]
Ζηλῶ σε τοῦ πλούτου. [της αιτίας] |
|
IX. Προσδιορισμοί επιρρημάτων και επιφωνημάτων (βλ. §§ 34, 35) |
Ποιεῖ τοῦτο πολλάκις τοῦ μηνός. [διαιρετική]
Μᾶλλον τῶν ἄλλων τὴν βασιλείαν τιμῶσιν. [συγκριτική] |
|
X. Λέξεις που σχηματίζουν εμπρόθετους προσδ. με τις προθέσεις ἀμφί, ἀντί, ἀπό, διά, ἐκ/ἐξ, ἐπί, κατά, μετά, παρά, περί, πρό, πρός, ὑπέρ, ὑπὸ
|
Ἐκ παλαιοῦ ἐχθρὸς ἦν αὐτοῦ.
Εὐρυπτόλεμος ἔλεξεν ὑπὲρ τῶν στρατηγῶν τάδε.
|
| Γ. Η ΔOΤΙΚΗ |
| Σε δοτική τίθενται: |
| Ι. Το αντικείμενο |
- Ρήματος μονόπτωτου:
Ἀνάγκῃ δ' οὐδὲ θεοὶ μάχονται.
- Ρήματος δίπτωτου:
Γυναῖκες ἀνδράσιν προῖκα διδόασιν.
- Απαρεμφάτου:
Τὸ θεῖον ὑπολαμβάνεται βοηθεῖν τοῖς ἀδικουμένοις.
- Μετοχής:
Ζῶσιν ἐμμένοντες ταῖς πρώταις τῆς φιλίας ὁμολογίαις.
|
|
ΙΙ. Η δοτική προσωπική (βλ. §§ 80, 86) |
Ἔστι σοι ἀγρός; [κτητική]
Πολλὰ αὐτοῖς γέγραπται. [του ενεργούντος προσώπου]
Κακόν τί μοι ἐφαίνετο ἑτοιμαζόμενον. [του κρίνοντος προσώπου] |
| ΙΙΙ. Η μετοχή η συνημμένη στο κατά δοτική αντικείμενο του ρήματος ή στη δοτική προσωπική |
Οἱ πρέσβεις παρηκολούθουν αὐτῷ πορευομένῳ.
Ἔδοξέ μοι μάρτυρας λαβόντι παραγενέσθαι.
|
| IV. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε δοτική |
Οὔτε νόμοις οὔτε λόγοις ἀγαθοῖς πείθονται. |
|
V. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (βλ. § 32) |
Τῆς αὐτῆς πολιτείας ὑμῖν ἐπιθυμεῖ. [αντικειμενική]
Τοῖς σώμασιν ἀδύνατοί εἰσιν. [της αναφοράς] |
|
VI. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί (βλ. § 152) |
Τῇ ὑστεραίᾳ ἐπὶ Συρακούσας ἔπλεον. [του χρόνου]
Πολλοὶ δεσπόται βίᾳ ὑπὸ τῶν δούλων ἀπέθανον. [του τρόπου] |
|
VII. Προσδιορισμοί επιρρημάτων (βλ.§ 36) |
Ἅμα τῇ ἡμέρᾳ ἔπλει ἐπὶ τὰς Ἀργινούσας. [αντικειμενική]
Ὀλίγῳ πρόσθεν ἐγέλασας ἐπ' ἐμοί. [του ποσού] |
|
VIII. Λέξεις που σχηματίζουν εμπρόθετους προσδ. με τις προθέσεις ἀμφί, ἀνὰ (στους ποιητές), ἐν, ἐπί, μετά, παρά, περί, πρός, σύν, ὑπὸ
|
Ἐπὶ τούτοις ἄξιόν ἐστιν ὀργισθῆναι.
Βασιλεὺς σὺν στρατεύματι προσέρχεται.
|
| Δ. Η ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ |
| Σε αιτιατική τίθενται: |
|
I. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου στην ετεροπροσωπία (βλ. § 112β) |
Δεῖ ὑμᾶς αὐτῶν ἐπιμέλειαν ποιεῖσθαι. |
| ΙΙ. Το αντικείμενο |
- Ρήματος μονόπτωτου:
Ταύτην ἔλαβον τὴν δόξαν διὰ τὰ εἰρημένα.
-
Ρήματος δίπτωτου:
Ἀλέξανδρος Ἀρέτην ᾔτει δόρυ ἕτερον.
- Απαρεμφάτου:
Δεῖ ἐμπειρίαν λαβεῖν.
- Μετοχής:
Τροφὴν δὲ μὴ λαμβάνοντα καὶ τὰ φυτὰ καὶ τὰ ζῶα φθείρεται.
|
| ΙΙΙ. Το κατηγορούμενο του κατά αιτιατική αντικειμένου |
Φίλον αὐτὸν ἐνόμισαν.
Τύραννον εἵλοντο τὸν Πιττακόν.
|
|
IV. Η αιτιατική απόλυτη μετοχή (βλ. § 136β.2) |
Ἤισθοντο ἀδύνατον ὂν τὴν πόλιν ἑλεῖν. |
| V. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε αιτιατική |
Ἑκατὸν ἄνδρας τοὺς πλουσιωτάτους ἔλαβον. |
|
VI. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (βλ. § 33) |
Ἔφην εἶναι δεινὸς τὰ ἐρωτικά. [της αναφοράς]
Τὰ ζητούμενά ἐστιν ἴσα τὸν ἀριθμόν. [της αναφοράς] |
|
VII. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί (βλ. § 153) |
Ὁ ἄνθρωπος τὸν δάκτυλον ἀλγεῖ. [της αναφοράς]
Ἔμεινεν αὐτοῦ ἡμέρας τέσσαρας. [του χρόνου] |
|
VIII. Προσδιορισμοί τροπικών επιρρημάτων με το ρήμα ἔχω (βλ. § 37β) |
Εὖ ἔχει τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχήν. [της αναφοράς] |
| IX. Λέξεις που συντάσσονται με τα ομοτικά μόρια μὰ και νὴ (βλ. § 37α) |
Μὰ τὸν Δία, οὐ ψεύσομαι πρὸς ὑμᾶς.
Εὖ γε νὴ τὴν Ἥραν λέγεις.
|
|
X. Λέξεις που σχηματίζουν εμπρόθετους προσδ. με τις προθέσεις ἀμφί, ἀνά, διά, εἰς/ἐς, ἐπί, κατά, μετά, παρά, περί, πρός, ὑπέρ, ὑπὸ
|
Ἔδοξε κατὰ τὴν ἀξίαν τιμᾶσθαι ἕκαστον.
Ἐτράπετο ἐπὶ τὸ καταφαγεῖν τὴν πατρῷαν οὐσίαν. (περιουσία) |
| Ε. Η ΚΛΗΤΙΚΗ |
| Η κλητική είναι η πτώση με την οποία προσφωνούμε πρόσωπα. Εκφέρεται συνήθως μαζί με το κλητικό επιφώνημα ὦ. Ενδέχεται, ωστόσο, το ὦ να παραλείπεται, όταν ο λόγος εκφράζει έντονη προτροπή, αγανάκτηση, απειλή κ.τ.ό. Συμβαίνει, επίσης, η κλητική με το ὦ στην αρχή των προτάσεων να δηλώνει αναφώνηση. |
Σκέψασθε δὴ ὡς καλῶς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι.
Οὐκ οἶδ' ὅ,τι λέγεις, ὦ Σώκρατες.
Ἀλλά, παῖ, λαβὲ τὸ βιβλίον καὶ λέγε.
Ὦ Ἡράκλεις, οἷον σὺ λέγεις, ὦ πάτερ, δεῖν ἄνδρα με γενέσθαι. [αναφώνηση – προσφώνηση] |
|
