Γλωσσάριο

• Αγγλικανική Εκκλησία:Η Εκκλησία της Αγγλίας αποσχίστηκε με πρωτοβουλία του βασιλιά της Ερρίκου του Η ' από τη Ρώμη και έκτοτε (1531) αποτέλεσε μια ιδιαίτερη κοινότητα που βρίσκεται ανάμεσα στους Προτεστάντες και τους Ρωμαιοκαθολικούς. Δέχεται σχεδόν όλες τις διδασκαλίες των Ρωμαιοκαθολικών (πλην του παπικού πρωτείου και του Καθαρτηρίου) αλλά τελεί τις ακολουθίες της στα αγγλικά (όχι λατινικά) και έχει για αρχηγό της τον εκάστοτε βασιλιά της Αγγλίας. Πιστοί της συναντώνται κυρίως στις αγγλοσαξωνικές χώρες και στις πρώην βρεταννικές αποικίες, ενώ βρίσκεται σε διάλογο με την Ορθόδοξη Εκκλησία.
• Ανιμισμός: Η πίστη ότι όλα τα όντα, φαινόμενα κτλ. είναι εμψυχωμένα με κάποιο πνεύμα που τα κατοικεί (από το λατινικό anima =ψυχή).
• Άσπιλη σύλληψη (Θεοτόκου) : Δόγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας που θεσπίστηκε το 1854 επί Πάπα Θ', σύμφωνα με το οποίο η Παρθένος Μαρία, ήδη από της πρώτης στιγμής της συλλήψεώς της, με μοναδική Χάρη του Παντοδύναμου Θεού διατηρήθηκε καθαρή από κάθε ρύπο της προπατορικής αμαρτίας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δε δέχεται τη διδασκαλία αυτή.
• Αρχέτυπο : Εισηγητής του όρου είναι ο Κ. Γιουγκ που θεωρούσε ότι ο κάθε άνθρωπος, εκτός από το προσωπικό ασυνείδητο έχει στο βάθος της ψυχής του και ένα ασυνείδητο που είναι κοινό σε όλους τους ανθρώπους, το οποίο ονομάζεται «συλλογικό ασυνείδητο». Κατά το Γιούγκ ο άνθρωπος μπορεί να επηρεαστεί, εκτός από το προσωπικό και από το συλλογικό ασυνείδητο. Σ' αυτό υπάρχουν τα αρχέτυπα. Τα αρχέτυπα περιλαμβάνουν πανάρχαια πρότυπα και εικόνες, σε περιορισμένο αριθμό, που υπερβαίνουν τα όρια της προσωπικής εμπειρίας κάθε ανθρώπου, γι' αυτό υπάγονται στο συλλογικό ασυνείδητο. Τα αρχέτυπα εμφανίζονται με πολλές μορφές (σαν αντικείμενα, σαν Θεοί, σαν φυσικές δυνάμεις, σαν δαίμονες, σαν άνθρωποι κτλ.), που το συμβολικό τους νόημα, αν ερμηνευτεί σωστά, είναι κοινό για όλους τους ανθρώπους.
• Βαπτιστές : Ομάδα που προέκυψε από τον Προτεσταντισμό μετά το 17ο αιώνα και χαρακτηρίζεται από τη βάπτιση των ενήλικων μόνο μελών της, την απόρριψη οργανωμένης εκκλησίας (ιερατείου κτλ.), την ελευθερία στην προσωπική πίστη στο ευαγγέλιο και το ιεραποστολικό πνεύμα. Τα περισσότερα μέλη της βρίσκονται (με μορφή διάφορων οργανώσεων) στις αγγλοσαξονικές χώρες.
• Διαφωτισμός: Μεγάλο πνευματικό κίνημα που εμφανίστηκε στη Δυτική Ευρώπη στο β' μισό του 18ου ακόμα και σφράγισε τον πολιτισμό μας μέχρι σήμερα. Βασίζεται στην κεντρική σκέψη ότι τη ζωή του ανθρώπου πρέπει να την κατευθύνει η ίδια η κριτική του σκέψη και όχι ο μύθος που μέχρι τότε τον κρατούσε σε ανωριμότητα. Ο Διαφωτισμός έδειξε μια ψυχρή έως ανοιχτά εχθρική στάση απέναντι στη θρησκεία και ειδικά την οργανωμένη με προνόμια (π.χ. στη Γαλλία), επειδή ακριβώς αντιπροσώπευε το μύθο μέσα στην κοινωνία.

• Έγελος (1770-1831): Μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος, ιδρυτής της εγελειανής φιλοσοφίας, η οποία επηρέασε πολλούς άλλους σύγχρονους και μεταγενέστερους φιλοσόφους. Η πρωτοτυπία της έγκειται στη χρησιμοποίηση της διαλεκτικής μεθόδου, με την οποία καθιερώθηκε το τριαδικό σχήμα: θέση - αντίθεση - σύνθεση. Οι άξονες του φιλοσοφικού του συστήματος είναι: α) η Λογική β) η φιλοσοφία της φύσης και γ) η φιλοσοφία του πνεύματος. Στην τρίτη περίπτωση, εφαρμόζοντας το τριαδικό σχήμα διακρίνει το πνεύμα σε α) υποκειμενικό, β) αντικειμενικό και γ) απόλυτο.
• Εθνοφυλετισμός : Η τάση για οργάνωση σε ιδιαίτερη τοπική εκκλησία ανά έθνος μέσα σε ένα ενιαίο κράτος. Κανονικά στην Ορθόδοξη εκκλησία η κάθε περιοχή αποτελεί ιδιαίτερη τοπική Εκκλησία ανάλογα με το κράτος (π.χ. Πατριαρχείο Σερβίας, Αυτοκέφαλη Εκκλησία Ελλάδας κτλ.). Αν σε ένα κράτος μένουν πιστοί πολλών εθνών πρέπει να ανήκουν σε μία Εκκλησία για να μη χωρίζονται λόγω της εθνότητάς τους. Ο εθνοφυλετισμός καταδικάστηκε από Μεγάλη Σύνοδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως το 1872.
• Ενθουσιαστικές ομάδες : Ομάδες που, ιδιαίτερα στο χριστιανικό χώρο, τονίζουν και τρέφουν υπερβολικά το συναίσθημα με άξονα κάποιο ιδιαίτερο γεγονός (το επικείμενο τέλος του κόσμου, η τον ερχομό του Αγίου Πνεύματος) και αρνούνται τη δομημένη ιεραρχία στην Εκκλησία (επισκόπους, ιερατείο κτλ.). Τυπικό παράδειγμα είναι οι λεγόμενοι Πεντηκοστιανοί.
• θεός : Πιθανή ετυμολογία της λέξης: α) από το ρήμα θεάομαι - θεώμαι. που σημαίνει παρατηρώ, κοιτάζω), βλέπω= αυτός που παρατηρεί, βλέπει και εποπτεύει τα πάντα άμεσα και τέλεια, β) από το ρήμα θέω= τρέχω γρήγορα, πετώ, περιβάλλω, σημαίνει αυτός που βρίσκεται παντού και πάντοτε ολόκληρος.
• θρησκεία : α) από το ρήμα θρέομαι, θροέω, που σημαίνει κράζω μεγαλοφώνως, θορυβώ προκαλώντας θρουν, θρόισμα ή β) από τη λέξη Θρήσσα= θράκισσα γυναίκα. Οι Θράκισσες ήταν μυημένες στα Καβείρια μυστήρια της Θράκης. Κατά την τελετή καταλαμβάνονταν από ενθουσιασμό και ιερή μανία και μετείχαν στις «περίεργες ιερουργίες» [Πλουτάρχου, Αλέξανδρος, 2. 5 (1665α)]. Και οι δύο αυτές απόψεις για την ετυμολογία της λέξης αμφισβητούνται. Στα λατινικά η Θρησκεία αποδίδεται με τη λέξη Religio, την οποία παρέλαβαν και οι λατινογενείς ευρωπαϊκές γλώσσες. Κατά τον Κικέρωνα το Religio προέρχεται από το religere που σημαίνει προσέχω, τηρώ επιμελώς, ενώ κατά τον Αυγουστίνο προέρχεται από το ρήμα religare που σημαίνει συνδέω, επανασυνδέω.
• θρησκειολογία : Κλάδοι της Θρησκειολογίας είναι α) η Ιστορία των Θρησκευμάτων, β) η Συγκριτική Θρησκειολογία, γ) η Φαινομενολογία της Θρησκείας, δ) η Ψυχολογία της Θρησκείας, ε) η Κοινωνιολογία της Θρησκείας και στ) η Φιλοσοφία της Θρησκείας.
• θρήσκευμα : Σημαίνει το σύνολο των δοξασιών και των λατρευτικών τύπων που διαφοροποιούν τη μία θρησκεία από την άλλη.
• Καθαρτήριο : Διδασκαλία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ότι οι ψυχές που μετανόησαν, αλλά δεν πρόλαβαν να κάνουν καλά έργα, βρίσκονται μετά θάνατο σ' έναν

• Σαμανισμός : Η μέσω της έκστασης που προκαλείται με διάφορα μέσα επικοινωνία με θεότητες και πνεύματα. Δείγμα σαμανισμού από την ελληνική αρχαιότητα είναι π.χ. η Πυθία.
• Σανσκριτικά: Η αρχαία ινδοευρωπαϊκή γλώσσα της Ινδίας.
• Σέκτα : (από το λατ. secta • Υπερβατικός Διαλογισμός: Διαλογιστική τεχνική που έδωσε το όνομά της στο κίνημα που ίδρυσε τη δεκαετία του '60 ο Ινδός γκουρού Μαχαρίσι.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Afee Mc Ward: Τα 5 μεγάλα ζωντανά θρησκεύματα, μτφρ. Σ. Αγουρίδη, Εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 19972.

2. Bechert, Heinz and Gombrich, Richard, ed., The World of Buddhism, Thames and Hudson, London 1993 (1984).

3. Bonnefoy, Yves, American, African and Old European Mythologies, University of Chicago Press, 1993.

4. Grasse P. P., Εσύ ο μικρούλης Θεός, μετάφρ. Ν. Π. Παπαδόπουλου, εκδ. Ράππα, Αθήνα 1971.

5. Davies Paul, Θεός και μοντέρνα φυσική, μτφρ. Θ. Τσουκαλαδάκη, Εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα 1983.

6. Eliade Mircea: Γιόγκα, Εκδ. Χατζηνικολή. Αθήνα 1980.

7. Του ιδίου. Πραγματεία πάνω στην ιστορία των θρησκειών, μτρφ. Έλ. Τσούτη, Εκδ. Χατζηνικολή, Αθήνα 1981.

8. Frazer G. James: Ο χρυσός κλώνος. Μελέτη για τη μαγεία και τη θρησκεία, μτφρ Μπ. Μπικάκη, Τόμοι 3, Αθήνα 1991-3.

9. Hinnels R. John: ed., A Handbook of Living Religions, Penguin Books 1985.

10. Mookerjee, Ajit. Ritual Art of lndia, Thames and Hudson, London 1985.

11. Smart Ninian: The Religious Experience of Mankind. Collins 1980 (1969).

12. Stuart Sutherland e.a. ed., The World's Religions, Routledge, 1988.

13. Vernant Jean-Pierre: «Greek Religion», Encyclopedia of Religion, Macmillan.

14. Wosien, Maria-Gabriel, Sacred Dance, Thames and Hudson, London.

15. Βελισσαρόπουλου Δημ.: Ιστορία της κινεζικής φιλοσοφίας, Εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1981.

16. Βιτσαξή Βασ.: Ινδουισμός, θεότητες, μύθοι, σύμβολα, Αθήνα 1981.

17. Του ιδίου: Ο στοχασμός και η πίστη. Αρχαιότητα, Χριστιανισμός, Εκδ. Εστία.

18. Γιανναρά Χρ.: Αλφαβητάρι της πίστης, Εκδ. Δόμος, Αθήνα 19886.

19. Γιαννουλάτου Αναστ.: Ισλάμ. Θρησκειολογική επισκόπηση, Αθήνα 19833.

20. Του ιδίου: Τα πνεύματα Μ ' Μπαν ' ντονα και τα πλαίσια της λατρείας των, Αθήνα 1970.

21. Γκλάζεναπ Χέλμουτ ντε: Οι πέντε μεγάλες θρησκείες τον κόσμου, μτφρ. Νικ. Βρεττάκου, Εκδ. Βιβλιοαθηναϊκή, χ.χ.

22. Του ιδίου: Η φιλοσοφία των Ινδών, μτφρ. Ειρ. Παπαγεωργίου, Εκδ. Γνώση, Αθήνα 1993.

23. Γραμμένου Ε., Βουδισμός Ζεν: Τύπος και ουσία. Συλλογή και μετάφραση κειμένων, Εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1977.

24. Δακουρά Διον.: Θρησκεύματα και πνευματική εμπειρία, Αθήνα 1991.

25. Δρίτσα Δημ.: Πρακτικός οδηγός για τη διδασκαλία των Θρησκευτικών στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1998.

26. Ένωση Ελλήνων Φυσικών: Ορθοδοξία και φυσικές επιστήμες (συλλογικό έργο), Εκδ. Σαββάλα, Αθήνα 1996.

27. Ζιάκα Γρηγ.: Προφητεία, αποκάλυψη και ιστορία της σωτηρίας κατά το Κοράνιον. Θεσσαλονίκη 1976.

28. Του ιδίου: Πίστις, ελπίς και σωτηρία κατά το Ισλάμ, Θεσσαλονίκη 1978.

29. Του ιδίου: Ιστορία των θρησκευμάτων Α '. Τα ινδικά θρησκεύματα, Θεσσαλονίκη 1986. Β ' Το Ισλάμ. Εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 19883.

30. Ζορμπά Β., Kωv.. Εκκλησία και φυσικό περιβάλλον, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 1998.

31. Ζωγραφάκη Γεωρ.: Μπαγκαβάτ Γκιτά. Το θείο τραγούδι, Εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1966.

32. «Καθ' οδόν»: Περιοδική έκδοση του Θεολογικού Συνδέσμου, Εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1992 κ.ε.

33. Καινή Διαθήκη. Το πρωτότυπο κείμενο με μετάφραση στη δημοτική των Γ. Γαλίτη, Ιω. Καραβιδόπουλου, Ιω. Γαλάνη και Π. Βασιλειάδη, Εκδ. Ελληνική Βιβλική Εταιρία, Αθήνα 1989 (νεότερη έκδοση βελτιωμένη, 1995). Καριώτογλου Αλέξ.: Ορθοδοξία και Ισλάμ, Εκδ. Δόμος,

34.Αθήνα 1985.

35. Του ιδίου: Άσκηση και λύτρωση κατά την Μπαγκαβάτ Γκιτά, «Σύναξη» 1988, σελ. 41-50.

36. Του ιδίου: Κουβεντιάζοντας για την πίστη σήμερα, Εκδ. Αρμός, Αθήνα 19892.

37. Του ιδίου: Εισαγωγή στο ιερό Κοράνιο (μτφρ. Πεντάκη), Φωτοτυπική ανατύπωση, Εκδ. Δημιουργία, Αθήνα 1995.

38. «Κοινωνία»: Τριμηνιαίο Δελτίο της «Πανελληνίου Ενώσεως θεολόγων», Αθήνα 1951 κ.εξ.

39. Λαμπροπούλου Βασ.: Η τελευταία σφραγίδα του Θεού (Το Ισλάμ), Εκδ. Κονιδάρη, Αθήνα 1997.

40. Ματσούκα Νικ.: Το πρόβλημα του κακού. Δοκίμιον πατερικής θεολογίας, Εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1986.

41. Του ιδίου: Επιστήμη, Φιλοσοφία και Θεολογία στην Εξαήμερο τον Μ. Βασιλείου, Εκδ. Πουρναρά, Θεσ/νίκη 19902.

42. Μπακογιάννη Βασ.: Το παράλογο της αθεΐας, Εκδ. Τήνος, Αθήνα χ.χ.

43. Μπαρό Αντρέ: Ο Βούδας, μτφρ. Νατ. Τσουκαλά, Εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1985.

44. Μπέγζου Μάριου: Πίστη και επιστήμη σε ορθόδοξη θεολογική προοπτική, περ. «Σύναξη» 17 (1986), σελ. 35-51.

45. Του ιδίου: Δοκίμια φιλοσοφίας της θρησκείας - Μεταμοντερνισμός και εσχατολογία, Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 19912.

46. Του ιδίου: Ελευθερία ή θρησκεία; Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1991.

47. Του ιδίου: Φαινομενολογία της θρησκείας, Εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 1995.

48. Μπούκη Χρ.: Θρησκεία και φόβος, Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1964.

49. Νίκα Σωκρ.: Λεξικό ορθόδοξης θεολογίας. Από την αγάπη ως την ωραιότητα, Τόμ. Α', Αθήνα 1997.

50. Νικολαΐδη Απ.: Εξηγήσεις και παρεξηγήσεις στο χώρο της θεολογίας. Συμβολική με στοιχεία Απολογητικής, Αθήνα 1990.

51. Νικολόπουλου Βασ. (Χημικού) : Δημιουργός ή τύχη; Εκδ. Χριστιανική Εστία, Πάτρα 1994.

52. Νίλσον Μ.: Ιστορία της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, μτφρ. Άκη Παπαθομόπουλου, Εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 19874.

53. Παντουβά Θ.: Ερμηνευτικό λεξικό της ινδικής φιλοσοφίας και Γιόγκα, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1989.

54. Παπαδημητρίου Απ.: Επιστήμη, υλισμός και πίστη. Τόμ. Α' και Β', Θεσσαλονίκη 1984 και 1990.

55. Παπαλεξανδρόπουλου Στυλ.: «Νέα Εποχή: Η Θρησκειολογική ταυτότητα ενός κινήματος», περ. Έξοδος [1991), τ.6, σ. 17-29, τ. 7, σ. 41-61.

56. Του ιδίου: Δοκίμια ιστορίας των θρησκειών, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1994.

57.Του ιδίου: Θεότητες και κόσμος στην κοσμογονία του Κοτζίκι (Σιντοϊσμός), Αθήνα 1997.

58. Παύλου Γεωργ.: Νόστος ασύμμετρος προσώπου, Τόμ. Α': Επιστήμη και γνώση, Τόμ. Β': Αρχέτυποι του πολιτισμού, Εκδ. Δόμος, Αθήνα 19942.

59. Ρωμανίδη Ιωάν.: Το προπατορικόν αμάρτημα, Εκδ. Δόμος, Αθήνα 1989.

60. Σεφεριάδου Μ. (μετφρ.): Τάο Τε Κιγκ, Εκδ. Ερμής, Αθήνα 1981.

61. Σιαγκρή Αχιλ.: Amida (Amitabha) Βούδας. Ο νοσταλγούμενος Θεός σωτήρ (διδακτ. διατρ.), Αθήνα 1981.

62. Σμέμαν Αλ.: Για να ζήσει ο κόσμος, μτφρ. Ζήσ. Λορεντζάτου, Εκδ. Δόμος, Αθήνα 1987.

63. Σταθόπουλου Δημ.: Η Σχολή της Αμώμου ή Καθαρός Χώρας (Αμινταϊσμός), Αθήνα 1969.

64. Του ιδίου: Ζενισμός. Αρχαί, εξέλιξις, νόημα. Εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1971.

65. Στανιλοάε Δημ.: Ο Θεός, υ κόσμος και ο άνθρωπος. Εισαγωγή στην ορθόδοξη δογματική θεολογία, Εκδ. Αρμός, Αθήνα 1990.

66. «Σύναξη»: Τριμηνιαία έκδοσις σπουδής στην ορθοδοξία, Αθήνα 1982 κ.εξ.

67. Φαράντου Μ.: Το περί Θεού ερώτημα. Τόμοι δύο (2), Αθήνα 1977.

68. Του ιδίου: Δογματικά και ηθικά. Αθήνα 1983.

69. Του ιδίου: Η περί Θεού ορθόδοξος διδασκαλία. Αθήνα 1985.

70. Φλωρόφσκυ Γεωργ.: Αγία Γραφή, Εκκλησία. Παράδοσις. Μτφρ. Δημ. Τσάμη, Εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1975.

71. Του ιδίου: Χριστιανισμός και Πολιτισμός, μτφρ. Νικ. Πουρναρά, Εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1982.

72. Του ιδίου: Θέματα ορθοδόξου θεολογίας, Εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 19882.

73. Φούγια Μεθ.: Το ελληνικό υπόβαθρο τον Ισλαμισμού, Εκδ. Διβάνη, Αθήνα 1994.

74. Φούσκα Κων.: Οριακά σημεία χριστιανικής Ανθρωπολογίας. Αθήνα 1997.

75. Του ιδίου: Η ανθρωπολογία των Καππαδοκων, Περιοδ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ 41 (1998), σελ. 44-68.

Με απόφαση της Ελληνικής κυβέρνησης τα διδακτικά Βιβλία του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία. Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση, όταν φέρουν Βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους. Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει Βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 15/21 Μαρτίου 1946 (ΦΕΚ 1946, 108, Α').

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου, που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright), ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή, χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

ΕΚΔΟΣΗ ΙΓ' 2009 - ΑΝΤΙΤΥΠΑ: 131.000 - ΑΡ. ΣΥΜΒΑΣΗΣ 46 / 04-02-2009 ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: 3Ε ΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ Α.Ε.