|
Κείμενο
|
|
|
ΠΡΟΘΕΣΙΣ (§§4-5) |
Η αρχή της «ισορροπίας των δυνάμεων»
|
[4] Οὐκοῦν οὐδ᾽ ἂν εἷς ἀντείποι ὡς οὐ συμφέρει τῇ πόλει καὶ Λακεδαιμονίους ἀσθενεῖς εἶναι καὶ Θηβαίους τουτουσί. ἔστι τοίνυν ἔν τινι τοιούτῳ καιρῷ τὰ πράγματα νῦν, εἴ τι δεῖ τοῖς εἰρημένοις πολλάκις παρ᾽ ὑμῖν λόγοις τεκμήρασθαι, ὥστε Θηβαίους μὲν Ὀρχομενοῦ καὶ Θεσπιῶν καὶ Πλαταιῶν οἰκισθεισῶν ἀσθενεῖς γενέσθαι, Λακεδαιμονίους δ᾽, εἰ ποιήσονται τὴν Ἀρκαδίαν ὑφ᾽ ἑαυτοῖς καὶ Μεγάλην πόλιν ἀναιρήσουσι, πάλιν ἰσχυροὺς γενήσεσθαι. [5] σκεπτέον τοίνυν μὴ πρότερον τούσδε γενέσθαι φοβεροὺς καὶ μεγάλους ἐάσωμεν ἢ ᾽κεῖνοι μικροὶ γεγενήσονται, καὶ λάθωσιν ἡμᾶς πλείονι μείζους οἱ Λακεδαιμόνιοι γενόμενοι ἢ ὅσῳ τοὺς Θηβαίους ἐλάττους συμφέρει γενέσθαι. οὐ γὰρ ἐκεῖνό γ᾽ ἂν εἴποιμεν, ὡς ἀνταλλάξασθαι βουλοίμεθ᾽ (ἂν) ἀντιπάλους Λακεδαιμονίους ἀντὶ Θηβαίων, οὐδὲ τοῦτ᾽ ἔσθ᾽ ὃ σπουδάζομεν, ἀλλ᾽ ὅπως μηδέτεροι δυνήσονται μηδὲν ἡμᾶς ἀδικεῖν· οὕτω γὰρ ἂν ἡμεῖς μετὰ πλείστης ἀδείας εἴημεν. |
|
|
γλωσσικά σχόλια
§4 |
καιρὸς |
κατάσταση, περίσταση, σημείο |
|
ἔν
τινι τοιούτῳ καιρῷ |
σε
τέτοια περίπου κατάσταση (σημείο) |
|
τὰ
πράγματα |
οι
υποθέσεις της πολιτείας, «τα πράγματα» |
|
ἔστι...
τὰ πράγματα |
(ποιο
συντακτικό φαινόμενο παρατηρείτε εδώ;) |
|
τεκμαίρομαι |
συμπεραίνω...
(πρβλ. τεκμήρια, τεκμαρτό εισόδημα) |
|
εἴ
τι δεῖ... τεκμήρασθαι |
πρόταση
παρενθετική (υποθετική) |
|
πολλάκις |
επανειλημμένα,
κατ' επανάληψη |
|
παρ'
ὑμῖν |
σε σας,
ενώπιόν σας |
|
οἱ
εἰρημένοι λόγοι |
τα
επιχειρήματα που διατυπώθηκαν |
|
ὥστε
Θηβαίους... γενέσθαι
(ὥστε) Λακεδαιμονίους... γενήσεσθαι |
συμπέρασμα
ενδεχόμενο ή δυνατό |
|
οἰκισθεισῶν
(υποθετ. μτχ.) |
αν
οικιστούν, αν κατοικηθούν πάλι |
|
ποιοῦμαι
ὑπ' ἐμαυτόν (τινα) |
υποτάσσω,
κυριεύω, έχω (βάζω) στην εξουσία μου |
|
ἀναιρῶ
(-έω) |
(για
άψυχα) κυριεύω, καταστρέφω |
§5 |
σκεπτέον
(ἐστὶν) |
(ανάλυση: δεῖ σκοπεῖν (ή σκοπεῖσθαι) ἡμᾶς) = πρέπει να εξετάσουμε, να προσέξουμε, να
δούμε...) |
|
σκοπῶ
(-έω) |
σκέπτομαι,
εξετάζω, φροντίζω, πρβλ. σκοπός, σκοπή (=σκοπιά), σκέψις, σκέμμα, σκεπτικός,
άσκοπος, άσκεπτος κ.λπ. |
|
τούσδε (δηλ. τους Λακεδαιμονίους)... 'κεῖνοι (δηλ. οι Θηβαίοι) |
σχήμα
χιαστό σε σχέση με τα προηγούμενα: ὥστε Θηβαίους... ἰσχυροὺς γενήσεσθαι. |
|
μή...
ἐάσωμεν |
μήπως
(πώς να μην) αφήσουμε (επιτρέψουμε) |
|
ἐῶ
(-άω) |
αφήνω,
επιτρέπω |
|
φοβερὸς |
επίφοβος,
φοβερός |
|
γεγενήσονται
(Συντελ. Μέλλ. Οριστ.) μικροὶ |
θα
έχουν γίνει αδύνατοι, ακίνδυνοι |
|
καί
(μή) λάθωσιν ἡμᾶς... γενόμενοι |
και
(μήπως) γίνουν χωρίς να το καταλάβουμε (πώς να μη γίνουν χωρίς...) |
|
πλείονι (δοτ. του μέτρου) μείζους |
πολύ
μεγαλύτεροι (δηλ. ισχυρότεροι, δυνατότεροι) |
|
ἤ ὅσῳ (δοτ. του μέτρου) συμφέρει γενέσθαι |
απ' όσο
συμφέρει να γίνουν |
|
γεγενήσονται |
(δηλώνει
κάτι που θα έχει γίνει αναπόφευκτα στο μέλλον) θα έχουν γίνει, θα γίνουν |
|
μείζους
(μείζονες) |
πιο
δυνατοί |
|
ἐλάττους (ἐλάττονας) κατηγορούμενο του Υποκειμ. τοὺς
Θηβαίους (= Υ στο γενέσθαι) |
πιο
αδύνατοι, ασθενέστεροι |
|
οὐ
γὰρ ἐκεῖνο γ' ἂν εἴποιμεν |
γιατί
δεν μπορούμε βέβαια να πούμε εκείνο |
|
ὡς...
βουλοίμεθ'(α)
(ειδική πρότ. - εκφράζει υποκειμ.
γνώμη) |
ότι
τάχα θέλουμε |
|
ἀνταλλάξασθαι...
ἀντὶ Θηβαίων |
να ανταλλάξουμε ως
εχθρούς τους Λακεδαιμονίους στη θέση (αντί) των Θηβαίων |
|
ἀντίπαλος |
ανταγωνιστής,
ισόπαλος, εχθρός, αντίπαλος |
|
σπουδάζω |
επιδιώκω με ζήλο (με
προθυμία), με απασχολεί σοβαρά, επιζητώ |
|
ἀλλὰ |
(ενν. σπουδάζομεν ή σκοπούμεθα) |
|
ὅπως...
δυνήσονται (πλάγ. ερώτ.) |
πώς δε θα μπορέσει (κανείς από τους δύο) |
|
ἄδεια (<α στερ. + δέος = φόβος, ανησυχία) |
αφοβία, ασφάλεια |
|
μετὰ
πλείστης ἀδείας εἰμὶ |
έχω την πιο μεγάλη
ασφάλεια, είμαι απόλυτα ασφαλής (εξασφαλισμένος) |
ερμηνευτικά σχόλια
|
§§4-5 |
Ο Δημοσθένης αρχίζει
μιλώντας για το συμφέρον της Αθήνας, για την
προτεραιότητα του οποίου συμφωνούν όλοι. Υπηρετείται
καλύτερα με την παράλληλη εξασθένηση της Θήβας και της Σπάρτης (αρχή της ισορροπίας δυνάμεων). Της πρώτης η εξασθένηση επιτυγχάνεται
με τον επανοικισμό του Ορχομενού, των Θεσπιών και των Πλαταιών. Της δεύτερης
με τη διατήρηση της αυτονομίας της Μεγαλόπολης (των Αρκάδων). Αν αφήσουν τη
Σπάρτη να την καταστρέψει και να υποτάξει όλη την Αρκαδία1,
απειλείται η ασφάλεια της Αθήνας. Μόνο με την αποδυνάμωση και των δύο αντιπάλων
πόλεων, που δεν θα μπορούν πλέον να αδικούν (δηλ. να απειλούν το συμφέρον της
Αθήνας), κατοχυρώνεται η ασφάλειά της. Και αυτό είναι
τώρα το ζητούμενο, κι όχι αν θ' αλλάξουν αντιπάλους,
βάζοντας τους Λακεδαιμονίους στη θέση των Θηβαίων (αποδυναμώνονται οι
υποστηρικτές των Λακεδαιμονίων). |
§4 |
ὡς οὐ συμφέρει |
την ιδέα να είναι
αδύνατοι πολιτικά και στρατιωτικά οι Λακεδαιμόνιοι και οι Θηβαίοι διατυπώνει
ο Δημοσθένης λίγους μήνες αργότερα (352 π.Χ.) και στον λόγο του Κατ' Ἀριστοκράτους §120: «Ἴσθ' ὅτι συμφέρει
τῇ πόλει μήτε Θηβαίους μήτε Λακεδαιμονίους ἰσχύειν». |
|
τουτουσί |
ο
ρήτορας χρησιμοποιεί εμφαντικά δεικτική αντωνυμία, παρά το γεγονός ότι δεν
παρευρίσκονται αντιπρόσωποι των Θηβαίων στην Εκκλησία του Δήμου. Θέλει να
επισημάνει στους συμπολίτες του την επικρεμάμενη απειλή για την πόλη εκ
μέρους των Θηβαίων, που βρίσκονται πολύ κοντά τους, «σε απόσταση αναπνοής».
Τούτο ασφαλώς θα το εδήλωσε με μια χαρακτηριστική και εκφραστική χειρονομία
του. |
|
Ὀρχομενοῦ,
Θεσπιῶν καὶ Πλαταιῶν οἰκισθεισῶν... |
Ο
Ορχομενός, οι Θεσπιές και οι Πλαταιές, μέλη της Βοιωτικής Συνομοσπονδίας, που
ανασυστήθηκε το 447 π.Χ. (ήττα των Αθηναίων στην Κορώνεια της Βοιωτίας),
αποκτούν την αυτονομία τους. Την επέβαλε η «Ανταλκίδειος ειρήνη» (ή «ειρήνη
του βασιλέα») (386 π.Χ.) και την επέβλεπαν φρούραρχοι Σπαρτιάτες, για τους
οποίους η ειρήνη αυτή ήταν μεγάλη διπλωματική επιτυχία. Μετά την απελευθέρωσή
της από την βραχυχρόνια σπαρτιατική κατοχή (379 π.Χ.) η Θήβα αποφάσισε την
ανασύσταση της Βοιωτικής Συνομοσπονδίας (378 π.Χ.), υποσχόμενη στα μέλη της
ότι τώρα θα διοικούνταν δημοκρατικά. Οι αντιδράσεις που συνάντησε την
οδήγησαν κατά τα επόμενα χρόνια στην καταστροφή των Πλαταιών (πάλι), στην
κατάληψη του Ορχομενού και στην υποταγή των Θεσπιών. Ο επανοικισμός, σε
πλαίσια αυτονομίας, των πόλεων αυτών, που προτείνει, όχι χωρίς υστεροβουλία
η Σπάρτη (Αρχίδαμος), οδηγούν στην εξασθένηση της Θήβας (συμφέρει την
Αθήνα). Σημειώνεται ότι οι Πλαταιές είχαν καταστραφεί από τους Σπαρτιάτες το
427 π.Χ., στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, ο δε Ορχομενός ως το 371
π.Χ. ήταν έξω από τα όρια της Βοιωτικής Ομοσπονδίας, από την οποία είχε
αποχωρήσει το 395 π.Χ. |
|
§§4-5 |
Στην
πολιτική σημασία έχει η ορθή εκτίμηση της εκάστοτε κατάστασης και η έγκαιρη
λήψη τελεσφόρων αποφάσεων.
Με ορθολογική και σαφή σκέψη ο Δημοσθένης δείχνει
εδώ τις προϋποθέσεις (εἰ δεῖ... τεκμήρασθαι, οἰκισθεισῶν, εἰ ποιήσονται...
ἀναιρήσουσι), για να φτάσουν οι Αθηναίοι στο αποτέλεσμα, με το οποίο
εξυπηρετείται το συμφέρον τους (ή απειλείται) (ὥστε Θηβαίους... γενέσθαι,...
πάλιν ἰσχυρούς γενέσθαι). Η σαφήνεια επιτυγχάνεται με την οργάνωση των
δευτερευουσών προτάσεων και με τα απαρέμφατα «εἶναι» (= παρόν - διάρκεια) και «γενέσθαι-γενήσεσθαι» (= οι μελλοντικές εξελίξεις). |
Ασκήσεις
- συμφέρει,
ἀντείποι, τεκμήρασθαι, ἀναιρήσουσι, δυνήσονται: Να γραφούν τα ρ. αυτά στο α'
ενικό πρόσωπο του ενεστώτα της οριστικής και δίπλα τους ένα παράγωγο ρηματικό
επίθετο σε - τός (-τος) (απλό ή σύνθετο).
- Να καταγράψετε τα
επίθετα του κειμένου που σχηματίζουν ανώμαλα παραθετικά σε -ιων, -ιστος. Να
γράψετε και τους τρεις βαθμούς των επιθέτων αυτών, του δε συγκριτικού βαθμού
την αιτιατική ενικού και πληθυντικού αριθμού στο αρσενικό και ουδέτερο γένος.
- Να εντοπίσετε τις
δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις του κειμένου (§§4-5), να σημειώσετε το είδος
και την συντακτική λειτουργία της καθεμιάς.
- Να αντιστοιχίσετε
τις λέξεις και τις φράσεις των δύο
στηλών κατά σημασιολογικά ζεύγη:
α) ἀσθενεῖς |
1. πολλές φορές |
β) πολλάκις |
2. θα καταστρέψουν |
γ) ἀναιρήσουσι |
3. κανένας από τους δύο |
δ) ἄδεια |
4. ανίσχυροι |
ε) μηδέτεροι |
5. αφοβία |
-
Να γράψετε τη
λέξη-ορισμό, παράγωγο του ρ.λανθάνω, δίπλα στο ερμήνευμα
............................................ η
έλλειψη μνήμης, η λησμονιά ............................................ αυτός που δεν κάνει λάθος
............................................ αυτός που ξεχνά εύκολα
............................................ αυτός που εισάγεται σε μια χώρα παράνομα
- Ποιο είναι το
συμφέρον της Αθήνας σχετικά με τους Θηβαίους και τους Λακεδαιμονίους και τι
επιπτώσεις έχει αυτό για τους Θηβαίους;
- Το συμφέρον της
Αθήνας κινδυνεύει από τη Σπάρτη:
α) Να
σημειώσετε τις λέξεις-φράσεις που δηλώνουν τον κίνδυνο αυτό
β) Να δηλώσετε τις
προϋποθέσεις που τον στοιχειοθετούν.
- Η Πρόθεσις
αποτελεί σύντομη έκθεση του θέματος ενός ρητορικού λόγου. Ποιο είναι αυτό το
θέμα εδώ και με ποια εκφραστικά μέσα παρουσιάζεται από τον ρήτορα;
|