γλωσσικά σχόλια

ερμηνευτικά σχόλια

§3	Χῖοι καὶ Βυζάντιοι καὶ Ῥόδιοι	και οι τρεις πόλεις είχαν αποστατήσει από τη Β' Αθηναϊκή συμμαχία. Το Βυζάντιο αποστάτησε και προσχώρησε στη Βοιωτική συμμαχία το 364 π.Χ. Το γεγονός αυτό είχε σοβαρές επιπτώσεις στο Αθηναϊκό εμπόριο με τον Πόντο. Το 357 π.Χ. συνήψαν συμμαχικούς δεσμούς με το Βυζάντιο η Ρόδος, η Χίος και η Κως και αρνήθηκαν την καταβολή στους Αθηναίους των «συντάξεων», των συμμαχικών δηλαδή εισφορών.
	ᾐτιάσαντο... ἡμᾶς ἐπιβουλεύειν αὑτοῖς	η Β' Αθηναϊκή συμμαχία είχε δημιουργηθεί (377 π.Χ.) με σκοπό την προστασία των συμμάχων πόλεων από σπαρτιατικές επεμβάσεις, ήδη όμως ο κίνδυνος αυτός είχε παρέλθει. Η Σπάρτη δεν ήταν πλέον επικίνδυνη και μάλιστα το 369 π.Χ. είχε συμμαχήσει με τους Αθηναίους και τους συμμάχους των. Η συμμαχία επομένως φαινόταν τότε να συμφέρει πλέον μόνον τους Αθηναίους εις βάρος των οποίων υπήρχαν σοβαρά παράπονα (ᾐτιάσαντο ἡμᾶς) για ηγεμονική συμπεριφορά και τάσεις καταλύσεως της ανεξαρτησίας των συμμάχων (ἐπιβουλεύειν αὑτοῖς)
	συνέστησαν... τὸν τελευταῖον τουτονί πόλεμον	η άρνηση των συμμάχων να καταβάλουν τις «συντάξεις» ανάγκασε τους Αθηναίους να κηρύξουν τον πόλεμο εναντίον τους (357 π.Χ.). Ο Συμμαχικός πόλεμος υπήρξε ατυχής και στοίχισε στους Αθηναίους πολλά. Το 355 μετά από περσικό τελεσίγραφο αναγκάστηκαν να διακόψουν τις επιχειρήσεις. Το δεικτ. ι στη λ. τουτονί δείχνει ότι η ανάμνηση του πολέμου που είχε λήξει προ τριετίας ήταν ακόμη έντονη και τραυματική στην Αθήνα.
	Μαύσωλος	Ο Μαύσωλος ήταν γιος του σατράπη της Καρίας Εκατόμνου ο οποίος είχε επεκτείνει την κυριαρχία του στις Ελληνικές πόλεις Αλικαρνασσό και Ιασό. Όταν διαδέχτηκε τον πατέρα του (377 π.Χ.) στη σατραπεία, κατέλαβε την Κνίδο, τη Μίλητο και τμήμα της Λυκίας και μετέφερε την πρωτεύουσά του από τα Μύλασα στην Αλικαρνασσό την οποίαν οχύρωσε και στόλισε με μεγαλοπρεπή κτήρια. Ήταν φίλος των Ελληνικών γραμμάτων και τεχνών. Στην αυλή του επίσημη γλώσσα ήταν η Ελληνική. Ναυπήγησε σημαντικό στόλο με σκοπό την προσάρτηση των απέναντι Ελληνικών νήσων. Για ν' αποφύγει τη σύγκρουση με τους Αθηναίους ενίσχυσε τα ολιγαρχικά κόμματα ενθαρρύνοντας έτσι την αποστασία των πόλεων από την Αθηναϊκή συμμαχία. Κατά τη διάρκεια του Συμμαχικού πολέμου που ακολούθησε πέτυχε επισείοντας προφανώς τον Αθηναϊκό κίνδυνο την εγκατάσταση Καρικών φρουρών στις ακροπόλεις, πράγμα που οδήγησε τη Ρόδο και την Κω σε Καρική επικυριαρχία όπως είδαμε στην εισαγωγή. Ο Μαύσωλος πέθανε το 353 π.Χ. Την πολιτική του συνέχισε η σύζυγός του Αρτεμισία που έζησε μετά τον θάνατο του μόλις δύο έτη. Προς τιμήν του οικοδόμησε το Μαυσωλεῖον, το περίφημο ταφικό μνημείο που περιλαμβάνεται στον κατάλογο των επτά «θαυμάτων» του αρχαίου κόσμου. Έργο Ελλήνων καλλιτεχνών, ήταν τόσο εντυπωσιακό, ώστε έκτοτε κατά συνεκδοχήν ονομάζεται «μαυσωλείο» κάθε αξιόλογο ταφικό οικοδόμημα.
	πρυτανεύσας ταῦτα	πρυτανεύω σημαίνει είμαι πρύτανις, πρόεδρος, κυβερνώ. Στην αρχαία Αθήνα πρυτάνεις ονομάζονταν οι 50 βουλευτές που αποτελούσαν το προεδρείο της Βουλής των 500 για το 1/10 της διαρκείας του έτους (36 ημέρες περίπου). Οι πρυτάνεις ανήκαν στην ίδια φυλή η οποία κατά το χρονικό διάστημα της θητείας τους ονομαζόταν πρυτανεύουσα. Οι πρυτάνεις είχαν το δικαίωμα και την ευθύνη να εισηγούνται στην Εκκλησία του Δήμου προτάσεις για ψηφοφορία. Εδώ το πρυτανεύσας λέγεται για τον Μαύσωλο μεταφορικά και μάλλον ειρωνικά. Ο Μαύσωλος είναι ο εισηγητής, ο υποκινητής της στάσεως των συμμάχων και επομένως ο κατ' εξοχήν υπεύθυνος.
	σύμβολον	η πασιφανής (ὑφ' ἁπάντων ὀφθῆναι) και γι' αυτό αναμφισβήτητη μεγαλόψυχη συμπεριφορά της πόλεως θα γίνει σημαία των φιλαθήναιων δημοκρατικών κομμάτων σε όλες τις πόλεις.
	τῶν πάντων... ὑφ' ἁπάντων... ἐν ἁπάσαις... παρὰ πάντων	με το ετυμολογικό σχήμα τονίζεται η γενική παραδοχή της πόλεως ως εγγυήτριας της ελευθερίας των συμμάχων της.
		Οι παράγραφοι 3-4 αποτελούν την «Πρόθεση» του λόγου όπου εκτίθεται σύντομα η πρόταση του ρήτορα την οποία θα στηρίξει στο κυρίως μέρος (Πίστις). Επιχειρηματολογεί υπέρ της θέσεως που διατύπωσε στην προκατασκευή, ότι συμφέρει και θα δοξάσει την πόλη η παροχή βοήθειας στους Ροδίους. Το επιχείρημα αναπτύσσεται με τρόπο αριστοτεχνικό. Αποδίδοντας στον Μαύσωλο και τις ραδιουργίες του την ηθική αυτουργία της αποστασίας των Ροδίων, επιχειρεί και να μειώσει την ευθύνη τους, αφού εξαπατήθηκαν, και να απαλλάξει από την ευθύνη τους Αθηναίους χαρακτηρίζοντας συκοφαντίες τις κατηγορίες εναντίον τους. Αφού λοιπόν θεωρεί δεδομένο ότι οι σύμμαχοι αποστάτησαν διότι εξαπατήθηκαν, συμπεραίνει ότι οι Αθηναίοι πρέπει να διαλύσουν τις «συκοφαντίες» που πανελληνίως διαδίδονται εις βάρος τους βοηθώντας τους Ροδίους και ανατρέποντας με έργα μεγαλοψυχίας, που δεν είναι δυνατόν ν' αμφισβητηθούν, τις «ανεύθυνες» φήμες. Αυτό είναι, κατά τον ρήτορα, μακροπρόθεσμα το συμφέρον της πόλεως, αφού θα απαλλαγεί από τις άδικες εις βάρος της φήμες και θ' αποκομίσει τη δόξα της προστάτριας των αδικούμενων.
		Τετράδραχμο Ρόδου (Εκδ. Αθηνών)

Ασκήσεις

1. φανήσεται δ' ὁ μὲν... αὐτοῖς αἴτιοι· στη θέση του φανήσεται να τοποθετήσετε τον τύπο «ὁρῶ» και να επιφέρετε σε όλη την ημιπερίοδο τις αλλαγές που επιβάλλει η μεταβολή αυτή.
2. ἐκ δὲ τοῦ ταῦθ'... ὦσι φίλοι· Να μεταφράσετε την ημιπερίοδο αυτή, αφού θεωρήσετε α') ότι το τοῦτο αναφέρεται στο ταῦθ' ὑφ' ἁπάντων ὀφθῆναι και β') ότι η υποθ. πρόταση ἐὰν ὑμῖν ὦσι φίλοι έχει απόδοση το ποιήσετε (προσδοκώμενο).
   Στα σχόλια προτείνεται μια άλλη σύνταξη. Ποια από τις δυο νομίζετε ότι δίνει πιο ικανοποιητικό νόημα;
3. Η αντίθεση χρησιμοποιείται πολύ στον ρητορικό λόγο, επειδή με την αντιπαράθεση των εννοιών το νόημα γίνεται σαφέστερο. Στις παραγρ. 3-4 ο Δημ. προσπαθεί να καταστήσει σαφές στους Αθηναίους ότι, αν βοηθήσουν τους Ροδίους, η σύγκριση της συμπεριφοράς τους με την αντίστοιχη του Μαύσωλου από το ένα μέρος και των Χίων και Βυζαντίων από το άλλο θα έχει φυσική συνέπεια την αποκατάσταση της φήμης των Αθηνών.
   Να αντιστοιχίσετε τις έννοιες της αντιθέσεως όπως υποδεικνύει το σχήμα:
   

φανήσεται		ὑμεῖς δὲ μόνοι πάντων	οἱ δ' ἀποδείξαντες ἑαυτοὺς συμμάχους
ὁ μὲν Μαύσωλος		οὓς ἐφοβοῦντο	Χῖοι καὶ Βυζάντιοι
φίλος εἶναι φάσκων		(φανήσεσθε)	(φανήσονται)
ἀφῃρημένος		τῆς σωτηρίας	αὐτῶν
τὴν ἐλευθερίαν		αὐτοῖς	τοῖς ἀτυχήμασιν
αὐτῶν		αἴτιοι---------------------	οὐ βεβοηθηκότες

4. Το 416 π.Χ. οι Αθηναίοι πολιόρκησαν τη Μήλο, που δεν ανήκε στην Αθην. Συμμαχία, και απαίτησαν την υποταγή του νησιού. Οι Μήλιοι δέχτηκαν να είναι φίλοι των Αθηναίων, αλλά ουδέτεροι στον πόλεμο με τους Λακεδαιμονίους. Η απάντηση που πήραν είναι η εξής: «Δεν το δεχόμαστε, διότι δεν μας βλάπτει τόσο η έχθρα σας, όσο μας βλάπτει η φιλία σας. Επειδή η φιλία σας θα ερμηνευθεί από τους υπηκόους μας ως αδυναμία, ενώ το μίσος σας ως απόδειξη της ισχύος μας»! (Θουκ. V, 95).
   Να σχολιάσετε την απάντηση αυτή συγκρίνοντας την με όσα λέγει ο Δημ. στην τελευταία παράγραφο («ἐκ δὲ τοῦ ταῦθ' ... τυχεῖν εὐνοίας»).

Τετράδραχμο Ρόδου (η άλλη όψη)

Μία από τις αναπαραστάσεις του Μαυσωλείου. Το μνημείο ήταν έργο των αρχιτεκτόνων Πυθεού και Σατύρου. Διακοσμήθηκε από τους γλυπτές Σκόπα, Βρύαξη, Τιμόθεο και Λεωχάρη. Στην κορυφή της στέγης υπήρχε τέθριππο άρμα με κολοσσιαία αγάλματα του Μαυσώλου και της Αρτεμισίας. Μολονότι χρησιμοποιήθηκαν σ' αυτό κλασσικά γλυπτικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία, όμως ένα τόσο μεγαλοπρεπές ταφικό οικοδόμημα ήταν ξένο προς την κλασσική Ελληνική αντίληψη του μέτρου, που ήθελε τη μνημειακή Αρχιτεκτονική στην υπηρεσία του θείου. Εικόνα του Μαυσώλου βλ. στη σελ. 270.