Θρησκευτικά (Β Γενικού Λυκείου - Γενικής Παιδείας)

22. Πόσο δίκαιη είναι η κριτική κατά του Χριστιανισμού;

Το θέμα αυτό είναι πάντα επίκαιρο. Εξάλλου και στην εποχή μας διατυπώνονται αρνητικές απόψεις για το Χριστιανισμό. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν έχουμε το δικαίωμα να τον κρίνουμε και μάλιστα ως θρησκεία εξ αποκαλύψεως. Εάν ισχύει αυτό, τότε με ποιες προϋποθέσεις πρέπει να γίνεται; Τελικά μήπως πρέπει να διατυπώσουμε το θέμα κάπως διαφορετικά; Μήπως δηλαδή στην πραγματικότητα είναι μια κριτική που αφορά στις αδυναμίες των χριστιανών; Με το μάθημα αυτό θα επιχειρήσουμε να δώσουμε κάποιες απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα.

α) Προϋποθέσεις αληθινής κριτικής
Για να δοθεί σωστή και αντικειμενική απάντηση στον τίτλο του μαθήματος, είναι απαραίτητο να επισημάνουμε τις βασικές προϋποθέσεις μιας αληθινής κριτικής:
1) Κριτική ασκήθηκε και ασκείται σε όλα τα μεγάλα πνευματικά δημιουργήματα του ανθρώπου (επιστημονικά, φιλοσοφικά, καλλιτεχνικά, θρησκευτικά κ.ά.). Είναι κάτι αναγκαίο και ωφέλιμο. Ο Χριστιανισμός δεν αποτέλεσε εξαίρεση.
2) Βασική προϋπόθεση για μια τίμια και αντικειμενική κριτική είναι η πλήρης και έγκυρη ενημέρωση για το κρινόμενο αντικείμενο.
3) Είναι λάθος απαράδεκτο να χρεώνονται τα λάθη των χριστιανών στην ουσία του Χριστιανισμού.
4) Επιβάλλεται να υπάρχουν γνήσια κίνητρα κριτικής χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες και φανατισμούς.
5) Τελικός σκοπός της κριτικής πρέπει να είναι η αποκατάσταση της αλήθειας σχετικά με το κρινόμενο αντικείμενο και η ωφέλεια όλων.

β) Οι κατηγορίες εναντίον των χριστιανών
Κατά καιρούς εκτοξεύτηκαν διάφορες κατηγορίες εναντίον των χριστιανών

δίκαια ή άδικα, από άγνοια, σκοπιμότητα ή αντιπαλότητα. Οι σπουδαιότερες είναι οι επόμενες:
1) Σοβαρή κατηγορία με αρνητικές συνέπειες είναι η ασυμφωνία λόγων και έργων, πίστης και ζωής μερικών ή αρκετών χριστιανών άλλοτε και τώρα. Είναι η γνωστή υποκρισία, την οποία ο Χριστός καυτηρίασε στο πρόσωπο των Φαρισαίων (Ματθ. 23, 13-33).
2) Η προσαρμογή του υψηλού περιεχομένου του Ευαγγελίου στα «μέτρα» κάποιων χριστιανών ή ομάδων.
3) Περιορισμός της χριστιανικής διδασκαλίας στα θεωρητικά πλαίσια (ακαδημαϊκή θεολογία), που δεν εγγίζει τα προβλήματα και τις πνευματικές ανάγκες του λαού.
4) Η παρερμηνεία, σκόπιμη ή μη, βασικών σημείων της χριστιανικής διδασκαλίας (π.χ. στο περί Θεού ζήτημα, σχετικά με την αξία του σώματος, τη θέση της γυναίκας, τη γενετήσια ζωή κ.ά.).
5) Η χρησιμοποίηση της πνευματικής εξουσίας της Εκκλησίας ως μέσου επιβολής κοσμικής εξουσίας.
6) Η προσπάθεια εξαφάνισης των «αιρετικών», που ζητούσαν την κάθαρση της Εκκλησίας από τον κοσμικό και αυταρχικό της χαρακτήρα (Ιερά Εξέταση στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία).
7) Ο φραγμός στην επιστημονική γνώση (Γαλιλαίος) και η φίμωση θαρραλέων επιστημονικών χριστιανικών φωνών.
8) Οι χριστιανοί όλων των αποχρώσεων δεν ένωσαν τις δυνάμεις τους για την αντιμετώπιση και τον περιορισμό του πολύμορφου κακού και για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων κάθε εποχής.
9) Στις ιδεολογικές, πολιτικές, οικονομικές και άλλες αντιθέσεις αρκετοί ανέμειξαν και το Χριστιανισμό, προσδίδοντας θρησκευτικό χαρακτήρα σ' αυτές.
10) Άλλοι συνέδεσαν άρρηκτα το Χριστιανισμό με τον παχυλό συντηρητισμό με συνέπεια να θεωρείται ως μουσειακό είδος που ενδιαφέρει μόνο τους ηλικιωμένους.
Έχουν διατυπωθεί και άλλες κατηγορίες εναντίον των χριστιανών, οι οποίες στηρίζονται σε ιστορικά δεδομένα (π.χ. σταυροφορίες, οι λεγόμενοι θρησκευτικοί πόλεμοι κ.ά.). Το ζητούμενο όμως σήμερα είναι η ατομική και συλλογική προσπάθεια των χριστιανών για τον περιορισμό

Διακοσμητική μακέτα «δια χειρός» Νικολάου Χούτου

και την εξάλειψη των αιτίων που εγείρουν αυτές τις κατηγορίες. Τότε θα λάμψει ολόκληρη η χριστιανική αλήθεια και θα φωτίσει τις καρδιές των ανθρώπων, οι οποίες διψούν για αλήθεια, αγάπη και δικαιοσύνη.

γ) Η θετική χριστιανική προσφορά
Η έννοια της δικαιοσύνης επιβάλλει να αναφερθούν και τα θετικά στοιχεία της προσφοράς των χριστιανών, όπως αυτά διαπιστώνονται από τη μελέτη της εκκλησιαστικής ιστορίας. Εξάλλου αρκετά από αυτά αναφέρθηκαν στις διδακτικές ενότητες για τη Βασιλεία του Θεού και το δυναμικό και απελευθερωτικό χαρακτήρα του Χριστιανισμού. Άλλα θα παρουσιαστούν στη διδακτική ενότητα «Χριστιανισμός και Πολιτισμός». Είναι ανάγκη όμως να επισημάνουμε και τα επόμενα στοιχεία, τα οποία αποδεικνύουν τη θετική και ουσιαστική συμβολή του στην ανάπτυξη και έκφανση όλων των πτυχών της κοινωνικής ζωής και του πολιτισμού:
• Καταρχήν έγινε τομή της παγκόσμιας ιστορίας με τη γέννηση του θεανθρώπου Χριστού, που αποτελεί αφετηριακό σταθμό της παγκόσμιας χρονολόγησης, με λυτρωτικές συνέπειες για τον άνθρωπο η χριστιανική διδασκαλία επέδρασε αποφασιστικά στην οργάνωση της κοινωνικής ζωής, στο δίκαιο, στις διαπροσωπικές σχέσεις

• πολλοί χριστιανοί σε διάφορες εποχές, σε συνεργασία με άλλες προσωπικότητες, αγωνίστηκαν για την κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών
• το χριστιανικό μήνυμα συνέβαλε στην κάθαρση του περιεχομένου του ηθικού κώδικα και έδωσε νέα πνοή και ύφος στις τέχνες
• επήλθε αλλαγή του κοσμοειδώλου και απομυθοποίηση του φυσικού σύμπαντος και της φύσης, με συνέπεια την ανάπτυξη της επιστήμης
• προβλήθηκε μια υψηλότερη αξιολόγηση για τον άνθρωπο, που είναι «εικόνα» του Θεού
• η διακήρυξη ότι ο χαρακτήρας της πίστης είναι σταυρικός. Δεν είναι μόνο ατομική - υποκειμενική αλλά και κοινωνική-ιστορική υπόθεση του ανθρώπου-
• Έχει γίνει παραδεκτό από αντικειμενικούς μελετητές το γεγονός της αγωνιστικής προσπάθειας των χριστιανών, των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας, για την επικράτηση του πλουραλισμού των ιδεών, της ισοτιμίας των δύο φύλων, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της κοινωνικής δικαιοσύνης
• Γενικά θεωρείται σημαντική η συμβολή του Χριστιανισμού στην εμφάνιση των μεγάλων πνευματικών κινημάτων της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού

δ) Ποια είναι η κατάσταση σήμερα;
Τα «κατηγορώ» δεν απαλείφθηκαν βέβαια, αλλά μερικά παραμερίστηκαν ή αποδυναμώθηκαν. Εξάλλου η θετική χριστιανική προσφορά παρουσιάζει μια συνέχεια διαμέσου των αιώνων, η οποία φτάνει ως την εποχή μας. Κανείς δεν αμφισβητεί τη διαπίστωση ότι σε όλα τα θρησκευτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά συστήματα υπάρχουν ανάξιοι φορείς και εκπρόσωποι τους. Τα λάθη και οι αδυναμίες πρέπει να χρεώνονται σ' αυτούς και όχι σ' εκείνα. Οι χριστιανοί δέχονται και σήμερα επιθέσεις και κάποτε οξύτατη κριτική εκ μέρους εκείνων που αγνοούν, παραποιούν ή και απορρίπτουν προκαταβολικά την ουσία του Χριστιανισμού. Όλα τα μέλη της Εκκλησίας, που ζουν και συμμετέχουν στην όλη ζωή της, γνωρίζουν ότι δυστυχώς συχνά βρίσκονται στο στόχαστρο των αθέων και των υλιστών. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να αποτελέσει αιτία ηττοπάθειας, αλλά κίνητρο για συνεργασία και δραστηριοποίηση

όλων των χριστιανικών δυνάμεων της εποχής μας. Οι χριστιανοί, που μεταφράζουν το Ευαγγέλιο στη γλώσσα της καθημερινής ζω-

Εικόνα

από την πηγή της δύναμης και της αλήθειας ενθυμούμενοι τους λόγους

5, 11). Ιδιαίτερα στην εποχή μας αυτό είναι απαραίτητο, για να μπορέσουν οι σωστοί χριστιανοί να αντιμετωπίσουν τις οργανωμένες και συστηματικές επιθέσεις εναντίον του Χριστιανισμού από εκείνους που εκπροσωπούν τα ποικίλα παραθρησκευτικά κινήματα και τις ύπουλες αιρέσεις. Η κριτική κατά του Χριστιανισμού ουσιαστικά και αντικειμενικά είναι άδικη, ενώ δίκαιη εν μέρει είναι η κριτική κατά των ανάξιων εκπροσώπων του. Χρέος μας σήμερα είναι να γνωρίζουμε σε βάθος και να βιώνουμε λυτρωτικά τη γνήσια χριστιανική διδασκαλία.

ΚΕΙΜΕΝΑ

Εικόνα

(Ιακ. 1,2-4, 12).

Αδελφοί μου, να χαίρεστε, όταν δοκιμάζεστε από πολλούς και διαφόρους πειρασμούς. γιατί πρέπει να ξέρετε ότι μέσα από τη δοκιμασία της πίστεώς σας γεννιέται η υπομονή. Η υπομονή σας, όμως, πρέπει να κρατήσει ως το τέλος, για να γίνεστε τέλειοι και ολοκληρωμένοι και να μην υστερείτε σε τίποτε... Μακάριος ο άνθρωπος που δέχεται με υπομονή τις δοκιμασίες! Γιατί, αν τις υποστεί με επιτυχία, θα κερδίσει το βραβείο της αιώνιας ζωής, που υποσχέθηκε ο Θεός σ' όσους τον αγαπούν.

Εικόνα

(Ιωάν. Χρυσόστομος, Εις Ματθαίον Ομιλία, 2, 3, P.G. 58, 705).

Ποτέ να μην εκφέρουμε κρίση προτού γνωρίσουμε από κοντά τα πράγματα (δηλ. τα γεγονότα ή μια κατάσταση).

(Ιωάν. Χρυσόστομος, Εις Δανιήλ, κεφ. Β', 5, P.G. 56,205). Γιατί όταν η κρίση γίνεται χωρίς πάθος, τότε είναι δίκαιη και καθαρή.

4. «Ποτέ θρησκεία δεν προδόθηκε τόσο όσο ο Χριστιανισμός από τους χριστιανούς... Υπήρξαν στιγμές και περιπτώσεις που η Εκκλησία δεν ήταν μόνο φυλακή του ανθρώπου, αλλά και φυλακή του Θεού».

(Andre Gide, 1869-1951, Γάλλος συγγραφέας και ποιητής, βραβείο Νόμπελ 1947).

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Γιατί πρέπει να γίνεται διάκριση των λαθών των χριστιανών από την ουσία του Χριστιανισμού;
2. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις μιας δίκαιης κριτικής;
3. Πώς μπορούμε να αναιρέσουμε την κατηγορία κατά του Χριστιανισμού, ότι δεν έλυσε τα παγκόσμια προβλήματα μέχρι σήμερα;
4. Ποια είναι -ή μπορεί να είναι- η συμβολή του Χριστιανισμού και των χριστιανών στην επίλυση των ποικίλων προβλημάτων του σύγχρονου ανθρώπου;
5. Πώς μπορούμε εμείς να συμβάλλουμε στην παραπάνω προσπάθεια;