Ρητορικά Κείμενα (Β Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή
§§ 6-10 §§ 14-15 Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος
 

 

ΚείμενοΕικόνα

 

  
β1)§§11-13
Η ανάκτηση του Ωρωπού από τους Αθηναίους

 
       [11] Ἔστι τοίνυν τοιοῦτός τις λόγος παρὰ τῶν ἀντιλεγόντων, ὡς κομίσασθαι τὸν Ὠρωπὸν ἡμᾶς ἐγχειρεῖν δεῖ, εἰ δὲ τοὺς βοηθήσαντας ἂν ἡμῖν νῦν ἐπ᾽ αὐτὸν ἐχθροὺς κτησόμεθα, οὐχ ἕξομεν συμμάχους. ἐγὼ δὲ τὸ μὲν κομίσασθαι Ὠρωπὸν πειρᾶσθαι δεῖν φημι καὶ αὐτός· τὸ δ᾽ ἐχθροὺς ἡμῖν Λακεδαιμονίους ἔσεσθαι νῦν, ἐὰν ποιώμεθα συμμάχους Ἀρκάδων τοὺς βουλομένους ἡμῖν εἶναι φίλους, μόνοις οὐδ᾽ εἰπεῖν ἐξεῖναι νομίζω τοῖς πείσασιν ὑμᾶς, ὅτ᾽ ἐκινδύνευον Λακεδαιμόνιοι, βοηθεῖν. [12] οὐ γὰρ ταῦτα λέγοντες ἔπεισαν ὑμᾶς, πάντων Πελοποννησίων ἐλθόντων ὡς ὑμᾶς καὶ μεθ᾽ ὑμῶν ἀξιούντων ἐπὶ τοὺς Λακεδαιμονίους ἰέναι, τοὺς μὲν μὴ προσδέξασθαι (καὶ διὰ τοῦθ᾽, ὅπερ ἦν ὑπόλοιπον αὐτοῖς, ἐπὶ Θηβαίους ἦλθον), ὑπὲρ δὲ τῆς Λακεδαιμονίων σωτηρίας καὶ χρήματ᾽ εἰσφέρειν καὶ τοῖς σώμασι κινδυνεύειν· οὐδ᾽ ἂν ὑμεῖς ἠθελήσατε δήπου σῴζειν αὐτούς, εἰ τοῦτο προὔλεγον ὑμῖν, ὅτι σωθέντες, ἐὰν μὴ ποιεῖν ὅ τι βούλονται πάλιν αὐτοὺς ἐᾶτε καὶ ἀδικεῖν, οὐδεμίαν ὑμῖν χάριν ἕξουσι τῆς σωτηρίας. [13] καὶ μὴν εἰ σφόδρ᾽ ἐναντίον ἐστὶ τοῖς Λακεδαιμονίων ἐπιχειρήμασιν τὸ τοὺς Ἀρκάδας ἡμᾶς συμμάχους ποιήσασθαι, προσήκει δήπου πλείω χάριν αὐτοὺς ἔχειν ὧν ἐσώθησαν ὑφ᾽ ἡμῶν εἰς τοὺς ἐσχάτους ἐλθόντες κινδύνους ἢ ὧν ἀδικεῖν κωλύονται νῦν ὀργίζεσθαι. ὥστε πῶς οὐ βοηθήσουσιν ἡμῖν ἐπ᾽ Ὠρωπόν, ἢ κάκιστοι πάντων ἀνθρώπων δόξουσιν εἶναι; μὰ τοὺς θεοὺς ἔγωγ᾽ οὐχ ὁρῶ.  
 
 

 

 

γλωσσικά σχόλιαΕικόνα

§11 λόγος επιχείρηση, άποψη
  ἔστι υπάρχει, διατυπώνεται, εκφράζεται
  οἱ ἀντιλέγοντες (ἀντιλέγω, πρβλ. ἀντίλογος) όσοι φέρνουν αντίρρηση, όσοι έχουν αντίθετη γνώμη (ενν. ἐμοί: όσοι με αντιπολιτεύονται, είναι αντίθετοι, αντίπαλοι σ' εμένα)
  ὡς κομίσασθαι... (ειδ. πρότ., επεξήγ. στο: τοιοῦτός τις λόγος)
  κομίζομαι (επ)ανακτώ, παίρνω πίσω, ανακαταλαμβάνω
  ἐγχειρῶ (-έω) επιχειρώ, προσπαθώ (<ἐν + χείρ = χέρι). Πρβλ. ἐγχείρημα (προσπάθεια), ἐγχείρησις (επιχείρηση, προσπάθεια) # ἐγχείρισις (<ἐγχειρίζω = δίνω στα χέρια κάποιου) = παράδοση στα χέρια κάποιου (π.χ. επιστολής). Πρβλ. επίσης το ν.ε. εγχείρηση (ιατρ., χειρουργική επέμβαση).
  κτῶμαι ἐχθρούς (κατηγορ.) κάνω εχθρούς
  τοὺς βοηθήσαντας ἂν (αντικ. στο «κτησόμεθα», επιθετ. μτχ. δυνητική = τούτους, οἳ βοηθήσειαν ἄν) = αυτούς που θα (μας) βοηθούσαν - ή μπορούν να (μας) βοηθήσουν
  ἐπ' αὐτὸν (ενν. τὸν Ὠρωπὸν) για την ανάκτηση (του Ωρωπού: σκοπός)
  ἐγὼ δὲ... καὶ αὐτὸς (η σειρά του λόγου): Ἐγὼ δὲ καὶ αὐτὸς φημὶ δεῖν πειρᾶσθαι (ἡμᾶς) κομίσασθαι τὸν Ὠρωπὸν = κι εγώ ο ίδιος υποστηρίζω ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να ανακτήσουμε τον Ωρωπό
  ἔξεστιν είναι δυνατόν, επιτρέπεται, υπάρχει το δικαίωμα
  οὐδ' (= επιδοτικό) εἰπεῖν ἐξεῖναι = οὐκ ἔξεστιν οὐδ' εἰπεῖν = δεν επιτρέπεται, δεν έχουν το δικαίωμα ούτε να το πουν (οὐδ' εἰπεῖν, ενν. τοῦτο, δηλ. ἐχθροὺς ἡμῖν ἔσεσθαι Λακεδαιμονίους)
  τοῖς πείσασιν (είναι οι ίδιοι που τώρα χαλεπαίνουσι τοῖς Μεγαλοπολίταις) = αυτοί που σας έπεισαν
§12 Ἔπεισαν (ενν. Υ. οἱ ἀντιλέγοντες) ὑμᾶς (δηλ. τους Αθηναίους), (ενν. βοηθεῖν Λακεδαιμονίοις), ταῦτα λέγοντες (τροπ. μτχ.) (δεν) σας έπεισαν (οι αντίπαλοί μου να βοηθείτε τους Λακεδαιμονίους) χρησιμοποιώντας αυτά τα επιχειρήματα
  ἐλθόντων - ἀξιούντων (γεν. απόλ. χρον. μτχ.) ὅτε ἦλθον - ὅτε ἠξίουν
  ὡς ὑμᾶς σ' εσάς (ὡς: καταχρηστική πρόθεση + αιτιατ. προσώπου από ρ. κίνησης)
  ἰέναι (εἶμι) (ενν. Υ: Πελοποννησίους) να προχωρήσουν (βαδίσουν, επιτεθούν)
  μὴ προσδέξασθαι, εἰσφέρειν, κινδυνεύειν τελ. απρμφ. επεξηγ. στο ταῦτα
  ἀξιῶ (-όω) (<ἄξιος) θεωρώ άξιο, απαιτώ, αξιώνω
  προσδέχομαί τινα δέχομαι κάποιον (ως σύμμαχο)
  ἐπὶ Θηβαίους προς τους Θηβαίους (κατεύθυνση)
  ὑπόλοιπόν ἐστί τινι υπολείπεται (απομένει) σε κάποιον
  κινδυνεύω τῷ σώματι ριψοκινδυνεύω, βάζω σε κίνδυνο τη ζωή μου
  δήπου βέβαια, αναμφίβολα
  ὅτι σωθέντες... ειδ. πρότ., επεξήγ. στο τοῦτο = ότι δηλ.,
  ἕξουσι... αν σωθούν... δεν θα σας ευγνωμονούν...
  χάριν ἔχω τινὶ τῆς σωτηρίας ευγνωμονώ κάποιον για τη σωτηρία (μου)
§13 τὰ ἐπιχειρήματα τα σχέδια, οι ενέργειες, οι βλέψεις
  ποιοῦμαί τινα (αντικ.) τι (κατηγορ.) κάνω, καθιστώ κάποιον κάτι
  σφόδρα ἐναντίον τελείως αντίθετο, εκ διαμέτρου αντίθετο
  προσήκει αρμόζει, πρέπει
  ὧν τούτων (γεν. της αιτίας) ἅ (σύστ. αντικ.)
  ὧν ἐσώθησαν ὑφ' ὑμῶν για όσα εκάματε (επράξατε) για τη σωτηρία τους
  ὧν ἀδικεῖν κωλύονται για όσες αδικίες εμποδίζονται να κάμουν (ὧν = τούτων: γεν. της αιτίας, από το ὀργίζεσθαι, ἅ = σύστ. αντικ. στο ἀδικεῖν (= ἃς ἀδικίας)
  ἐπ' Ὠρωπόν για την ανάκτηση του Ωρωπού
  ἢ (εἰ) δόξουσιν εἶναι παρά αν θα φανούν πως είναι
  κάκιστοι οι πιο αχάριστοι

 

 

ερμηνευτικά σχόλιαΕικόνα

§§11-18 Στο τμήμα αυτό του λόγου παρουσιάζονται οι φόβοι των αντιπάλων του Δημοσθένη για την ανάκτηση του Ωρωπού, χωρίς τη βοήθεια της Σπάρτης (§§11-13) και ο ισχυρισμός τους ότι φαίνεται ασυνεπής η εξωτερική πολιτική της πόλης τους (14-15). Ο ίδιος ο ρήτορας αμφισβητεί την ειλικρίνεια των Σπαρτιατών που προτείνουν τη ρύθμιση εδαφικών διεκδικήσεων εντός και εκτός της Πελοποννήσου (16-18).
Για ν' αντικρούσει αυτά ο Δημοσθένης παρουσιάζει επιχειρήματα λογικά, ιστορικά ή άλλα που συμφωνούν με τις αρχές του διεθνούς δικαίου, της ισορροπίας των δυνάμεων, της ισότητας των κρατών και της αμοιβαιότητας.
Οργανώνει το λόγο του μεθοδικά, με σαφήνεια, ρεαλισμό και αντικειμενικότητα. Και απαντά στους ισχυρισμούς των αντιπάλων του:
  §§11-13 Συμφωνεί με την ανάκτηση του Ωρωπού (ἐγώ... φημὶ καὶ αὐτὸς). Επισημαίνει την ανακολουθία των πολιτικών αντιπάλων του. Με άλλα επιχειρήματα στο παρελθόν έπεισαν τους Αθηναίους να βοηθήσουν τη Σπάρτη που κινδύνευε (τοῖς πείσασιν ὑμᾶς... βοηθεῖν) και ν' απορρίψουν το αίτημα όλων των Πελοποννησίων για συμμαχία με την πόλη τους (πάντων Πελοποννησίων ἐλθόντων... μὴ προσδέξασθαι...), εξωθώντας τους Πελοποννησίους σε συμμαχία με τη Θήβα (...ἐπὶ Θηβαίους ἦλθον...). Η λογική επιβάλλει όχι να οργίζονται τώρα οι Λακεδαιμόνιοι, γιατί εμποδίζουμε τις αδικίες τους (ἤ ὧν ἀδικεῖν... ὀργίζεσθαι), αλλά να μας ευγνωμονούν, γιατί τους σώσαμε παλαιότερα (πλείω χάριν... ἔχειν... ὧν ἐσώθησαν ὑφ' ἡμῶν...). Και το λογικό-ηθικό συμπέρασμα του Δημοσθένη: Αν δεν μας βοηθήσουν οι Λακεδαιμόνιοι στην ανάκτηση του Ωρωπού θα είναι αχάριστοι (ὥστε... ἢ κάκιστοι πάντων ἀνθρώπων...).
§11 κομίσασθαι τὸν Ὠρωπόν Αναφέρεται ο ρήτορας στη γνωστή πρόταση του Αρχίδαμου (βλ. §16). Ο Ωρωπός, σημαντική για τους Αθηναίους τοποθεσία στα ΒΔ σύνορα της Αττικής απέναντι από την Ερέτρια, αποτελούσε συχνά αιτία διαμάχης ανάμεσα στην Αθήνα και τη Θήβα. Φαίνεται πως ανήκε αρχικά στους Βοιωτούς, μετά όμως πέρασε στη σφαίρα επιρροής της Αθήνας. Μετά τη μάχη στα Λεύκτρα τον κατέλαβαν οι Θηβαίοι και οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν ν' αναστείλουν τις διεκδικήσεις τους επί του Ωρωπού για αργότερα, (βλ. Επίμετρο, Ξενοφ. Ἑλλην. 7, 4, 1). Αυτές τις διεκδικήσεις αναβιώνει η δελεαστική πρόταση του Αρχίδαμου η οποία, μέσα στη γενικότητα της διατύπωσής της, υποκρύπτει ιδιοτελείς ανάλογες διεκδικήσεις της Σπάρτης στο μέλλον. Θα τις επισημάνει με διορατικότητα ο Δημοσθένης στη συνέχεια του λόγου του (§16 κ.εξ.). Τελικά ο Ωρωπός επανήλθε στην κατοχή της Αθήνας μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.).
§12 τοὺς βοηθήσαντας ἂν ἡμῖν ἐπ' αὐτόν «Οι Λακεδαιμόνιοι μπορούν να μας βοηθήσουν για την ανάκτηση του Ωρωπού. Αν όμως συμμαχήσουμε τώρα με τους Αρκάδες, αυτοί θα γίνουν εχθροί μας». Τονίζει ο Δημοσθένης τους ισχυρισμούς των αντιπάλων του για να τους αντικρούσει στη συνέχεια, αποκαλύπτοντας με λογική σκέψη, σαφή και ρεαλιστική, τόσο την ανακολουθία των συμβουλών τους προς τον αθηναϊκό δήμο όσο και την αγνωμοσύνη των Λακεδαιμονίων.
  ἐλθόντων (πάντων Πελοποννησίων) Δυο χρόνια μετά τη μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ.) οι Λακεδαιμόνιοι εισέβαλαν στην Αρκαδία και κατέλαβαν τον Ορχομενό. Σε μάχη που ακολούθησε οι Αρκάδες νίκησαν τους Λακεδαιμονίους. Φοβούμενοι όμως την ισχύ της Σπάρτης, σε συνεννόηση με τους Αργείους και τους Ηλείους, έστειλαν κοινή αντιπροσωπεία στην Αθήνα για βοήθεια (το πάντων του Δημοσθένη εδώ είναι ρητορική υπερβολή). Οι Αθηναίοι πείσθηκαν από τις εισηγήσεις των πολιτικών αντιπάλων του Δημοσθένη και δεν δέχτηκαν τους Πελοποννησίους, οι οποίοι στράφηκαν στη Θήβα και έλαβαν βοήθεια. Τότε οι Λακεδαιμόνιοι, θορυβημένοι από την παρουσία θηβαϊκού στρατού στην Πελοπόννησο, ζήτησαν και έλαβαν μεγάλη στρατιωτική βοήθεια από την Αθήνα (12.000 άνδρες υπό τον Ιφικράτη).
§13 ὧν ἐσώθησαν... ἢ ὧν ἀδικεῖν... Επισημαίνεται το χιαστό σχήμα στη σειρά παράθεσης των νοημάτων που συνάπτονται με το προσήκει:
   
προσήκει πλείω χάριν ἔχειν lines ὧν ἐσώθησαν ὑφ' ἡμῶν
ἢ ὧν ἀδικεῖν κωλύονται (προσήκει) ὀργίζεσθαι

 

 

ΑσκήσειςΕικόνα

  1. Να καταγραφούν οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί της §12 κατά ομάδες επιρρηματικής σχέσης που δηλώνουν.
  2. Να καταγράψετε τις επιθετικές μετοχές της § 11 και να τις αναλύσετε σε δευτερεύουσα πρόταση.
  3. Με ποιες λέξεις (απλές ή σύνθετες) της § 11 έχουν ετυμολογική συγγένεια οι ακόλουθες λέξεις της ν.ε.: αντίρρηση, κόμιστρα, εγχείρηση, σχήμα, πειρατής, απόφαση, προφήτης, ρήτορας, εξουσία, νόμος, πεποίθηση.
  4. Με ποιο ρήμα της §13 έχουν ετυμολογική συγγένεια οι ακόλουθες λέξεις της ν.ε.: όψη, είδος, ιδέα, ύποπτος, υποψία. Να σχηματίσετε φράσεις της ν.ε. με τις λέξεις αυτές.
  5. εἰ κτησόμεθα... οὐχ ἕξομεν (§ 11): Να μετασχηματισθεί ο υποθετικός λόγος στα υπόλοιπα είδη.
  6. Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Δημοσθένη θεωρούν αναγκαία την ανάκτηση του Ωρωπού, αλλά δυνατή μόνο με κάποιες προϋποθέσεις. Ποιες είναι αυτές και με ποια συλλογιστική τις θεμελιώνουν;
  7. Διαπιστώνει ο Δημοσθένης κάποια αντίφαση ανάμεσα στη σημερινή στάση των αντιπάλων του προς τους Αρκάδες και στην παλαιότερη των ίδιων προς τους κινδυνεύοντες τότε Λακεδαιμονίους. Να την προσδιορίσετε και να τη συσχετίσετε: α) με τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της Αθήνας, β) με το ενδεχόμενο που διατυπώνει ο Δημοσθένης για διαφορετική απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου στο παλαιότερο αίτημα των Λακεδαιμονίων για βοήθεια.
  8. Ποια στάση των Λακεδαμονίων θεωρεί ορθότερη ο Δημοσθένης σχετικά με το ζήτημα του Ωρωπού; και
    α) πώς τεκμηριώνει την άποψή του;
    β) Τι συνεπάγεται για τους Λακεδαιμονίους παρέκκλιση από τη στάση αυτή;