39. Γενικές διαπιστώσεις - Η τελική απάντηση της Εκκλησίας στον άνθρωπο

Λόγω της μεγάλης ποικιλίας των θρησκειών ο εντοπισμός των βασικών ιδεών τους δεν είναι εύκολο έργο. Εντούτοις με βάση τις θρησκείες που εξετάσαμε μπορούμε να διακρίνουμε κάποιες τέτοιες ιδέες και να επιχειρήσουμε μια σύγκριση μεταξύ τους και ιδιαίτερα μεταξύ αυτών και του Χριστιανισμού.

α) Η βασική δομή της θρησκείας
Θεμελιώδης ιδέα των θρησκειών γενικά είναι η ιδέα της ύπαρξης μιας πραγματικότητας, την οποία θεωρούν ως απόλυτη και την αντιδιαστέλλουν από ό,τι θεωρούν ως σχετικό. Η ίδια η θρησκεία ως πράξη γεννιέται όχι από κάποιο είδος φόβου, αλλά από το βαθύ πόθο που ενυπάρχει στον άνθρωπο για μια απόλυτη πραγματικότητα και τον πόθο απαλλαγής από ό,τι θεωρείται ως αντίθετο προς αυτήν.
Μ' αυτήν την έννοια η θρησκεία αποτελεί τη βασική δομή της ανθρώπινης ζωής. Αυτό δε φαίνεται πάντοτε καθαρά, διότι η απόλυτη πραγματικότητα γύρω από την οποία περιστρέφεται η ζωή των περισσότερων ανθρώπων δεν είναι ο Θεός, αλλά κάτι που παίρνει τη θέση του και λειτουργεί σαν Θεός, χωρίς αυτό να συνειδητοποιείται. Τη θέση αυτή την παίρνει οτιδήποτε προσλαμβάνει το χαρακτήρα του απολύτου. Έτσι «Θεός» μπορεί να γίνει π.χ. η δύναμη, η ομορφιά κτλ.. Μπορεί ακόμη να γίνει κάποιο πρόσωπο, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις του έρωτα, της εξιδανίκευσης ενός αρχηγού, ενός καλλιτέχνη κτλ. Κατά κανόνα το απολυτοποιούμενο τοποθετείται στο κέντρο της ζωής, ενώ το σχετικό στην περιφέρεια.

β) Οι κυριότερες ιδέες των θρησκειών για το Θεό, τον κόσμο και τον άνθρωπο
Στις θρησκείες που μας είναι γνωστές από την ανθρώπινη ιστορία βλέπουμε ότι διάφορες πραγματικότητες θεωρούνται ως το απόλυτο, όπως και ότι σ' αυτό δόθηκαν διάφορα ονόματα. Ένα από αυτά, το όνομα «Θεός», μας είναι οικείο. Γι' αυτό, αν και το απόλυτο των διαφόρων θρησκειών δεν είναι πάντα ο Θεός, μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε εδώ προκειμένου να αναφερθούμε σ’ αυτήν

την πραγματικότητα γενικά. Ανάλογα με την ιδέα που έχουν περί Θεού οι διάφορες θρησκείες διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες, κυριότερες από τις οποίες είναι οι πολυθεϊστικές, οι μονοθεϊστικές και οι πανθεϊστικές.
Αναφορικά με τον κόσμο, στις πολυθεϊστικές θρησκείες αυτός αποτελείται από πολλά τμήματα που διευθύνονται από θεία όντα. Όμως όλες οι θεότητες δεν έχουν την ίδια ισχύ ή ο ρόλος τους δεν έχει την ίδια έκταση και σημασία. Έτσι το σύνολο του κόσμου εξαρτάται από τη βούληση της θεότητας που είναι επικεφαλής. Το ζητούμενο είναι, συνήθως, η διατήρηση του κόσμου στη ζωή. Επειδή η βούληση των θεοτήτων είναι ένας αστάθμητος παράγοντας έχει ένα χαρακτήρα ασαφή και χρειάζεται ένα διαρκή προσδιορισμό (που επιτυγχάνεται με τη μαντεία, το σαμανισμό* κτλ.). Όμως η ελευθερία και η δύναμη των θεών περιορίζονται από τον παγκόσμιο νόμο (ανάγκη, ειμαρμένη), σύμφωνα

Υπάρχει μια σειρά θρησκειών, όπως ο Ινδουισμός, ο Μαχαγυάνα Βουδισμός κ.ά., στις οποίες ο κόσμος θεωρείται ως η προς τα έξω έκφραση του απόλυτου. Έτσι απόλυτο και κόσμος είναι ταυτόχρονα μια ενιαία αλλά και μια διπλή πραγματικότητα. Για το λόγο αυτό είναι δύσκολο να τις εντάξουμε σε κάποια κατηγορία. Με την επιφύλαξη ότι αυτό εκφράζει μόνο την ενότητα απολύτου και κόσμου και όχι και τη διαφορά μπορούμε να τις κατατάξουμε στις πανθεϊστικές. Σ' αυτές, σε αντίθεση προς το απόλυτο που χαρακτηρίζεται από άπειρη ενότητα (βλ. Δ.Ε. 32, §δ), ο κόσμος χαρακτηρίζεται από πολλαπλότητα, μεταβλητότητα και ελλιπή πραγματικότητα και γι' αυτό το λόγο αξιολογείται αρνητικά. Επομένως, έντονη αξιολογική διάκριση μεταξύ σώματος και ψυχής, ύλης και πνεύματος χαρακτηρίζει αυτές τις θρησκείες. Η ψυχή ή το πνεύμα θεωρείται το θείο στοιχείο που είναι εγκλωβισμένο στο σώμα και γενικά στην κοσμική ύλη. Γι' αυτό ο σκοπός είναι η σωτηρία από τον κόσμο, μέσω της υπέρβασής του, η οποία επιτυγχάνεται με την ένωση του θείου στοιχείου του ανθρώπου με το απόλυτο.

γ) Το ζήτημα για την αληθινή θρησκεία
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι αν και όλες οι θρησκείες επιζητούν το Θεό, ο Θεός καθεμιάς είναι κάτι διαφορετικό. Έτσι οι θρησκείες δεν αποτελούν δρόμους που οδηγούν στον ίδιο σκοπό. Αυτό έχει κρίσιμη σημασία διότι ο άνθρωπος διαμορφώνεται σύμφωνα με το Θεό του, ό,τι και όποιος και αν είναι αυτός.
Τίθεται έτσι το ζήτημα: ποιος είναι ο αληθινός Θεός; Η απάντηση πολλών θρησκειών βασίζεται πάνω στην αντίληψη του Θεού που προϋποθέτουν. Π.χ. ο αληθινός Θεός είναι ο άπειρος, διότι τα συμπεριλαμβάνει όλα ή είναι ο παντοδύναμος, διότι κυριαρχεί πάνω στον κόσμο. Όμως με αυτόν τον τρόπο δεν αποδεικνύεται η αλήθεια του Θεού, αλλά απλώς αναδεικνύεται η ιδέα περί Θεού που κυριαρχεί σ' αυτές.
Στο Χριστιανισμό ο Θεός βεβαιώνει ο ίδιος την αλήθεια Του. Αποκαλύπτεται στον άνθρωπο που τον ζητά με όλη του την καρδιά. Η εμπειρία αυτή δημιουργεί αυτό που ονομάζουμε πίστη. Γι' αυτό και ο Θεός δε δίνει σημεία ως αποδείξεις της αλήθειας του, ούτε προσφέρει κάποια γνώση, μέσα από την οποία η αλήθεια

αυτή μπορεί να αποδειχθεί: η αλήθεια του είναι ο ίδιος και τίποτε άλλο πέρα από τον ίδιο. Έτσι και στο θέμα αν ο Χριστός είναι ο αληθινός Θεός και άρα ο Χριστιανισμός η αληθινή θρησκεία, ο Χριστός παραπέμπει στην «απόδειξη», εκείνη την οποία αποτελεί η παρουσία του ίδιου του Θεού μέσα στον

με τη φώτιση του Αγίου Πνεύματος) (Α' Κορ. 12, 3). Εάν ο αληθινός Θεός αποδεικνυόταν δε θα ήταν αληθινός, αφού ό,τι μπορεί να αποδειχθεί είναι κάποιο στοιχείο του κόσμου και όχι ο Θεός.
Η Εκκλησία, που είναι «ο Χριστός παρατεινόμενος στους αιώνες», δε βλέπει τις άλλες θρησκείες ανταγωνιστικά. Αλλά, διακρίνοντας μεταξύ εκείνου που όλες οι θρησκείες αναζητούν, δηλαδή του Θεού, και των κατευθύνσεων, στις οποίες τον αναζητούν, δηλαδή των διαφόρων μορφών που δίνουν στο Θεό ή των διαφόρων στοιχείων, με τα οποία τον αντικαθιστούν. βλέπει στο πρόσωπο του Χριστού το αληθινό αναζητούμενο. Αν οι άνθρωποι π.χ. αναζητούν το Θεό ως την «οδό» ή ως την «αλήθεια» ή ως τη «ζωή», η αληθινή οδός δεν είναι κανένας από τους τρόπους άσκησης, ηθικής, ορθοπραξίας, που συναντάμε στις θρησκείες ή αλλού• η αλήθεια δεν είναι οι διάφορες αλήθειες, π.χ. η φιλοσοφική, η επιστημονική, κάποιος παγκόσμιος νόμος ή τάξη ή κοσμική δομή• η ζωή δεν είναι η βιολογική ζωή, ούτε η μετά θάνατον ζωή, ούτε η αιώνια ζωή κτλ. Ο Χριστός λέει ότι αυτό που αναζητάτε στις ιδέες της οδού, της αλήθειας, της ζωής

ρωση αυτού που οι θρησκείες αναζητούν.

6) Ο χριστιανικός Θεός
Ο Θεός ως διαφορετικός από τον κόσμο είναι πέρα από κάθε αντίληψη και ορισμό. Είναι μόνο αυτός που είναι. Έτσι ο άνθρωπος δε γνωρίζει γι' αυτόν παρά μόνο ό,τι ο ίδιος αποκαλύπτει για τον εαυτό του σ' αυτόν. Συνεπώς, η γνώση αυτή δεν είναι αποτέλεσμα της αντίληψης του ανθρώπου για το Θεό, αλλά της πίστης σε εκείνο που του αποκαλύπτεται. Αυτό έχει σχέση και με την Τριαδικότητα του Θεού. Αυτή δεν είναι κάτι στο οποίο κάποιοι έφτασαν μέσα από συλλογισμό αλλά

αποτέλεσμα αποκάλυψης που δεν κατανοείται, αλλά πιστεύεται και βιώνεται μέσα από την παρουσία του ίδιου του Θεού στον άνθρωπο. Η Τριαδικότητα του Θεού κάνει το Χριστιανισμό μια ξεχωριστή περίπτωση, αφού εξαιτίας αυτής μονοθεϊστικές θρησκείες όπως το Ισλάμ δε θεωρούν το Χριστιανισμό μονοθεϊστική θρησκεία.

ε) Η Ανάσταση και η ανακαίνιση τον κόσμου και του ανθρώπου
Χριστιανισμός είναι η σειρά των πράξεων που κάνει ο Θεός μέσα στην ιστορία δια του δεύτερου προσώπου της Αγίας Τριάδας, προκειμένου να οδηγήσει τον κόσμο σε μια μόνιμη και στενή σχέση μαζί Του και ταυτόχρονα να τον σώσει από το θάνατο και να τον ανακαινίσει. Ο

αναστημένος Χριστός είναι το πρώτο δείγμα αυτού του νέου κόσμου, στον οποίο η επανένωση με το Θεό έχει πραγματοποιηθεί και ο θάνατος έχει καταργηθεί. Στο τέλος της ιστορίας όλος ο κόσμος θα είναι έτσι. Αυτό το τέλος προσδοκά ο χριστιανός: ένα νέο κόσμο, αναδημιουργημένο, στον οποίο θα κυριαρχεί η ζωή και στον οποίο η δίψα για το απόλυτο θα σβήνει μέσα από τη μόνιμη και αδιατάρακτη στενή σχέση με το Θεό. Γι' αυτό ο Χριστιανισμός, με τον ορισμό που δώσαμε παραπάνω, αποσκοπεί βέβαια στην αποκατάσταση και ολοκλήρωση της σχέσης με το Θεό, αλλά ταυτόχρονα, επίσης, στη σωτηρία του κόσμου από το θάνατο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, σύμφωνα με τον Παύλο, η ανάσταση θεωρείται το κεντρικό γεγονός του Χριστιανισμού, τόσο που αυτός δε θα υπήρχε χωρίς την ανάσταση.

ΚΕΙΜΕΝΑ
1. Αν όμως κηρύττουμε ότι ο Χριστός έχει αναστηθεί, πώς μερικοί ανάμεσά σας ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει ανάσταση νεκρών; Αν δεν υπάρχει ανάσταση νεκρών, τότε ούτε ο Χριστός έχει αναστηθεί. Και αν ο Χριστός δεν έχει αναστηθεί, τότε το κήρυγμά μας είναι χωρίς νόημα, το ίδιο και η πίστη σας. Κι ακόμα παρουσιαζόμαστε ψευδομάρτυρες απέναντι στο Θεό, αφού είπαμε γι' αυτόν ότι ανέστησε το Χριστό, ενώ δεν τον ανέστησε, αν βέβαια δεχτεί κανείς πως οι νεκροί δεν ανασταίνονται. Γιατί αν οι νεκροί δεν ανασταίνονται, τότε ούτε ο Χριστός έχει αναστηθεί. Κι αν ο Χριστός δεν έχει αναστηθεί, η πίστη σας είναι χωρίς περιεχόμενο- ζείτε ακόμα μέσα στις αμαρτίες σας. Πρέπει, επίσης, να συμπεράνει κανείς ότι και οι χριστιανοί που πέθαναν έχουν χαθεί. Αν η χριστιανική ελπίδα μας περιορίζεται μόνο σ' αυτή τη ζωή, τότε είμαστε οι πιο αξιοθρήνητοι απ' όλους τους ανθρώπους.
Η αλήθεια είναι πως ο Χριστός έχει αναστηθεί, κάνοντας την αρχή για την ανάσταση όλων των νεκρών. Γιατί, όπως ο θάνατος ήρθε στον κόσμο από έναν άνθρωπο, έτσι από έναν άνθρωπο ήρθε και η ανάσταση των νεκρών. Όπως πεθαίνουν όλοι εξαιτίας της συγγένειας με τον Αδάμ, έτσι χάρη στη συγγένεια με το Χριστό, όλοι θα ξαναπάρουν ζωή.

(Α' Κορ. 15,12-22).

2. Η Ανάσταση είναι, σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη, όχι μόνο το επιστέγασμα συνόλου του έργου και της επίγειας ζωής του Χριστού, δεν είναι μόνο η μεγάλη απόδειξη, η μαρτυρία που έδωσε ο Θεός, είναι κάτι περισσότερο από αυτό: είναι το ίδιο το κέντρο και η ίδια η ουσία τον χριστιανικού Ευαγγελίου... είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε ο Χριστιανισμός... Το κεντρικό θέμα του χριστιανικού κηρύγματος είναι: η Ανάσταση... Η Ανάσταση, η έκχυση της νικήτριας πραγματικότητας της αιώνιας ζωής, είναι το πραγματικό γεγονός που εκπλήρωσε τα όνειρα και τα οράματα της ανθρωπότητας.

(Nicholas Arseniev, Revelation of Life Eternal, σ. 77-80).

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
1. Πώς κρίνετε τις αντιλήψεις μερικών Χριστιανών που θεωρούν ότι ο Χριστιανισμός είναι μια θρησκεία που αποσκοπεί στη μετά θάνατο ζωή ενός μόνο τμήματος της ανθρώπινης ύπαρξης, της ψυχής;
2. Πώς θα περιγράφατε τη διαφορά μεταξύ υπέρβασης του θανάτου και κατάργησης του θανάτου;
3. Πώς αντιλαμβάνεστε την πρόταση ότι ο Χριστιανισμός δε σκοπεύει στη «σωτηρία από τον κόσμο» αλλά στη «σωτηρία του κόσμου»;