Το Άργος, η Ήλις, τα Μέγαρα και η Θήβα αψήφησαν τις σπαρτιατικές απειλές και όχι μόνον δεν παρέδιδαν τους φυγάδες, αλλά τους ενίσχυαν, ώστε ν' ανατρέψουν, όπως και πράγματι έγινε, το τυραννικό καθεστώς.

Βέβαια αποσιωπούνται συνήθως γεγονότα όπως ο εξανδραποδισμός των Σκιωναίων (422 π.Χ.), των Μηλίων (416 π.Χ.) και η σκληρή αντιμετώπιση άλλων πόλεων κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου.

Το επιχείρημα είναι ηθικής φύσεως· αφορά το «καθ' ἑαυτὸ καλόν», δηλαδή την αρετή και οι «ἄνδρες Ἀθηναῖοι» στους οποίους ο Δημοσθένης απευθύνεται γνωρίζουν βέβαια ότι κατ' εξοχήν ανδρική αρετή είναι η ανδρεία. Το αἰσχρόν <αἰδ-χρόν* (αἰδώς) είναι το αντίθετο του «καλοῦ», είναι εκείνο για το οποίο πρέπει κανείς να αισχύνεται (αἴσχος <αἴδ-χος*). Η φυγή στη μάχη ονομάζεται «αἰσχρά», ατιμάζει δηλ. τους άνδρες μέσα στον στενό κοινωνικό κύκλο της πόλεως που ζουν και την πόλη στον ευρύτερο κύκλο των γειτόνων της, όπως και η φυγομαχία των Αθηναίοι στην παρούσα περίπτωση.

Αξίζει να σημειωθεί όμως ότι στην εκστρατεία του Ξέρξη κατά της Ελλάδος είχε συμμετάσχει επί κεφαλής στολίσκου πέντε πλοίων άλλη Αρτεμισία, βασίλισσα επίσης της Καρίας. Οι Αθηναίοι την είχαν επικηρύξει αντί 10.000 δραχμών, διότι θεώρησαν εξαιρετικά προσβλητικό «γυναῖκα ἐπὶ τὰς Ἀθήνας στρατεύεσθαι». (Ἡροδ. 8, 93). Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας στη Σαλαμίνα (480 π.Χ.) η Αρτεμισία κατόρθωσε βυθίζοντας ένα περσικό πλοίο να παραπλανήσει τον Έλληνα τριήραρχο που την καταδίωκε, αλλά και τον Ξέρξη ο οποίος νομίζοντας ότι το πλοίο που είχε εμβολίσει ήταν ελληνικό, είπε: «Οἱ μὲν ἄνδρες γεγόνασί μοι γυναῖκες, αἱ δὲ γυναῖκες ἄνδρες»!

Και η νεώτερη όμως Αρτεμισία δεν φαίνεται να υπολειπόταν σε πονηρία, αφού, αν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα όσα παραδίδει μεταγενέστερη πηγή, με πολεμικό τέχνασμα (στρατήγημα) κατέλαβε τη Ρόδο.

Το 546 π.Χ. οι Σπαρτιάτες νίκησαν τους Αργείους και κατέλαβαν την Κυνουρία. Την πιο ταπεινωτική ήττα υπέστησαν οι Αργείοι περί το 494 π.Χ., όταν ο βασιλεύς της Σπάρτης Κλεομένης τους συνέτριψε σε μάχη κοντά στην Τίρυνθα. Οι απώλειες ήσαν τόσο μεγάλες (6.000 Αργείοι νεκροί!), ώστε επί ένα χρονικό διάστημα την εξουσία στο Άργος ασκούσαν δούλοι και περίοικοι μέχρι να ανδρωθούν τα παιδιά των πεσόντων! Το 418 π.Χ. οι Σπαρτιάτες νίκησαν πάλι τους Αργείους σε μάχη κοντά στη Μαντίνεια.

Λόγω της πατροπαράδοτης αυτής έχθρας με την ολιγαρχική Σπάρτη η φιλική προς τους Αθηναίους δημοκρατική παράταξη του Άργους ήταν εξαιρετικά ισχυρή και οι ολιγαρχικοί για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα μόνον (417 π.Χ.) είχαν καταλάβει την εξουσία. Όλα αυτά εξηγούν την απόφαση που έλαβε το «Ἀργείων πλῆθος» στην περίπτωση των Αθηναίων προσφύγων παρά τις απειλές των Σπαρτιατών.

Το πρόβλημα της παροχής ασύλου σε πρόσφυγες και των κινδύνων που αυτή συνεπάγεται δεν ήταν άγνωστο στους αρχαίους. Σε συνδυασμό με το πατροπαράδοτο δίκαιο της φιλοξενίας και τη θρησκευτική διαδικασία της «ἱκεσίας» έδωσε το θέμα στις «Ἱκέτιδες» του Αισχύλου, στον «Οἰδίποδα ἐπὶ Κολωνῷ» του Σοφοκλή και στους «Ἡρακλεῖδες» του Ευριπίδη.

Σήμερα σύμφωνα με τη σύμβαση της Γενεύης για το καθεστώς των προσφύγων (1951) δεν επιτρέπεται η απέλαση ή έκδοση προσφύγων σε κράτη όπου απειλούνται η ζωή και η ελευθερία τους λόγω φυλής, θρησκείας, ιθαγένειας, πολιτικών πεποιθήσεων ή εντάξεως σε ορισμένη κοινωνική ομάδα. Στη διακήρυξη της Επιτροπής των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης (1977) υποστηρίζεται ότι η παροχή εδαφικού ασύλου είναι πράξη ειρηνική και ανθρωπιστική και δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί μη φιλική ως προς άλλο κράτος. Παρά ταύτα είναι γνωστόν ότι δημιουργούνται για το θέμα αυτό διπλωματικά επεισόδια μεταξύ κρατών, δεδομένου ότι πολλές φορές η πολιτική δράση συνδυάζεται με έκνομες ενέργειες και χαρακτηρίζεται «τρομοκρατική», οπότε η παροχή ασύλου και η άρνηση εκδόσεως λαμβάνει άλλες διαστάσεις.

Ο Δημοσθένης χαρακτηρίζει «πονηροτάτους τῶν Ἑλλήνων καὶ προδότας αὐτῶν» όσους υπέκυψαν στις περσικές «αργυρές λόγχες» και ιδιαιτέρως εννοεί τον περιβόητο ναύαρχο των Λακεδαιμονίων Λύσανδρο. Παραλείπει βέβαια να αναφέρει ότι με περσικά χρήματα και ο Αθηναίος ναύαρχος Κόνων είχε ανοικοδομήσει τα μακρά τείχη των Αθηνών (393 π.Χ.). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ίδιος ο Δημοσθένης δέκα χρόνια μετά την εκφώνηση του λόγου αυτού (341-40 π.Χ.) συμβουλεύει τους Αθηναίους να συνάψουν φιλία με τους Πέρσες και να ζητήσουν οικονομική βοήθεια για τον αγώνα τους εναντίον του Φιλίππου, αφήνοντας κατά μέρος τις «ανοησίες» που πολλές φορές τους έβλαψαν όπως «ὁ δὴ βάρβαρος καὶ ὁ κοινὸς ἅπασιν ἐχθρός»! (Δ' Φιλιππ. §31-34).

Πράγματι, το 401 π.Χ. ο Κύρος βάδισε κατά του αδελφού του Αρταξέρξη Β' με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας του Περσικού κράτους. Σ' αυτή την εκστρατεία έλαβε μέρος και μισθοφορικό στράτευμα 13.000 περίπου Ελλήνων, οι λεγόμενοι «Μύριοι». Κατά τη μάχη που έγινε στα Κούναξα, κοντά στη Βαβυλώνα, οι «Μύριοι» με στρατηγό τον Λακεδαιμόνιο Κλέαρχο νίκησαν το απέναντι τους πολλαπλάσιο βαρβαρικό στράτευμα, αλλά ο θάνατος του Κύρου στη μάχη ανέτρεψε το αποτέλεσμα. Μετά τη δολοφονία του Κλεάρχου και των άλλων Ελλήνων στρατηγών οι Έλληνες οπλίτες με αρχηγούς τον Λακεδαιμόνιο Χειρίσοφο και τον Αθηναίο Ξενοφώντα κατόρθωσαν μαχόμενοι να διασχίσουν το Περσικό κράτος και να φθάσουν (6.000 περίπου) στον Εύξεινο Πόντο. Αυτή είναι η περίφημη «κάθοδος (επιστροφή) τῶν Μυρίων», την οποίαν αφηγείται ο Ξενοφών στο έργο του «Κύρου Ἀνάβασις». Η επιχείρηση αυτή έδειξε την υπεροχή των Ελλήνων οπλιτών, τις αδυναμίες του Περσικού κράτους και κατά κάποιον τρόπο αποτελεί έναν πρόλογο της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου.

Ίσως το ίδιο έτος (351 π.Χ.) και πριν από τον παρόντα λόγο είχε εκφωνήσει χωρίς αποτέλεσμα τον Α' Φιλιππικό.

Η ερώτηση όμως του Δημοσθένη είναι ρητορική και επισημαίνει ένα αδιέξοδο. Κατ' αυτόν προφανώς μία δύναμη όπως η Αθήνα (όχι περιθωριακή) δεν μπορεί χωρίς συνέπειες να μείνει απαθής σε όσα συμβαίνουν, αφού όλα την αφορούν. Κατά τον Αλκιβιάδη (Θουκ. Ζ, 18) η Αθηναϊκή ηγεμονία θα παρακμάσει και θα καταλυθεί, αν πέσει σε αδράνεια. Η μοίρα των μεγάλων δυνάμεων είναι η διαρκής δραστηριότητα και αντιπαράθεση. Η ησυχία ταιριάζει σε άλλους.

Ο Δημ. επομένως δεν έχει εγκαταλείψει τη μεγάλη ιδέα της Αθηναϊκής ηγεμονίας η οποία σ' εμάς σήμερα, που γνωρίζουμε από την Ιστορία τις εξελίξεις, φαίνεται ανεδαφική.

Το παράδειγμα που έχει στόχο να διεγείρει την πατριωτική φιλοτιμία των συμπολιτών του, μεταβάλλεται με πολλή τέχνη ανεπαίσθητα σε επιχείρημα εναντίον αυτών που επισείουν τον περσικό κίνδυνο (βλ. §§5-13) και ζητεί να ενθαρρύνει τους Αθηναίους με την υπενθύμιση των περσικών αποτυχιών.