31. Το Ισλάμ (Β )

α) Η επέκταση του Ισλάμ.
Μετά το θάνατο του προφήτη, οι αραβικές στρατιές κατέκτησαν μέσα σε διάστημα τριάντα ετών μια τεράστια περιοχή, αποτελούμενη από τη Συρία, την Παλαιστίνη, το Ιράκ, την Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Περσία και τις περιοχές δυτικά της Κασπίας. Από τον 11ο αι. διάφοροι μουσουλμανικοί λαοί κατέκτησαν την Ινδία. Από το 14ο αι. το Ισλάμ αποκτά στο μεσογειακό χώρο δύναμη με τη δημιουργία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

β) Το πρόβλημα της διαδοχής του Μωάμεθ. Σηίτες και Σουνίτες
Διαμάχες γύρω από τη διαδοχή του Μωάμεθ άρχισαν να υπάρχουν στο Ισλάμ από πολύ νωρίς. Όταν ο τρίτος χαλίφης Ουθμάν δολοφονήθηκε, στη θέση του εξελέγη ο Αλή, που ήταν εξάδελφος και γαμπρός του Μωάμεθ. Το συγγενικό περιβάλλον του Ουθμάν αντιτάχθηκε σ' αυτήν την εκλογή. Ακολούθησε πολεμική αναμέτρηση που κατέληξε στην ήττα του Αλή. Οικτρή ήττα επίσης υπέστη αργότερα ο γιος του Χουσεΐν. Όμως, οι ακόλουθοι τους που ονομάστηκαν Σηίτες, διαμόρφωσαν μια δική τους διδασκαλία και διαφοροποιήθηκαν από τους υπόλοιπους μουσουλμάνους, οι οποίοι αποτέλεσαν το λεγόμενο ορθόδοξο κλάδο, και ονομάστηκαν Σουνίτες. Οι Σηίτες επικράτησαν τελικά στην Περσία, το Ιράκ και το Πακιστάν. Ο υπόλοιπος μουσουλμανικός κόσμος, που αποτελεί την πλειονότητα, όπως οι Άραβες, Τούρκοι κτλ., είναι κυρίως Σουνίτες.

γ) Χαρακτηριστικά των Σουνιτών και των Σηιτών
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των Σουνιτών είναι η εμμονή στο Κοράνιο, που θεωρείται θεμέλιο του Ισλάμ. Οι αποφάσεις παίρνονται με βάση την ομοφωνία της κοινότητας. Τα δύο αυτά σημεία προσφέρουν στερεότητα και συνοχή στον κλάδο. Επίσης, θεωρούν ότι η διαδοχή του Μωάμεθ δε χρειάζεται να είναι κληρονομική.
Οι Σηίτες τόνισαν εξαιρετικά το πρόσωπο του Αλή, ως προφήτη μετά το Μωάμεθ. Η πίστη στην κληρονομική διαδοχή τούς οδήγησε στην ιδέα ότι οι χαλίφες δεν έπρεπε να εκλέγονται. Κατ' αυτούς κάθε γενιά

έχει ένα δικό της ηγέτη που προέρχεται από τον οίκο του Αλή. Ο ηγέτης (Ιμάμης), αυτός είναι ο αληθινός διάδοχος στην ηγεσία του Ισλάμ. Θεωρείται μάλιστα αλάθητος και τελικά μια ημιθεϊκή μορφή. Αυτός είναι η πηγή κάθε απόφασης και όχι η κοινότητα. Από αυτόν η αληθινή ερμηνεία του Κορανίου μεταβιβάζεται στους διαδόχους του μυστικά. Οι Σηίτες δέχονται ότι οι Ιμάμηδες υπήρξαν δώδεκα. Ο τελευταίος, ο Μουχαμάντ αλ-Μάχντι, έχει «απαχθεί» πνευματικά και «κρύβεται» κάπου, ώσπου να επιστρέψει στη γη, για να εγκαινιάσει μια εποχή ευδαιμονίας. Έτσι, ο Σηϊτισμός έχει έντονο εσχατολογικό χαρακτήρα. Η ιδέα της μυστικής μεταβίβασης της αληθινής διδασκαλίας συνέβαλε στη δημιουργία πολλών σχολών μέσα στο Σηϊτισμό, έτσι ώστε ο κλάδος τους να μην έχει τη συνοχή των Σουνιτών.

δ) Ο μυστικισμός στο Ισλάμ (Σουφισμός)
Κινήματα αυστηρότητας και ασκητισμού μέσα στην ίδια την ισλαμική κοινότητα, αλλά και άλλοι παράγοντες, όπως η επίδραση των χριστιανών ασκητών από τις κατακτημένες περιοχές, η επαφή με νεοπλατωνικές ιδέες κτλ., οδήγησαν από τον 8ο αι. μ.Χ. στη δημιουργία του ισλαμικού μυστικισμού*, που πήρε το όνομα Σουφισμός. Ο μυστικισμός δε βρήκε εύκολα τη θέση του μέσα στην προφητική θρησκεία του Ισλάμ και πάντα η σχέση του μ' αυτή διακρινόταν από κάποια ένταση. Σκοπός του Σουφισμού είναι η ένωση με το Θεό που επιτυγχάνεται μέσω της εκμηδένισης του εγώ. Ο ισλαμικός φόβος και η υπακοή στο Θεό στο Σουφισμό μετατράπηκε σε θείο έρωτα και επιδίωξη της θέας του Θεού. Βαθμιαία οι Σούφι οργανώθηκαν σε διάφορες μοναστικές κοινότητες και τάξεις, όπως οι δερβίσηδες κ.ά. Επίσης ανέπτυξαν τεχνικές, μέσω των οποίων μπορούσε να επιτευχθεί η ένωση με το Θεό, όπως το «ντικρ», που συνίσταται στο διαλογισμό πάνω στο όνομα του Θεού, ή ο στροβιλισμός των δερβίσηδων γύρω από τον εαυτό τους.

ε) Το Ισλάμ σήμερα
Η διαμόρφωση της σημερινής φυσιογνωμίας του Ισλάμ άρχισε από την εποχή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας. Αυτή έφερε το θεοκεντρικό πολιτισμό του Ισλάμ σε επαφή με τον ανθρωποκεντρικό δυτικό πολιτισμό. Κάποια από τα επιτεύγματα του δυτικού πολιτισμού, όπως η τεχνολογία

ΚΕΙΜΕΝΑ

1. Η παντοδυναμία τον Αλλάχ
Ο Αλλάχ - δεν υπάρχει άλλος θεός παρά Αυτός, ο Ζων, ο Αιώνιος• αυτόν δεν τον καταλαμβάνει κόπωση ούτε ύπνος• σ' Αυτόν ανήκει οτιδήποτε υπάρχει στον ουρανό και οτιδήποτε υπάρχει στη γη- ποιος μπορεί να μεσολαβήσει σ' Αυτόν τη μέρα της Κρίσης χωρίς Αυτός να το επιτρέψει; Αυτός γνωρίζει τα παρελθόντα και τα μέλλοντα και κανείς δεν αντιλαμβάνεται τίποτε από τη γνώση Του παρά μόνο ό,τι Αυτός θέλει- ο θρόνος του υψώνεται πάνω από τον ουρανό και τη γη, που δεν κουράζεται να φυλάει Αυτός είναι υ Ύψιστος, ο Ισχυρός.

(Κοράνιο, Αγελάδα).

2. Το πνεύμα τον Σουφισμού
««Γιορτή αύριο!» φωνάξαν,
«ποιο φόρεμα θα βάλεις;». Απάντησα:
«Το φόρεμα που Αυτός μου έδωσε, γεμάτο
τόσα πικρά φαρμάκια. Φτώχεια
κι υπομονή είν' τα ρούχα μου.

Σκεπάζουν μια καρδιά που σ' όλες τις γιορτές
βλέπει τον Εραστή της.
Ποιο ρούχο τάχα ομορφότερο υπάρχει
το Φίλο για να χαιρετήσεις ή να επισκεφθείς
παρά εκείνο που μας έδωσε ο ίδιος;
Όταν Εσύ, απαντοχή μου, αλαργεύεις
κάθε στιγμή είναι ένας αιώνας λύπης, φόβου:
Όμως, όταν μ' αφήνεις να σε βλέπω, να σ' ακούω, όλες
χαρά είν' οι μέρες μου και μια γιορτή η ζωή μου!

(Αλ-Νουρί, The Doctrine of the Sufis, σ. 87, Από το Abu-Bakr al- Kalabadhi).

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
1. Ποια γεγονότα οδήγησαν στη διαίρεση του Ισλάμ;
2. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δύο κλάδων του Ισλάμ;
3. Περιγράψτε ως θέμα εργασίας διάφορα σουφικά τάγματα.
4. Τι μορφή έχει το Ισλάμ στις γειτονικές μας χώρες;