Επιλογή του θέματος

▶Προσδιορίστε πέντε κύκλους (επιστημονικών, φιλοσοφικών, καλλιτεχνικών κτλ.) θεμάτων που να εστιάζονται σε πέντε διαφορετικά από άποψη περιεχομένου θεματικά κέντρα. Διατυπώστε στη συνέχεια σε κάθε κύκλο δύο έως τρία ειδικότερα θέματα, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενα ερευνητικών εργασιών.

Χρήσιμες πληροφορίες

1. Σημαντική βοήθεια στην προσπάθειά σας αυτή θα μπορούσαν να σας προσφέρουν, εκτός από τον προσωπικό σας προβληματισμό, και τα βιβλία που χρησιμοποιείτε στο σχολείο. Έτσι, για παράδειγμα, στην ιστορία θα μπορούσατε να έχετε ένα γενικότερο κύκλο θεμάτων με κέντρο τους περσικούς πολέμους και με ειδικότερα θέματα τη μάχη του Μαραθώνα, τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, τη μάχη των Πλαταιών.

Το θέμα λ.χ. των περσικών πολέμων θα μπορούσε να πάρει και τη μορφή: "Οι Έλληνες στέκονται εμπόδιο στην επέκταση της περσικής αυτοκρατορίας"

Ιστορία

Φιλοσοφία

α. Η μάχη του Μαραθώνα 
β. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας
γ. Η μάχη των Πλαταιών

(Οι περσικοί πόλεμοι)

;

▶Προσδιορίστε αντίστοιχα ένα κύκλο θεμάτων από το μάθημα της φιλοσοφίας.

2. Τα θέματα μπορείτε να τα διατυπώσετε και στη γενικότερη μορφή τους, όπως είναι π.χ. διατυπωμένα στον κύκλο της ιστορίας, και σε μια άλλη πιο ειδική (μορφή), κοιτάζοντάς τα από πιο συγκεκριμένη οπτική γωνία.

3. Τα επιστημονικά κείμενα μπορούν να διαιρεθούν σε διδακτικά και ερευνητικά.

Επιστημονικά κείμενα

(α)

διδακτικά

εγχειρίδια, συγγράμματα,
εκλαϊκευμένα άρθρα, φυλλάδια
με ειδικές οδηγίες κτλ.

(β)

ερευνητικά

μελέτες, πραγματείες,
άρθρα επιστημονικών περιοδικών,
πτυχιακές και διδακτορικές
διατριβές, μονογραφίες κτλ.

Από τα επιστημονικά κείμενα, όσα ανήκουν στην (α) ομάδα, έχουν κυρίως διδακτικό χαρακτήρα· τέτοια είναι λ.χ. τα διδακτικά εγχειρίδια, τα πανεπιστημιακά συγγράμματα κτλ. Όσα πάλι ανήκουν στη (β) ομάδα διακρίνονται κυρίως από τον ερευνητικό τους χαρακτήρα· πρόκειται δηλαδή για κείμενα με αποτελέσματα ερευνητικών εργασιών· τέτοια είναι λ.χ. τα άρθρα των επιστημονικών περιοδικών, οι διάφορες πραγματείες κτλ. Συνήθως όλα αυτά τα ονομάζουμε με το γενικό όρο ερευνητική εργασία¹.

4. Ο προσδιορισμός του θέματος μπορεί να γίνει είτε, όπως είδαμε, σε συνδυασμό συνήθως με τη διδασκαλία κάποιου μαθήματος, είτε από έναν καθηγητή είτε από ομάδα καθηγητών διαφόρων ειδικοτήτων, όταν πρόκειται για θέμα/εργασία, όπου συνδυάζονται οι γνώσεις περισσοτέρων μαθημάτων.

5. Καλό είναι, αν δοθεί για διαπραγμάτευση μια σειρά θεμάτων, να ασχοληθούμε με ένα θέμα με το οποίο δεν ασχολήθηκαν άλλοι.

6. Ένα θέμα μπορούμε να το βρούμε: σε πρακτικά συνεδρίων, σε επιστημονικά συγγράμματα, σε ανακοινώσεις επιστημόνων, σε κριτικές, σε βιβλιοκρισίες, σε ειδικά άρθρα που δημοσιεύονται στον Τύπο, σε συζητήσεις με τους ειδικούς, στο δικό μας προβληματισμό πάνω στα θέματα των ατόμων και της κοινωνίας. Εκεί αναζητούμε λύσεις σε νέα προβλήματα, σε επιστημονικές περιοχές που δε διερευνήθηκαν, σε ερωτήματα που δεν απαντήθηκαν.

▶Διαβάστε, στο τέλος του κεφαλαίου, τις ερευνητικές εργασίες "Το πράσινο της Θεσσαλονίκης" και "Ο πνευματικός άνθρωπος: απόπειρα ορισμού και κοινωνικού προσδιορισμού του" και συζητήστε τον τρόπο με τον οποίο οι συγγραφείς επέλεξαν τα θέματά τους.

▶Συζητήστε σχετικά με τον τίτλο μιας εργασίας τα εξής: α) αν μπορεί να πάρει από την αρχή ή κατά την πρόοδο των εργασιών ή και στο τέλος των εργασιών την οριστική του μορφή· β) σε ποια σχέση βρίσκεται με το περιεχόμενο της εργασίας· γ) σε ποια σχέση βρίσκεται με τον αναγνώστη της εργασίας· δ) ποιες πρέπει να είναι οι αρετές του, ώστε να ανταποκρίνεται στο ρόλο του.

Αναζήτηση του υλικού

Το επόμενο βήμα μας είναι η αναζήτηση του υλικού που θα αποτελέσει το σώμα της εργασίας. Σ' αυτό μπορούν να μας βοηθήσουν: α) Ο εισηγητής του θέματος με μια γενική ενημέρωση που θα μας κάνει ή με μια βιβλιογραφία που θα μας δώσει. Άλλωστε και η πιο γενική ακόμη βιβλιογραφία είναι χρήσιμη, επειδή αποτελεί ένα ξεκίνημα και ένα άνοιγμα προς το χώρο του υλικού μας.

β) Μια έγκυρη (γενική ή ειδική) εγκυκλοπαίδεια που περιέχει ένα λήμμα / άρθρο σχετικό με το θέμα μας· π.χ. στο λήμμα Σμύρνη είναι δυνατόν να βρούμε τις πρώτες πληροφορίες και την πρώτη βιβλιογραφία σχετικά με την καταστροφή της Σμύρνης, που μπορεί να αποτελεί το θέμα της μελέτης μας. γ) Ένα ειδικό ή και γενικό σύγγραμμα, το οποίο ενδέχεται να περιέχει πληροφόρηση σχετική με το θέμα μας. Αν π.χ. το θέμα μας είναι σχετικό με τον ποιητή Κ. Καρυωτάκη, ένα πρώτο υλικό θα μπορούσε να ανευρεθεί σε μια από τις ιστορίες της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (του Κ. Θ. Δημαρά, του Λ. Πολίτη, του Μ. Vitti κτλ.). Από αυτά τα βιβλία θα μπορούσαμε να σχηματίσουμε μια πρώτη άποψη για το θέμα και να εντοπίσουμε τη σχετική βιβλιογραφία.