Ρητορικά Κείμενα (Β Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
γλωσσικά σχόλια
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| §16 | δοκῶ (προσωπ.) + δοτ. προσωπ. (του κρίνοντος προσώπου) | έχω τη γνώμη, νομίζω, μου φαίνεται ... |
| δεινὸς | φοβερός, επιτήδειος, επικίνδυνος, πανούργος | |
| κομίζομαί τι | (επ)ανακτώ, αποκτώ πάλι, παίρνω κάτι πίσω (βλ. και § 11) | |
| τὴν αὑτῶν (ενν. χώραν) αυτοπαθ. αντων. γ' προσώπου | τη χώρα τους | |
| τὰ αὑτῶν (= ἑαυτῶν) | τα δικά τους, όσα τους ανήκαν | |
| οὐχ ἵν'... ἴδωσιν | όχι γιατί θέλουν, περιμένουν να δουν (σκοπός-προσδοκία) | |
| οὐδ' ὀλίγου δεῖ | ούτε κατά προσέγγιση, καθόλου, κάθε άλλο! | |
| ὀψὲ | αργά, όψιμα (ως α' συνθετικό γίνεται ὀψι-, πρβλ. ὀψιμαθής = που μαθαίνει αργά, σε μεγάλη ηλικία, πρβλ. επίσης ὄψιμος, αντίθ. πρώιμος) | |
| §17 | ἀλλὰ | (ενν. φασίν Λακεδαιμόνιοι ταῦτα ή τοῦτο) |
| συμπράττω | βοηθώ, συνεργώ | |
| ἐπειδὰν ἴωσι (εἶμι = θα πάω) | όταν θα πάνε (εκστρατεύσουν, βαδίσουν) | |
| (ἵνα) συστρατεύωνται... καὶ (ἵνα) βοηθῶσι (τελ. προτ.) | για να εκστρατεύουν μαζί... και να βοηθούν | |
| ἢ (ἵνα) δοκῶσιν ἀδικεῖν | ή, (αλλιώς, διαφορετικά) (για) να φανούν άδικοι, να γίνει φανερό πως αδικούν | |
| σύμφηφος | ομόψηφος, που ψηφίζει όμοια, σύμφωνος, βοηθός (συμφήφους = κατηγορ. του αντικειμ. ἐκείνους) | |
| λαβόντες (εναντιωμ. μτχ.) | αν και είχαν εξασφαλίσει (τη σύμφωνη γνώμη τους) | |
| ἀποδιδόντες | (υποθετ. ή αιτιολογ. μτχ.) | |
| τὴν ὁμοίαν | την ίδια (βοήθεια ή ευγνωμοσύνη) | |
| περὶ ὧν (= περὶ ἐκείνων ἅ) | γι' αυτά που..., για όσα... (η σειρά του λόγου: (φασί Λακεδαιμόνιοι ταῦτα)... ἢ (ἵνα) δοκῶσ' ἀδικεῖν μὴ ἀποδίδοντες αὺτοῖς τὴν ὁμοίαν, λαβόντες ἐκείνους συμψήφους περὶ ὧν (= περὶ ἐκείνων ἅ) ἔφασαν ἕκαστοι εἶναι σφῶν αὐτῶν) = για όσα ο καθένας απ'αυτούς ισχυριζόταν πως ήταν δικά του. | |
| καθυφεῖναι (καθυφίημι <κατά + ὑπό + ἵημι = ρίχνω) | να αφήσουμε, να παραμελήσουμε δόλια, να εγκαταλείψουμε | |
| καθυφίημί τινί (= Λακεδαιμονίοις) τινα (= τινάς) | εγκαταλείπω κάποιον στη διακριτική ευχέρεια, στην εξουσία («στο έλεος») κάποιου άλλου, τον «θυσιάζω» | |
| ἐγὼ δὲ νομίζω τὴν πόλιν... Ὠρωπὸν ἂν κομίσασθαι | Εγώ αντίθετα (όμως) πιστεύω ότι η πόλη (μας)... θα μπορούσε να ανακτήσει τον Ωρωπό | |
| μετ' ἐκείνων | (ενν. τῶν Λακεδαιμονίων) | |
| τῶν οὐκ οἰομένων δεῖν (= τῶν οἰομένων οὐ δεῖν) | αυτούς που νομίζουν ότι δεν πρέπει | |
| ἔχειν τἀλλότρια (= τὰ ἀλλότρια) | να κατέχουν τα ξένα (εδάφη) | |
| εὔδηλος (<εὖ = καλά + δῆλος = φανερός) | κατάδηλος, ολοφάνερος | |
| καταστρέφομαί τινα | υποτάσσω («μέσον ωφελείας») | |
| αἱρετώτερον (συγκριτ. του ρημ. επιθ. αἱρετός <μεσ. αἱροῦμαι = εκλέγω, προτιμώ) | (ότι είναι) προτιμότερο (= ενν. το απρμφ. εἶναι) | |
| εἰ οἷόν τ' (ἐστιν) εἰπεῖν | αν είναι δυνατόν (μπορώ, επιτρέπεται) να μιλήσω, να το πω έτσι (δηλ. «εἰπεῖν», ενν. οὕτως ή τοῦτο) | |
| προΐεμαι (προέσθαι = απρμφ. μέσου αορ. β') | αδιαφορώ, εγκαταλείπω, προδίδω, παραδίδω | |
| περὶ τούτου | (δηλ. του Ὠρωποῦ) | |
| λόγος | συνομιλία, συζήτηση, διαπραγματεύσεις | |
| ἐάσω τὸ γ' ἐπελθὸν εἰπεῖν μοι | θ' αφήσω αυτό που ήρθε στο νου μου να πω | |
| ἐπέρχεταί μοι εἰπεῖν | μου έρχεται στο νου να πω | |
| ἀλλὰ - ἐάσω... | («αποσιώπηση» βλ. ερμηνευτικά σχόλια) | |
| περὶ πολλῶν... γενέσθαι | (η σειρά του λόγου) «Οἶμαι δὲ γενέσθαι ἄν (= ὅτι γένοιτ' ἄν) ἡμῖν κίνδυνον περὶ πολλῶν» = νομίζω πως θα κινδυνεύσουμε στο μέλλον για πολλά |
| §§16-18 | Με λόγο χωρίς οξύτητα (δοκοῦσι... δεινῶν ἔργον ἀνθρώπων ποιεῖν, αντί να πει ο ρήτορας: εἰσὶ δεινοὶ ἄνθρωποι Λακεδαιμόνιοι) αλλά διεισδυτικό (ὀψέ... ἄν φιλάνθρωποι γεγονότες εἶεν) ο Δημοσθένης φτάνει στον πυρήνα της πρότασης του Αρχίδαμου (... ἐπειδὰν δ' ἴωσ' ἐπὶ Μεσσήνην αὐτοί... (ἵνα) συστρατεύωνται πάντες αὐτοῖς... καὶ βοηθῶσι προθύμως, ἢ δοκῶσ' ἀδικεῖν). Για να συνεχίσει πάλι με το ζήτημα του Ωρωπού (αυτό το μέρος της πρότασης ενδιαφέρει πρωτίστως τους ακροατές του) υποστηρίζοντας (νομίζω) ότι για την ανάκτησή του (κομίσασθαι τὸν Ὠρωπὸν) θα βοηθήσουν και οι άλλοι που πιστεύουν ότι οι Θηβαίοι κατέχουν ξένα εδάφη (οὐ... δεῖν Θηβαίους ἐᾶν ἔχειν τἀλλότρια), αλλά και οι ίδιοι οι Λακεδαιμόνιοι, αν είναι διατεθειμένοι ειλικρινά να σεβαστούν το δίκαιο (καὶ μετ' ἐκείνων, ἂν τὰ δίκαια ποιεῖν ἐθέλωσι). Παρά ταύτα, για λόγους «διπλωματικού εξωραϊσμού» (W. Jaeger) θυσιάζει τον Ωρωπό (αἱρετώτερον, μικρή η θυσία) για να μην εγκαταλειφθεί η Μεσσήνη (δεν είναι δίκαιο) και όλη η Πελοπόννησος (...Λακεδαιμονίους Μεσσήνην προέσθαι καὶ Πελοπόννησον) (μεγάλη η θυσία). Γιατί τότε πολλοί θα είναι οι κίνδυνοι για τους Αθηναίους (περὶ πολλῶν... κίνδυνον ἡμῖν γενέσθαι) Ποιοι είναι αυτοί; Δεν τους αναφέρει ο ρήτορας (ἐάσω τὸ γ' ἐπελθὸν εἰπεῖν μοι = «σχήμα αποσιώπησης»). | |
| §16 | Μάλα δεινῶν ἔργον ἀνθρώπων | Οι Λακεδαιμόνιοι ενεργούν συνήθως με υστεροβουλία και δεν αποκαλύπτουν εξαρχής τα πραγματικά τους σχέδια, πιστεύει ο Δημοσθένης. Παρουσιάζουν τις προτάσεις τους με τρόπο επιτήδειο, ικανό να παραπλανήσει όσους δεν τις εξετάζουν με σύνεση και σοβαρότητα. Εδώ όμως ο Δημοσθένης μιλά γι' αυτούς με γλώσσα «διπλωματική» αλλά ταυτόχρονα και ειλικρινή. Θέλει ο λόγος του να είναι ευπρεπής αλλά και αποκαλυπτικός των μύχιων σκέψεων και μακροπρόθεσμων βλέψεων των Λακεδαιμονίων. Αντί του δεινῶν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το «πονηρῶν» (= πανούργων, δολίων), γιατί αυτό είναι η ουσία της σκέψης του. Τούτο όμως θα εξερέθιζε τους φιλολάκωνες εκ των συμπατριωτών του και θα ήταν ίσως ο λόγος του γενικά λιγότερο πειστικός και αποτελεσματικός. Θα εκινείτο επίσης έξω από τα πλαίσια της ευπρεπούς αλλά και αμφίσημης διπλωματικής γλώσσας. |
| νῦν γὰρ φασιν ἐκεῖνοι... | Αναφέρει τις συγκεκριμένες προτάσεις των Λακεδαιμονίων ο Δημοσθένης για να δικαιολογήσει και εξηγήσει (γάρ: επεξηγηματικός) το προηγούμενο δεινῶν. | |
| τῆς Τριφυλίας | Η Τριφυλία ήταν μια μικρή περιοχή στη Δ. ακτή της Πελοποννήσου, στον Κυπαρισσιακό κόλπο, μεταξύ Ηλείας (με όριο τον Αλφειό) και της Μεσσηνίας (με όριο τη Νέδα). Στην αρχαιότητα φαίνεται πως βρισκόταν κάτω από την κυριαρχία των Ηλείων. Το 398 π.Χ., με τη βοήθεια της Σπάρτης, οι Τριφυλιακές πόλεις έγιναν ανεξάρτητες, αλλά μετά τη μάχη στα Λεύκτρα έγιναν υποτελείς των Ηλείων. Πάντως για πολλά χρόνια αποτελούσαν το «μήλο της έριδος» μεταξύ Ηλείων και Αρκάδων, και το 366 π.Χ. φαίνεται πως είναι στην κατοχή των δεύτερων. Επειδή οι Λακεδαιμόνιοι είχαν για τη Μεσσηνία τις ίδιες διεκδικήσεις που είχαν οι Ηλείοι για εδάφη της Τριφυλίας, γι' αυτό, κατά τον Δημοσθένη, η ικανοποίηση τώρα των Ηλείων θα δημιουργούσε ένα καλό προηγούμενο για τους Λακεδαιμονίους στο μέλλον. | |
| Τρικάρανον | Ήταν ένας λόφος, κοντά στον Φλ(ε)ιούντα, οχυρωμένος από τους Αργείους που τον κατέλαβαν (370-369 π.Χ.) και τον χρησιμοποιούσαν ως ορμητήριο εναντίον της πόλης, πιστής συμμάχου της Σπάρτης και μετά την ήττα της στα Λεύκτρα. («Φλιάσιοι τοίνυν φίλοι μὲν ἐγένοντο Λακεδαιμονίοις..., σφαλέντων δ' αὐτῶν ἐν τῇ ἐν Λεύκτροις μάχῃ... πιστοὶ διέμειναν...» Ξεν. Ἑλλ. 7,2,2). Οφείλει την ονομασία στο σχήμα του, καθώς αποτελείται από τρεις κορυφές (πρβλ. τὸ κάρηνον = κεφάλι, μτφρ. βουνοκορφή. Επίσης πρβλ. τό κάρα = κεφάλι). | |
| Φλειασίους | Οι Φλειάσιοι (ή Φλιάσιοι) είναι οι κάτοικοι του Φλ(ε)ιούντα, αρχαίας πόλης της Αρκαδίας, στη δεξιά όχθη του μικρού ποταμού Ασωπού, που διέρρεε τη Φλιασία χώρα. Αρχικά ήταν ανεξάρτητη και αυτόνομη πόλη, μέλος της δωρικής εξάπολης της Πελοποννήσου (Άργος-Κόρινθος-Σικυώνα-Επίδαυρος-Τροιζήνα). Μετά τη μάχη στα Λεύκτρα οι Φλιάσιοι είχαν συνάψει απλώς συνθήκη φιλίας με τους Θηβαίους. Η φιλία τους με τη Σπάρτη αποδίδει τώρα τους καρπούς της, γιατί στην πρόταση του Αρχίδαμου περιλαμβάνονται οι διεκδικήσεις τους για το Τρικάρανον. | |
| §17 | ἢ δοκῶσ' ἀδικεῖν | Το σχέδιο των Λακεδαιμονίων ήταν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι επιθυμούν την εξομάλυνση της κατάστασης στην Ελλάδα και την επαναφορά του status quo ante (ἔχειν τὰ ἑαυτῶν). Σιωπηρά λοιπόν εντάσσουν σ' αυτό και τις δικές τους διεκδικήσεις επί της Μεσσηνίας. Βοηθούν τώρα τους άλλους για ανάκτηση των εδαφών που θεωρούν ότι τους ανήκουν από παλαιά και σε κάποια στιγμή θα ζητήσουν κι αυτοί ανάλογη βοήθεια (ἵνα συστρατεύωνται πάντες αὐτοῖς...) για τη Μεσσηνία. Αν αρνηθούν θα χαρακτηριστούν άδικοι και αχάριστοι. |
| §18 | περὶ τούτου | Δηλ. για τον Ωρωπό (άλλοι: για τη Μεσσήνη). |
| ἀλλ' - ἐάσω... εἰπεῖν μοι | Ο Δημοσθένης φέρνει στο νου του τα χειρότερα, τον κίνδυνο δηλ. που μπορεί να απειλήσει την ίδια την Αθήνα, και ο οποίος θα προέλθει από την αναβίωση της σπαρτιατικής ηγεμονίας στην Πελοπόννησο. Για να διεγείρει το ενδιαφέρον των ακροατών του (και να τους εκφοβίσει ίσως) αποσιωπά αυτή του τη σκέψη. Γιατί του είναι αποκρουστική, αφού πρέπει να ανακαλέσει συνειρμούς από το οδυνηρό τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου. |