Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία (Β Γενικού Λυκείου – Επιλογής)

Α12

Πιερ-Ζαν ντε Μπερανζέ

Ο ΚΑΛΟΣ ΘΕΟΣ

Μια μέρα με το σκούφο της νυκτός,
εβγήκε στ’ ουρανού το παραθύρι,
κι εκοίταζε αφρόντιστα ο Θεός
	τους κόσμους και τους τόπους που είχε σπείρει. «Μη χάθηκ’ η γη», είπε, και κοιτά την είδε σε μια κόχη να γυρνά·
εγέλασε, κουνεί την κεφαλή,
και λέει με πονήρια και με χάρη:
«Αν ξέρουν το τι κάνουν εδ’ εκεί.
ο διάβολος, παιδιά μου, να με πάρει
		να με πάρει».

«Βρε, άνθρωποι, τι πράγματα κουτά
εμπήκαν στο μυαλό σας εκεί κάτω!»
(είπ’ ο Θεός κι ερούφηξε μεμιά
	ένα βαθύ ποτήρι ρετσινάτο). «Για σας ότι φροντίζω δα πολύ νομίζετε πως έχω συλλογή
τι κάνει το φτωχό σας το κουφάρι,
εκεί όπου παράμερα γυρνά!
Της γης σας να βαστώ το χαλινάρι
αν σκέφθηκα ποτέ, μωρέ παιδιά,
ο διάβολος, σας λέω, να με πάρει
		να με πάρει.

Σας έδωκα, ως βλέπω, του κακού
κρασί, γυναίκες, τόσες ευτυχίες,
και θέλετε το πράμα του αλλουνού
	και κάνετε πολέμους, εκστρατείες· ξεσχίζεσθε σαν όρνια στ’ όνομά μου φωνάζετε πως είστε στράτευμά μου
και λέτε πως σας βοηθώ κι εγώ·
αν ξέρω τι θα πει σπαθί, κοντάρι,
αν έκαμα ποτέ τον στρατηγό,
ο διάβολος, παιδιά μου, να με πάρει
		να με πάρει.

Σε στόφες και χρυσάφια βουτημένοι,
σε θρόνους με διαμάντια καρφωτοί,
με μούτρα λαδωμένα, φουσκωμένοι
σαν κόκοροι, τι ζώα είν’ αυτοί;
Τους λέτε βασιλιάδες και σαν λύκοι,
βυζαίνουν σας τα άκακα αρνιά,
και λεν πως ευλογώ το καμιτσίκι
που έχουν για τη ράχη σας – χαμπάρι
αν έχω για τα πράγματα αυτά,
ο διάβολος, παιδιά μου, να με πάρει
		να με πάρει.

Εκείν’ οι άλλοι μαύροι πειρασμοί
μου χάλασαν τη μύτη από λιβάνι,
θα κάμουν τη ζωή σαρακοστή,
	φωνάζουν, — πως αν δεν μεταλαμβάνει ο άνθρωπος, θα πάει θετικά στην κόλαση· πως έχουν τα κλειδιά
του ουρανού, και τρέχουν με καμάρι
να δώσουν ευχές και ευλογίες·
αν ξέρω απ’ αυτές τες ιστορίες
ο διάβολος, παιδιά μου, να με πάρει
		να με πάρει.

Για ύστερη σας δίνω συμβουλή
ν’ αφήσετε, παιδιά, αυτές τες τρέλες!
Αν θέλετε να σώστε την ψυχή,
	χαρείτε το κρασί και τες κοπέλες! Προσέξετε, σας προειδοποιώ, γιατί σας πνίγω πάλι στο νερό!
Ταρτούφοι, δημοκόποι, μακριά!
Εάν ποτέ πατήσει το ποδάρι
στο σπίτι μου αυτ’ η σφηκοφωλιά,
ο διάβολος, παιδιά μου, να με πάρει
		να με πάρει».

	μτφρ. Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος (Ζαν Μορεάς) (1856-1910)

ΣΧΟΛΙΟ

Η απήχηση του Μπερανζέ στην εποχή του και η ποιητική επιβίωσή του οφείλεται στα πέντε βιβλία των Ασμάτων του που δημοσιεύονται από το 1816 ως το 1833. Ένα μεγάλο μέρος από αυτά περιέχει ποιήματα λυρικά που έγιναν δημοφιλή τραγούδια. Το μεγαλύτερο όμως μέρος της φήμης του ο Μπερανζέ το χρωστούσε στα σατιρικά του ποιήματα, τα οποία τον ανέδειξαν έναν από τους κύριους εκπροσώπους της κοινωνικοπολιτικής πλευράς του Ρομαντισμού. Συναισθηματική, με κεφάτη απλότητα και απαλλαγμένη από την υπερβολική ηθικολογία, η σάτιρα του Μπερανζέ είναι χαρακτηριστική του κλίματος των πρώτων δεκαετιών του 19ου αιώνα, κατά τις οποίες η γαλλική κοινωνία ήταν ακόμη διαποτισμένη από τις ιδέες και τα ήθη του 18ου αιώνα. Αντιπαραβάλλοντας τις ένδοξες ημέρες της ναπολεόντειας περιόδου με την παρακμή της μεταναπολεόντειας εποχής, ο Μπερανζέ γίνεται ένας από τους κύριους τροφοδότες του μύθου του Βοναπάρτη. Οι στόχοι της σάτιράς του ήταν ποικίλοι, όμως τα βέλη της, όπως βλέπουμε από το ποίημα Ο «καλός Θεός», στρέφονταν κυρίως εναντίον των βασιλέων, των μιλιταριστών και των κληρικών. Ο δημοκρατικός Μπερανζέ εθεωρείτο πρότυπο πολιτικού ποιητή, και η σατιρική ποίηση του ελληνικού ρομαντισμού διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό υπό την επίδρασή του (βλ. το ποίημα «Ο Θεός» του Αλέξανδρου Σούτσου: Παράρτημα, αρ. 7).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Το ποίημα μπορεί να χαρακτηριστεί πολιτικοκοινωνική σάτιρα. Ποια στοιχεία αιτιολογούν αυτόν τον χαρακτηρισμό;
Με ποια χαρακτηριστικά παρουσιάζεται ο Θεός στο ποίημα: Ποια είναι η φιλοσοφία του Θεού για την ανθρώπινη ζωή;
Ποιες είναι οι εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς που καυτηριάζονται στο ποίημα;

PIERRE – JEAN DE BERANGER (Παρίσι 1780 – Παρίσι 1857). Γάλλος ποιητής. Πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια και εργάστηκε σκληρά σε διάφορες εργασίες. Τα ποιήματά του συγκίνησαν τον αδελφό του Ναπολέοντα, Λουκιανό Βοναπάρτη, ο οποίος τον βοήθησε οικονομικά (1804). Αργότερα (1809) διορίστηκε γραφέας στο πανεπιστήμιο και έτσι μπόρεσε να συνεχίσει το γράψιμο, χωρίς περισπασμούς. Στα ποιήματά του εξύμνησε τη Γαλλική Επανάσταση και πολέμησε με σατιρικά και φιλελεύθερα τραγούδια τη βασιλεία των Βουρβώνων. Για το περιεχόμενο των ποιημάτων του υπέστη σοβαρές διώξεις. Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές Τραγούδια ηθικά και άλλα (1815), Τραγούδια (1821), Νέα τραγούδια (1825), Ανέκδοτα τραγούδια (1828), Νέα και τελευταία τραγούδια (1833). Υπήρξε θερμός φίλος της Ελλάδας, ανέπτυξε φιλελληνική δραστηριότητα και εμπνεύστηκε από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 («Το φανταστικό ταξίδι», «Τα Ψαρά» κ.ά.).