1. (στίχ. 1). Παιδιά μου (ὦ τέκνα): Ο βασιλιάς λέγεται και πατέρας των υπηκόων πολιτών (πρβλ. ε 12, πατήρ δ’ ὣς ἤπιος ἦεν). Στο τέλος (12) αυτοσυστήνεται για χάρη των θεατών.

2. (στίχ. 2). Κάδμος: Γιος του Αγήνορα, βασιλιά της Φοινίκης, αδελφός της Ευρώπης και σύζυγος της Αρμονίας. Ιδρυτής και γενάρχης της πόλης των Θηβών, που η ακρόπολή της ονομάσθηκε Καδμεία και οι Θηβαίοι Καδμείοι και Καδμείωνες. Ο Ηρόδοτος (V 58) αναφέρει ότι ο Κάδμος έφερε τα Φοινικήια ή Καδμήια γράμματα στην Ελλάδα.

3. (στίχ. 5). Με κλάδους ικεσίας... οι ικέτες κρατούσαν στα χέρια τους κλαδιά δάφνης και ελιάς, στεφανωμένα με λευκό μαλλί, που τα κατέθεταν στους βωμούς (πρβλ. Α 15, στέμματα).

4. (στίχ. 7). Η πόλη μας πλημμύρισε θυμίαμα: έκαιγαν στους βωμούς συνήθως ευώδη ξύλα από αρωματικά δέντρα (κέδρο, δάφνη, μυρτιά, αμπελόκλημα), όπως το λιβάνι.

5. (στίχ. 33). Στους δυο ναούς: Ο ναός της Όγκας Αθηνάς (φοινικικό όνομα της αγελάδας) και ίσως της Καδμείας Αθηνάς.

6. (στίχ. 35). Στου Ισμηνού τις όχθες: Ο Ισμηνός ποταμός έρρεε από Ν προς ΒΑ της πόλης και στις πηγές του, πάνω σε λόφο, είχε ιδρυθεί ναός του Ισμηνίου Απόλλωνα, το Ισμήνιον· από τις έμπυρες μαντείες είχε σχηματισθεί μαντικός βωμός (σποδός). Πρβλ. Ηρόδ. VIII. 134.

7. (στίχ. 50). Ο φοβερός λοιμός: Πολλοί μελετητές αναφέρουν ότι η ανάμνηση του πρόσφατου λοιμού των Αθηνών του 429 π.Χ., όπως τον περιγράφει ο Θουκυδίδης (II, 47 κ.ε ), έκανε τον Σοφοκλή να απεικονίσει με ενάργεια τις ολέθριες συνέπειες ενσωματώνοντας στο έργο μνήμες από τη μεγάλη νόσο. Η προσφυγή άλλωστε στον Οιδίποδα θυμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι Αθηναίοι προσέτρεξαν στον Περικλή, που θεωρήθηκε ως αίτιος του λοιμού.

8. (στίχ. 62). Στην ανελέητη τη μελωδούσα χρησμωδό: Τη Σφίγγα, η οποία έλεγε τα αινίγματά της έμμετρα. Η Σφιγξ, κόρη της Έχιδνας και του Τυφώνα, ήταν μυθικό τέρας με πρόσωπο και στήθος κόρης, σώμα και ουρά λιονταριού, πόδια και φτερά αετού. Καθισμένη πάνω στο βουνό της Βοιωτίας Φίκιο έθετε στους οδοιπόρους το εξής αίνιγμα: «τί ἐστὶν ὃ μίαν ἔχον φωνὴν τετράπουν και δίπουν και τρίπουν γίγνεται;» (Απολλόδ. Γ, 53) και σε στίχους:

Η Σφίγγα, μετά τη λύση του αινίγματος, ρίχθηκε στο γκρεμό και σκοτώθηκε. [Βλ. Α. Κ. Καραδημητρίου, «Ο μύθος του Οιδίποδα και η ποιητική δημιουργία του Σοφοκλή», Φιλόλογος 69 (1992), σ.σ. 217-231.

9. (στίχ. 96). Έρημα κάστρα κι έρημα πλοία: Η ανθρώπινη παρουσία καταξιώνει τη ζωή και δίνει ιδιαίτερο περιεχόμενο· Πρβλ. Θουκ. VIII, 77, 7: «ἄνδρες γὰρ πόλις καὶ οὐ τείχη, οὐδὲ νῆες ἀνδρῶν κεναὶ» και Αισχ. Πέρσαι, 349: «ἀνδρῶν γὰρ ὄντων ἕρκος ἐστὶν ἀσφαλές».

10. (στίχ. 109). Η δική μου ψυχή αλγεί και σπαράζει... μαζί. Η φροντίδα δεν αφήνει τον Οιδίποδα σαν καλό άρχοντα να ησυχάσει· έτσι, από την αρχή, παρουσιάζεται εξαιρετικά φιλόδημος και φιλόπολις, με δημοκρατικά αισθήματα, χαρακτηριστικό που παραμένει σταθερό σ’ όλη την τραγωδία.

11. (στίχ. 132). Μόλις τώρα φάνηκε ο Κρέων: Ο Κρέων, γιος του Μενοικέα και αδελφός της Ιοκάστης, φαίνεται ακόμη από μακριά· θα εισέλθει στη σκηνή από την αριστερή πάροδο.

12. (στίχ. 135). Μακάρι νάρθει της σωτηρίας φέρνοντας το φως: Ο Οιδίπους εύχεται να είναι ευχάριστα όσα το μαντείο παραγγέλλει, γιατί, σύμφωνα με τις κρατούσες αντιλήψεις, οι χρησμοί ήταν αψευδείς και δεν μπορούσαν να αναιρεθούν. Πάντως, ο Κρέων φτάνει χαρούμενος και με αίσιους χρησμούς, γιατί είναι στεφανωμένος με δάφνη· υπήρχε συνήθεια να στεφανώνονται με δάφνινο στεφάνι όσοι κόμιζαν ευοίωνες αγγελίες από τους Δελφούς.

13. (στίχ. 162). Να διώξουμε το μίασμα της χώρας: Η προσταγή του Απόλλωνα είναι σαφής και ο σύντομος χρησμός αποτελεί τον κύριο μοχλό της προώθησης της δράσης. Από το σημείο αυτό αρχίζει η προσπάθεια όλων να εντοπισθεί το μίασμα, πράγμα που δημιουργεί δραματική ατμόσφαιρα. [Βλ. Λάμπρου Πόλκα, «Ο προδραματικός μύθος και οι διηγηματικές του προβολές στον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή». Φιλόλογος, 57 (1989), σ.σ. 175-185].

14. (στίχ. 184). Ψάχνεις, θα βρεις... Η φράση έχει γνωμολογικό χαρακτήρα και διατυπώνει μια θεμελιακή αρχή της τραγωδίας: η εξέλιξή της στηρίζεται στην προσπάθεια του Οιδίποδα να αναζητήσει την αλήθεια.

15. (στίχ. 189). Προσκυνητής (θεωρός): Ο Λάιος πήγε στους Δελφούς για να πληροφορηθεί από το θεό Απόλλωνα αν το παιδί που άφησε έκθετο στον Κιθαιρώνα είχε πεθάνει. Πρβλ. Ευριπ. Φοίνισσαι, 36.

16. (στίχ. 199). Ληστές πολλούς μαζί... ένας ληστής μονάχος: Ο ένας –καθώς γνωρίζουν οι θεατές– αποτελεί το κλειδί για τη λύση της τραγωδίας, ενώ με την υποσυνείδητη χρήση του πληθυντικού δημιουργείται σύγχυση που συμβάλλει στην ένταση της δραματικότητας.

17. (στίχ. 202). Αν κάποιος δεν τον πλήρωνε από ’δώ; Η ευτέλεια ταπεινών ανθρώπων εξαγοράζεται εύκολα με χρήμα. Εξάλλου, η δωροδοκία και η υποστήριξη από φίλους θεωρούνται απαραίτητα για την ανίδρυση τυραννίδας. (Πρβλ. Ηροδ. I, 61). Προοικονομείται ήδη η κορυφαία σκηνή της σύγκρουσης Οιδίποδα-Κρέοντα, στο Β' Επεισόδιο.

18. (στίχ. 227). Τον εαυτό μου ωφελώ λοιπόν... Τραγική ειρωνεία. Κατηγορούμενος είναι ο ίδιος ο Οιδίπους ως ανακριτής, ο οποίος στην προσπάθειά του να προστατεύσει τον εαυτό του από παρόμοια τύχη τον αποκαλύπτει.

19. (στίχ. 229). Αφήστε τους βωμούς... και κάποιος ας συνάξει. Με τις διαβεβαιώσεις του Οιδίποδα, η ικεσία έχει εισακουσθεί και η σκηνική τους παρουσία δε δικαιολογείται πλέον. Ο Οιδίπους στέλνει ένα δορυφόρο να καλέσει τους εκπροσώπους του λαού. Προοικονομείται η εμφάνιση του Χορού, ενώ ο Οιδίπους με τον Κρέοντα εισέρχονται στα ανάκτορα από την κεντρική πύλη.

20. (στίχ. 235). Αλλιώς θα σωριαστούμε: Αρχίζει ουσιαστικά η περιπέτεια του Οιδίποδα και η πορεία του από την πλήρη άγνοια στην αλήθεια, η οποία οδηγεί στην πτώση και αυτοτιμωρία.

21. (στίχ. 236). Σηκωθείτε, παιδιά μου, να φύγουμε: Ο ιερέας προτρέπει τους ικέτες να σηκωθούν από τις βαθμίδες του βωμού, αφού έγινε δεκτή η ικεσία τους· με επικεφαλής τον ιερέα, ο βοηθητικός χορός των νεαρών ικετών –παραχορήγημα *– αποχωρεί από τη δεξιά πάροδο και η ορχήστρα μένει κενή για την είσοδο του Χορού. Με την ευχή του ο ιερέας, στους δύο τελευταίους στίχους, εξαρτά τη σωτηρία της πόλης από το θεό Απόλλωνα. Προοικονομείται, έτσι, η λύση της τραγωδίας που θα εξαρτηθεί από τον Φοίβο.

Ο κύριος Χορός, αποτελούμενος από ευγενείς Θηβαίους γέροντες, παρέρχεται από τη δεξιά πάροδο, σε δύο ημιχόρια (7 x 2) και τον κορυφαίο, με τη συνοδεία αυλού, αναπέμποντας ικετήριο ύμνο προς τους Θεούς· ο Χορός δεν έχει ακούσει τα λόγια του Κρέοντα και διερωτάται, με δέος και αγωνία, για το περιεχόμενο του Χρησμού. [Βλ. Αναστασίου Στέφου, «Τα χορικά στον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή. Ερμηνευτική και διδακτική δοκιμή», Θαλλώ, 9 (1997), σ.σ. 127-143.

22. (στίχ. 242). Διός μελίρρυτη λαλιά (φάτις): Ο χρησμός δίνεται μεν από τον Απόλλωνα, αλλά κατ’ εντολή του πατέρα του (θέσφατα Διός), κύριου όλων των μαντείων· ο Απόλλων, επομένως, είναι ο ερμηνευτής και εκτελεστής της θέλησης του Δία (Διὸς προφήτης), που αποκαλύπτει και τις βουλές της Μοίρας (Μοιραγέτης).

23. (στίχ. 243). Πολύχρυση Πυθία: Το μαντείο των Δελφών ήταν πολυθρύλητο για τους θησαυρούς του. Βλ. Πινδ. Πυθ. IV. 53 και VI, 8, όπου χρησιμοποιείται το επίθετο πολύχρυσος για το ναό του Απόλλωνα και τη δασώδη κοιλάδα του θεού. Πρβλ. Ομήρ. I 404-405.

24. (στίχ. 251). Χρυσής ελπίδας τέκνο: αποκαλείται έτσι το θεϊκό μήνυμα (Φάμα), γιατί η ελπίδα σωτηρίας στρέφει τους ανθρώπους στα μαντεία.

25. (στίχ. 253): Επίκληση στους τρεις (ο αριθμός 3 ήταν ιερός) κυριότερους θεούς της Θήβας: την Αθηνά, κόρη του Δία, αθάνατη παρθένα, την αδελφή της Άρτεμη (Εὔκλεια), πολιούχο της Θήβας –στην αγορά της υπήρχε Ἀρτεμίσιον– και τον Απόλλωνα, αλάθητο τοξότη (Φοῖβον ἑκαβόλον).

26. (στίχ. 279). Παιάν εξιλασμού... την πόλη λαμπαδιάζει: Παιάν (Παιήων), γιατρός των θεών, που στον Όμηρο παρουσιάζεται να θεραπεύει τον Άδη και τον Άρη (Ε 401, 899-900, δ 232). Αργότερα το όνομα έγινε επώνυμο του Απόλλωνα και σήμαινε ύμνο χαράς για κατάπαυση λοιμών και άλλων νόσων.

27. (στίχ. 282). Ο Άρης του χαμού (μαλερός < μάλα = καταστρεπτικός): θεός αιμοχαρής, που αρέσκεται να βλέπει νεκρούς και αιματοχυσίες (βροτολοιγός, μιαιοφόνος). Ο θεός, όμως, του πολέμου διατηρεί ιδιαίτερους δεσμούς με τη Θήβα, κυριότερο κέντρο της λατρείας του.

28. (στίχ. 286). Στης Αμφιτρίτης: Θαλάσσια θεότητα, μία από ης πενήντα Νηρηίδες, σύζυγος του Ποσειδώνα Θεογ. 930, Πίνδ. Ολυμπ. VI, 105). Στην Οδύσσεια (γ 91, ε 422, μ 60, 97) είναι κατεξοχήν θεά της θάλασσας, όπως και στον Ευριπίδη (Ιφιγ. Ταύρ., 425), το μόνο άλλωστε χωρίο στην τραγική ποίηση, εκτός από το προκείμενο, όπου αναφέρεται το όνομά της.

29. (στίχ. 287). Στις αφιλόξενες ακτές της Θράκης: ως πατρίδας του Άρη. Οι Θράκες ήταν πολεμοχαρείς και άξενοι. (Πρβλ. Σαλμυδησσός, Αντιγ. 970 και Αρχίλ. 79αD).

30. (στίχ. 294). Άναξ Απόλλων Λύκειε: Λατρευόμενος στη Λυκία της Μ. Ασίας, όπου, σύμφωνα με την παράδοση, ο θεός περνούσε τους έξι μήνες του χρόνου, ενώ τους θερινούς παρέμενε στη Δήλο, τόπο της γέννησής του (Δήλιος). Πρβλ. Δ 101, Πυθ. I, 39. Επίκληση στον Λύκειο Απόλλωνα γίνεται και στο στίχο 1341.

31. (στίχ. 300). Βάκχος: Ο Διόνυσος, πολιούχος των Θηβών, ως γιος του Δία και της κόρης του Κάδμου Σεμέλης (Καδμεῖος, Ἀντιγ. 1144, Βοιώτιος και Βοιωτός).

32. (στίχ. 303): Μαινάδες: Ονομάζονταν επίσης Βάκχες ή Θυάδες (Χ 460, Υμν. Δημ. 387, Ευρ. Βάκχαι). Μέλη της ακολουθίας του Διονύσου, που φορούσαν δέρμα ελαφιού, στεφάνια από κισσό και κρατούσαν θύρσο. Τη θρησκευτική τους μανία εκδήλωναν με χορούς και μουσική καθώς και ωμοφαγία.

33. (στίχ. 312). Εγώ είμαι ξένος... τραγική ειρωνεία έντονη σε όλα τα επεισόδια.

34. (στίχ. 340 κ.ε.). Απαγορεύω (ἀπαυδῶ) αυτόν τον άνθρωπο... καταριέμαι (κατεύχομαι). Οι σκληρές και αυστηρές απαγορεύσεις αναφέρονται στη μιαρότητα της εγκληματικής πράξης, που τα θρησκευτικά καθιερωμένα την απομακρύνουν από το συγκεκριμένο χώρο και τις κοινές εκδηλώσεις ιεροπραξιών. Για το λόγο αυτό ο Οιδίπους αναζητεί, στη συνέχεια, και άλλους περιορισμούς αποθαρρυντικούς για το δράστη και τους ενδεχόμενους συνενόχους του.

35. (στίχ. 348). Πρόσφορα και αγίασμα (Χέρνιψ < χείρ + νίζω): Καθαγια-σμένο νερό με το οποίο έπλυναν τα χέρια τους πριν από τις θυσίες και ράντιζαν το βωμό, τα θύματα και τους παρισταμένους στη θρησκευτική τελετή (χερνίβων κοινωνός). Το νερό αυτό αγίαζαν (καθαρμός = αγιασμός) με ένα δαυλό, αναμμένο από τη φωτιά του βωμού, που τον βύθιζαν στη λεκάνη με το νερό. Σύμφωνα με τη νομοθεσία του Δράκοντα απαγορευόταν να παραστέκεται ο φονιάς ως εναγής: χερνίβων εἴργεσθαι τόν ἀνδροφόνον, σπονδῶν, κρατήρων, ἱερῶν, ἀγορᾶς. Ο Σοφοκλής αποδίδει, με αναχρονισμό, αττικά έθιμα των ιστορικών χρόνων στην ηρωική εποχή.

36. (στίχ. 374). Τώρα που στην ίδια πλαγιάζω κλίνη: δίνεται παραστατικά το ζοφερό κλίμα της δυστυχίας του Οιδίποδα.

37. (στίχ. 388). Απ’  τον αρχαίο τον Αγήνορα: Το γενεαλογικό δέντρο του Οιδίποδα είναι το ακόλουθο:

38. (στίχ. 399). Δίκη: Μια από τις τρεις Ώρες, κόρη του Δία και της Θέμιδας, θεά της τάξης και της νομιμότητας, προσωποποίηση της δικαιοσύνης. Οι αδελφές της, Ευνομία και Ειρήνη, ήταν η προσωποποίηση της κοινωνικής τάξης και της ειρήνης, αντίστοιχα. Κατά τον Ηράκλειτο (απόσπ. 94), βοηθοί της Δίκης στο έργο της ήταν οι Ερινύες (Δίκης ἐπίκουροι).

39. (στίχ. 413). Ο μέγας Τειρεσίας (ἄναξ): Περίφημος μάντης της Αρχαιότητας, γιος του Ευήρους και της νύμφης Χαρικλούς, πατέρας της μάντισσας Μαντούς· έζησε, κατά την παράδοση, εφτά γενιές στη Θήβα, από τα χρόνια του Κάδμου ως την εποχή του Οιδίποδα, και διαδραματίζει στο θηβαϊκό κύκλο τον ίδιο ρόλο με τον Κάλχαντα στον αντίστοιχο τρωικό. Έγινε διάσημος για τη μαντική ικανότητα (κυρίως πρόβλεψη του μέλλοντος από τη φωνή των πουλιών), που έλαβε από την Αθηνά ως αντάλλαγμα της τύφλωσής του. Σώζονται μαντεία στο όνομά του, οιωνοσκοπείο στη Θήβα (Παυσ. IX, 16, 1) και στον Ορχομενό. Ήταν γνωστός στα ομηρικά έπη, με το χρυσό του σκήπτρο, και εξακολουθούσε να έχει την ίδια μεγάλη φήμη ως μάντης στον Κάτω Κόσμο (Νέκυια, λ 90-91 και 99). [Βλ. Αναστασίου Στέφου «Η μορφή του Τειρεσία στον Οιδίποδα Τύραννο. Κειμενική προσέγγιση της ενότητας (300- 462)» Ακροκόρινθος, 2(1994), σ.σ. 35-41].

40. (στίχ. 432). Ιδού τον ένθεο τον μάντη οδηγούν εδώ: Η παρουσία του Τειρεσία προεξαγγέλλεται από τον κορυφαίο του Χορού. Ο θεῖος μάντις, μάντης του θεού Απόλλωνα, εμφανίζεται συνοδευόμενος από διπλοῦς πομπούς. Ο Σοφοκλής τον προβάλλει ως επιβλητική φυσιογνωμία, με επίσημη μεγαλοπρέπεια και θεϊκό κύρος. Ο αλάθητος μάντης, αποκαλύπτοντας τη θεϊκή βούληση, προβάλλεται ως μεσολαβητής ανάμεσα στο υπερφυσικό και στο ανθρώπινο, στην υπερκόσμια και την εγκόσμια δύναμη, στην αληθινή γνώση και την παραπλάνηση.

41. (στίχ. 484). Πανάθλιε (ὦ κακῶν κάκιστε): αρχίζει η επίθεση κατά του μάντη, με την έκρηξη οργής και με γλώσσα αφύσικης σφοδρότητας· προοικονομείται έτσι η σύγκρουση και η αντιπαράθεση δύο ανθρώπων με τις αντίστοιχες ενσαρκώσεις (ανθρώπινη-θεϊκή γνώση, λογική-εξωλογική δύναμη).

42. (στίχ. 505). Πως είσαι συνεργός, συνένοχος στο φόνο: Ο Οιδίπους, τυφλωμένος από το πάθος της οργής, ερμηνεύει τη σιωπή του μάντη ως δείγμα ενοχής. (Πρβλ. αντίστοιχη σκηνή Τειρεσία και Κρέοντα, στο Ε' Επεισόδιο (988-1090) της Αντιγόνης). Όσο οξύνεται η δραματική αντιπαράθεση των δύο πρωταγωνιστών τόσο εκπίπτει ο χαρακτήρας του Οιδίποδα που παρουσιάζεται άδικος, αλαζονικός, αυθαίρετος στο συμπέρασμα του, υβριστής, ενώ, συγχρόνως, αναδύεται από τη διαπάλη μια νέα διάσταση του Τειρεσία.

43. (στίχ. 532). Λέω πως είσαι ο φονιάς... Στη στιχομυθία αποκαλύπτεται η αλήθεια που με εξαιρετική τολμηρότητα εισάγει ο Σοφοκλής τόσο νωρίς στην πορεία των γεγονότων.

44. (στίχ. 546). Τυφλός στ’ αυτιά, στα μάτια και στο νου (τυφλὸς τ’ ὦτα τόν τε νοῦν τά τ’ ὄμματ’ εἶ). Αμφισβητώντας τη μαντική ικανότητα τον κατηγορεί για τριπλή τυφλότητα που είναι στην ουσία γενική. Ο στίχος, με την περίφημη παρήχηση του Τ, επιτείνει τη δραματική ένταση και αποτελεί το αποκορύφωμα του υβρεολογίου κατά του Τειρεσία, ο οποίος προπηλακίζεται βάναυσα για τη σωματική του αναπηρία. Ακολουθεί η διατύπωση συγκεκριμένης κατηγορίας (σκευωρία κατά του θρόνου και συνεργασία με τον Κρέοντα) και η εκτόξευση ύβρεων και λοιδοριών κατά του μάντη, παρόμοιων με αυτές που αναφέρονται στην Ἰλιάδα για τον Κάλχαντα (μάντις κακῶν, Α 106) και στην Ἀντιγόνη (τὸ μαντικὸν γὰρ πᾶν φιλάργυρον γένος, 1055).

45. (στίχ. 607). Είμαι του Φοίβου, του Λοξία δούλος: Ο Τειρεσίας με ευστοχία δηλώνει ότι δεν είναι «δούλος» του βασιλιά του, αλλά του θεού Απόλλωνα, τον οποίο διακονεί. Ένας άνθρωπος ελεύθερος δεν έχει ανάγκη από κηδεμόνα (προστάτην) σαν τον Κρέοντα, όπως οι μέτοικοι των Αθηνών, θεσμό που, με αναχρονισμό, μεταθέτει στην ηρωική εποχή ο ποιητής. Έμμεσα, ο μάντης υπενθυμίζει στον Οιδίποδα ότι δεν είναι γνήσιος Θηβαίος πολίτης.

46. (στίχ. 619). Η φοβερή γοργόποδη διπλή κατάρα (δεινόπους Ἀρὰ): Προσωποποιημένη θεότητα της κατάρας που ταυτίζεται με τις Ερινύες, οι οποίες καταδιώκουν τους φονιάδες. (Πρβλ. Αισχ. Ἑπτ. Θήβας 791, Σοφοκλ. Αἴας, 837 – Ἠλέκτρα, 491).

47. (στίχ. 624). Θ' αντιλαλήσουν οι κορφές του Κιθαιρώνα: Η αντίθεση, θάλασσα-όρος (λιμάνια-Κιθαιρών) δηλώνει ότι ο κόσμος ολόκληρος θα αντηχήσει από τις κραυγές του Οιδίποδα. (Για τον Κιθαιρώνα, βλ. στίχ. 1599).

48. (στίχ. 650). Η μέρα τούτη θα σε γεννήσει: Έκφραση χαρακτηριστική για την προφητική δύναμη που υποδηλώνει τη συμφορά και την τραγικότητα του Οιδίποδα, με την προσωποποίηση του Χρόνου.

49. (στίχ. 672). Τώρα τυφλός... σε τόπο ξένο θα πορεύεται: ο Οιδίπους, μετά την αυτοτύφλωσή του, φεύγει από τη Θήβα και καταφεύγει αυτοεξοριζόμενος και οδηγούμενος από την κόρη του Αντιγόνη, στον Κολωνό της Αθήνας, οι κάτοικοι του οποίου θέλουν να τον εκδιώξουν. Η Ισμήνη φέρνει την είδηση ότι οι Θηβαίοι τον ζητούν στην πόλη, ενώ ο Κρέων προσπαθεί να τον απαγάγει. Ο Οιδίπους επικαλείται τη θεοσέβεια και φιλοξενία των Αθηναίων· ο Θησεύς παρεμβαίνει και προστατεύει τον ικέτη. Ο Οιδίπους κατεβαίνει, μέσα σε αστραπές και βροντές, στον Ἀδη, ευλογώντας την Αθήνα και ευχόμενος για τη δόξα της. (Βλ. Οἰδ. ἐπὶ Κολωνῷ).

Ο μονόλογος του Τειρεσία ολοκληρώνεται με τις συγκλονιστικές αποκαλύψεις του. Ο Οιδίπους, με τους δορυφόρους του, έχει ήδη εισέλθει στα ανάκτορα, χωρίς να τον αντιληφθεί ο τυφλός μάντης, ο οποίος φεύγει από τη δεξιά πάροδο, οδηγούμενος από το μικρό παιδί που τον βοηθεί.

50.(στίχ. 686). Δελφικού βράχου (Δελφὶς πέτρα): υποβλητική εικόνα του δελφικού τοπίου –στις υπώρειες του χιονισμένου Παρνασσού, με τις Φαιδριάδες πέτρες–, απ’ όπου εκπορεύονται οι άρρητοι χρησμοί.

51.(στίχ. 695). Ερινύες τρομερές: Ολέθριες μοίρες του θανάτου (δειναὶ Κῆρες), εκτελεστικά όργανα της θείας Δικαιοσύνης, όπως η Άτη. Πρβλ. Θεογ. 217, Ἰλ. I 512, τῷ Ἄτην ἅμ’ ἕπεσθαι. Ἑπτ. Θήβ. 1047, 1055, Σοφ. Ἠλέκτρα, 1252.

52. (στίχ. 733). Πολίτες,... (ἄνδρες πολῖται): Ο Κρέων εισέρχεται από τη δεξιά πάροδο και η άφιξή του δεν προκαλεί έκπληξη στους θεατές, γιατί οι κατηγορίες που έχουν εκτοξευθεί εναντίον του προετοιμάζουν το έδαφος για τη δραματική αναμέτρηση ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές. Ανυπομονώντας να μάθει τι συμβαίνει, απευθύνεται στους άνδρες του Χορού-συμπολίτες του. Ο Χορός αποφεύγει να δώσει απόχτηση.

53. (στίχ. 758). Ιδού, του παλατιού περνά...: Ο κορυφαίος αναγγέλλει την έξοδο του Οιδίποδα από τα ανάκτορα· η εμφάνιση του βασιλιά προωθεί τη δράση.

54. (στίχ. 932). Πάνω στην ώρα βλέπω να ’ρχεται: Η Ιοκάστη, ακούγοντας την έντονη φιλονικία των δύο ανδρών, εξέρχεται από την κεντρική πύλη των ανακτόρων, φορώντας βασιλική εσθήτα και συνοδευόμενη από δύο θεραπαινίδες. Τα πρώτα της λόγια δείχνουν ευλάβεια και πίστη στους θεούς. Με το διάλογο Ιοκάστης-Οιδίποδα δημιουργείται νέα ένταση συναισθημάτων και προκαλείται αγωνία στους θεατές εξαιτίας της κορύφωσης των γεγονότων.

55. (στίχ. 964). Τώρα που πήρεν όρκο: Ο όρκος είναι ισχυρότατο δικανικό μέσο. Τόν δ’ ὅρκον αἰδεσθείς θεῶν, 959.

56. (στίχ. 978). Τον παντεπόπτη Ήλιο: Ο Ήλιος, γιος του Υπερίωνα, ως πηγή της ζωής και του φωτός, βλέπει και ακούει τα πάντα και τίποτε δεν του διαφεύγει. Ενδείκνυται ως αψευδέστατος μάρτυρας στους όρκους.

57. (στίχ. 990). Συμπόνεσα το σπλαχνικό σου στόμα: Ο Οιδίπους υποχωρεί και συμβιβάζεται, χωρίς να έχει πεισθεί για την αθωότητα του Κρέοντα. Παρουσιάζεται, όπως και στον Πρόλογο, φιλόπολις, αποφασισμένος να θέσει υπεράνω και της ζωής του το καλό των πολιτών.

58. (στίχ. 1049). Πως δε γεννήθηκε θνητός κανείς...: Η Ιοκάστη, στην προσπάθειά της να βγάλει από το αδιέξοδο τον Οιδίποδα, επιχειρεί να μειώσει τη σημασία των χρησμών, παρουσιάζοντας τη μαντική τέχνη ως αναξιόπιστη. Η προσπάθειά της όμως αυτή, τελικά, θα λειτουργήσει αντίστροφα στη συνείδηση του Οιδίποδα, προκαλώντας έντονη δραματική μεταστροφή.

59. (στίχ. 1059). Σε τρίστρατον αμαξιτής οδού (ἐν τριπλαῖς ἁμαξιτοῖς)·. Πρβλ. ὦ τρεῖς κέλευθοι, 1398 – στενωπός ἐν τριπλαῖς ὁδοῖς, 1399). Η καλούμενη σχιστή οδός (Παυσ. Χ, 5, 3-4), όπου σώζονται σωροί λίθων τους οποίους ο Περιηγητής θεωρεί ως τάφους του Λαΐου και του θεράποντα. Το στοιχείο συγκλονίζει τον Οιδίποδα, ο οποίος προχωρεί κλιμακωτά από τη μια διαπίστωση στην άλλη. Από το σημείο αυτό αρχίζει η μεταστροφή του Οιδίποδα από το σκότος στο φως, από την άγνοια στη γνώση, από την ευτυχία στη δυστυχία.

60. (στίχ. 1073). Και μη σκοτίζεσαι γι’ αυτές: Η Ιοκάστη παρουσιάζεται με κλονισμένη την πίστη της στο θεό· αμφισβητεί την αλήθεια των χρησμών και το κύρος του ίδιου του θεού, φαινόμενο σπάνιο στην αρχαιοελληνική τραγωδία. Ασεβεί απροκάλυπτα απέναντι στο θεό, αγνοώντας ότι η θεία δίκη παρακολουθεί τη βλασφημία.

61. (στίχ. 1094). θεέ μου, (ὦ Ζεῦ): Ο Οιδίπους υπονοεί ότι ενεργούσε παγιδευμένος εκτελώντας απλώς τις βουλές του Δία.

62. (στίχ. 1101). Και σού ’μοιαζε στο πρόσωπο λιγάκι: Η περιγραφή της ηλικίας και των χαρακτηριστικών της μορφής πατέρα και γιου δημιουργεί ισχυρή τραγική ειρωνεία.

63. (στίχ. 1122). Μαζί με τον κήρυκα πέντε: Ο κήρυξ ήταν ο σπουδαιότερος από τους βασιλικούς θεράποντες, όργανο της εκτελεστικής εξουσίας, ιερός και απαραβίαστος, γιατί προστατευόταν από τον Δία και κρατούσε το σκήπτρο.

64. (Στίχ. 1130). Κι είδε στο θρόνο εσένα...: Η επιθυμία του δούλου να απομακρυνθεί από την πόλη και να φύγει στους αγρούς, βόσκοντας τα ποίμνια, είναι ένδειξη ότι αναγνώρισε τον Οιδίποδα ως φονιά του Λάιου. Η Ιοκάστη του έκανε τη χάρη, γιατί ήταν άξιος και έμπιστος δούλος.

65. (στίχ. 1211). Ποιος άνθρωπος γεννήθηκε πιο θλιβερός απ’ τον Οιδίποδα; Η διήγηση του Οιδίποδα προσπαθεί να τοποθετήσει σε χρονική σειρά τα γεγονότα της ζωής του. Η πορεία προς την αποκάλυψη της αλήθειας γίνεται σταδιακά, χωρίς να υποψιάζεται ακόμη ότι ο Λάιος είναι πατέρας του. Οι χαρακτηρισμοί, θλιβερός (ἀθλιώτερος) και θεομίσητος (ἐχθροδαίμων) αποδίδουν την πρωτόφαντη δυστυχία του Οιδίποδα.

66. (στίχ. 1253). Πως σκότωσαν το Λάιο ληστές: Η τελευταία ελπίδα του Οιδίποδα, που ρίχνει αμυδρό φως στην ψυχή του, στηρίζεται στον πληθυντικό ληστές, που σκόπιμα επαναλαμβάνεται από την αρχή της τραγωδίας (στ. 197).

67. (στίχ. 1268). Ο Πυθικός Λοξίας μήνυσε: Επίθετο του Απόλλωνα στην περίπτωση που έδινε κάποιον ασαφή και δυσνόητο χρησμό. (λοξός). Πρβλ. Πυθ. III, 28.

Η Ιοκάστη προτρέπει τον Οιδίποδα να εισέλθουν στα ανάκτορα, αναμένοντας τον βοτῆρα, ενώ ακούγονται τα τελευταία λόγια αφοσίωσης και συζυγικής αγάπης (1281). Ο Χορός, μόνος στην ορχήστρα, ταραγμένος από τις επικρίσεις της Ιοκάστης, απαγγέλλει το χορικό άσμα, καταθέτοντας τη δική του ομολογία για την ηθική τάξη και. δικαιοσύνη.

68. (στίχ. 1285). Νόμοι βαθύρριζοι τα θέμελά τους (ὑψίποδες): Άγραφοι θείοι νόμοι, υπέρτεροι της ανθρώπινης αυθαιρεσίας. (Βλ. Ἀντιγ. 454, Ξεν. Απομνημ. IV, 4, 9).

69. (στίχ. 1292). Ύβρις φυτεύει τύραννον: βαρυσήμαντος στίχος με θέμα τη συντριβή της αλαζονείας, (πρβλ. Άριστ. Ῥητορική, 1378b, 23-30), που απηχεί τη θεμελιακή αρχαιοελληνική αντίληψη για την ύβρη (υπέρβαση του μέτρου), υπόβαθρο της αττικής τραγωδίας (Ὑβρις - Ἄτη - Δίκη). Όταν η ὕβρις προσβάλλει το κύρος των αιώνιων νόμων, τότε γεννά και τον τύραννο, ο οποίος πορεύεται το μοιραίο δρόμο της τιμωρίας και της φθοράς. Ο υβριστής, όταν φτάνει στο υψηλότατο βάθρο της υπεροψίας (Πρβλ. Ἀντιγ. 131, Ευρ. Ἱκέτ. 728, Φοίν. 1180), καταπίπτει στο βάραθρο της ολοκληρωτικής συμφοράς: τον κόρο (= αυθάδεια, προπέτεια < κορέννυμι), ακολουθεί η ἄτη (= όλεθρος, καταστροφή < ἀάω). (Βλ. Πινδ. Ολυμπ. I, 56 – XIII, 10 – Σόλ. απόσπ. 6, 3-4 – Θέογν. 153-154, Πρβλ. Ηροδ. III, 80, 3 και VIII, 77, 1). Η λέξη τύραννος χρησιμοποιείται, για πρώτη φορά, στην τραγωδία – Πρβλ. Ηρόδ. V, 92 (Κορίνθιος Σωκλέης).

70. (στίχ. 1316). Για των Δελφών τον ιερό τον ομφαλό: Οι Αρχαίοι πίστευαν ότι το μαντείο βρισκόταν όχι μόνο στο κέντρο της Ελλάδας, αλλά και ολόκληρης της οικουμένης (ὀμφαλὸς γᾶς - μεσόμφαλα, 480). Πρβλ. το μύθο του Διός και των αετών. Πινδ. Πυθ. IV. 6.

71. (στίχ. 1317). Για τo μαντείο των Αβών: Άβαι, πόλη της Β.Δ. Φωκίδας με πολυθρύλητο ναό και πλούσιο μαντείο του Αβαίου Απόλλωνα, αρχαιότερου του δελφικού, που συλήθηκε από τους Πέρσες (Ηρόδ. VIII, 33).

72. (στίχ. 1318). Για την Ολυμπία: αναφορά στο πανάρχαιο μαντείο του Διός στην Ολυμπία, διατηρούμενο από το ιερατικό γένος των Ιαμιδών, στο οποίο μαντεύονταν δι’ ἐμπύρων. Πρβλ. Πινδ. Ολυμπ. VI. 70-71.

Το επεισόδιο αρχίζει με την εμφάνιση της Ιοκάστης, η οποία εξέρχεται από τα ανάκτορα, για να προσευχηθεί στους ναούς των θεών· την συνοδεύουν θεραπαινίδες που κρατούν στα χέρια τους τις προσφορές. Μολονότι επιμένει στο ανυπόστατο του χρησμού, καταφεύγει ως ικέτις στο ναό, προσευχόμενη στον Απόλλωνα (σκηνή τελετουργική) να εξορκίσει το δυσοίωνο χρησμό και να απαλλαγεί, έτσι, ο σύζυγός της από την ψυχική δοκιμασία. Απευθύνεται στους πρεσβύτες του Χορού που τους αποκαλεί ἄνακτες, άρχοντες, πρώτους πολίτες της χώρας..

73. (στίχ. 1349). Ο αγγελιοφόρος (ἄγγελος) εισέρχεται εύθυμος από την αριστερή πάροδο, γιαπί νομίζει πως κομίζει ευχάριστες ειδήσεις. Η σκευή του είναι πενιχρή, ως δούλου βοσκού: ποδήρης χιτώνας, σκούφος, άσπρα μαλλιά και γένεια, χοντρό ραβδί. Για να δηλώσει την προέλευσή του από ξένη χώρα προσφωνεί τους άνδρες του Χορού παρόμοια: ξένοι. Με την απροσδόκητη εμφάνισή του μετατοπίζεται η δράση από τη Θήβα στην Κόρινθο· παράλληλα, η συνομιλία του αγγελιοφόρου με τον Οιδίποδα οδηγεί το βασιλιά να αναζητήσει την πραγματική του ταυτότητα.

74. (στίχ. 1374). Κόρη μου (ὦ πρόσπολε): Η Ιοκάστη προτρέπει μιαν από τις θεραπαινίδες, που την συνόδευαν, να τρέξει γρήγορα στον κύριό της. Η ίδια χρησιμοποιεί το γνωστό ήδη περιφρονητικό και ειρωνικό ύφος της για τις θεϊκές μαντείες που διαψεύδονται τώρα κατηγορηματικά.

75. (στίχ. 1380). Η τύχη τώρα τον θανάτωσε: Η Ιοκάστη φαίνεται να αντικαθιστά την κυριαρχία των θεών με την κυριαρχία της τύχης.

76. (στίχ. 1407). Τη μαντική εστία της Πυθίας (πυθόμαντιν): Ο Οιδίπους έκπληκτος από το φυσικό θάνατο του πατέρα του παρασύρεται σε περιφρόνηση των χρησμών και των οιωνών που διαψεύσθηκαν.

77. (στίχ. 1431). Η τύχη κυβερνά παντού: Σημαίνει το συμπτωματικό και το απρόβλεπτο, αυτό που ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να προβλέψει. (Πρβλ. Θουκ. IV, 62), αλλά εξουσιάζει τη ζωή του κατευθύνοντάς την ανεξέλεγκτα και ανεξάρτητα από τη θεία βούληση. Διατυπώνεται μια γνώμη που προοιωνίζεται ήδη θέσεις της στωικής φιλοσοφίας.

78. (στίχ. 1438 κ.ε.). Πολλά παιδιά... κοιμήθηκαν τη μάνα τους: όπως ο Ιππίας (Ηρόδ. VI, 107) και ο Καίσαρ (Πλουτ. Καίσαρ. 32). Οι στίχοι αυτοί –πέραν από την τραγική ειρωνεία που εμπεριέχουν– έδωσαν αφορμή στον Φρόυντ να πλάσει τον όρο οιδιπόδειο σύμπλεγμα.

79. (στίχ. 1472). Γι’ αυτό το λόγο κόπιασα. Σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής, ζητάει για την προσφορά του ανταμοιβή, όχι μόνο ηθική, αλλά κυρίως υλική, ακόμη και την ελευθερία του.

Η διαλογική συζήτηση Οιδίποδα-Αγγέλου εκφράζει όλο το εσωτερικό δράμα και την αγωνία του Οιδίποδα, καθώς και την ένταση των ψυχικών καταστάσεων.

80. (στίχ. 1572). Όϊ, Όϊ δύστυχε! Ο θρήνος της Ιοκάστης κρύβει τη συγκλονιστική της τραγωδία· n βασίλισσα αναγνωρίζει ότι οι χρησμοί, η περιφρόνηση των οποίων την οδήγησαν ως την ὕβριν, έχουν πλήρως επαληθευτεί, αφού μπροστά της έχει το έκθετο παιδί της. Ενώ φεύγει κλαίγοντας, λέει δυσοίωνα λόγια, τα τελευταία πριν από το θάνατο της. Ο Οιδίπους, όμως, βρίσκεται ακόμη σε άγνοια και δεν καταλαβαίνει τους υπαινιγμούς της και το νόημα των λόγων της.

81. (στίχ. 1585). Είμαι παιδί της Τύχης: Ο Οιδίπους αποβλέποντας μόνο στη λύση του μυστηρίου της καταγωγής του, ονομάζει, μέσα στη μεγαλοστομία του, τον εαυτό του γιο της Τύχης, η οποία φέρεται με ευμένεια (αποκορύφωμα πλάνης και τραγικής ειρωνείας).

Η Τύχη, κόρη του Ωκεανού, είναι προσωποποίηση της τύχης και συχνά συνοδεύεται από τον Πλούτο. Παριστάνεται σαν μια νέα γυναίκα, που κρατάει το κέρας της Αμαλθείας. (Πρβλ. Υμν. Δήμ., 420 - Θεογ., 360 - Πινδ. Ολυμπ. ΧII, 1-5).

82. (στίχ. 1588). Έχω τους μήνες συγγενείς: Η προσωποποίηση των μηνών συνδέει την ύπαρξη του ανθρώπου με την έννοια του χρόνου. Ο άνθρωπος, τέκνο του Χρόνου, ζει και δημιουργεί μέσα στο χρόνο.

Με το τέλος του Γ' Επεισοδίου ο Οιδίπους με τον Κορίνθιο άγγελο μένουν στη σκηνή, ενώ ο Χορός απαγγέλλει το Γ' Στάσιμο, ελπίζοντας ότι γρήγορα ο βασιλιάς του θα αποδειχθεί ότι είναι Θηβαίος και θεϊκής καταγωγής. Ο Οιδίπους έχει συμπαρασύρει το Χορό στην τυφλή του βεβαιότητα. Στον ποιμένα, που αναμένεται με αδημονία, ανήκει ο διπλός ρόλος: αποκάλυψη του φονιά του Λαΐου και του πατέρα τού Οιδίποδα.

Ο Χορός προσφέρει στο θεό Απόλλωνα το χαρούμενο αυτό τραγούδι, ως δείγμα της αγάπης του. Αποτελεί ύμνο ελπίδας και αισιοδοξίας· ονομάζεται ὑπόρχημα (συνδυασμός ενθουσιαστικής μουσικής και ζωηρών ορχηστικών κινήσεων) και εκφράζει ένα ευχάριστο συναίσθημα πριν από την τελική καταστροφή. Η παρεμβολή αυτή του υπορχήματος –τραγική παρέκτασις–, εισαγωγή δηλ. ενός χαρούμενου μοτίβου πριν από μια πικρότατη είδηση, αποτελεί προσφιλή τεχνική του Σοφοκλή (πρβλ. Ἀντιγόνη, 1115 κ.ε., Αἴας, 693 κ.ε., Τραχίνιαι, 633 κ.ε.).

83. (στίχ. 1598). Πριν η Πανσέληνος μεσουρανήσει: Φαίνεται ότι ο Σοφοκλής δίδαξε την τραγωδία την τελευταία ημέρα των Μεγάλων Διονυσίων, τελευταίος οτη σειρά των δραματικών ποιητών, γιατί αμέσως εορτάζονταν τα Πάνδια, προς τιμήν του Διός, κατά την πανσέληνο του Ελαφηβολιώνος μηνός.

84. (στίχ. 1599). Κιθαιρών...: Το όρος Κιθαιρών –τόπος της μοίρας του Οιδίποδα– (οὑμός Κιθαιρών, 1452), δεσπόζει σ’ όλη την τραγωδία και απαντά εφτά φορές στο έργο (421, 1026, 1127, 1134, 1391: στίχοι πρωτοτύπου) – εἰς ἄβατον ὄρος, 719. Πρβλ. Ευριπ. Φοίνισσαι, 809: χιονοτρόφον ὄμμα Κιθαιρών.

85. (στίχ. 1608). Αθάνατη Νεράιδα: Οι νύμφες δεν θεωρούνταν αθάνατες αλλά μόνο μακρόβιες (μακραίωνες), πρβλ. Ομ. Υμ. Ἀφροδ., 260, συναποθνήσκοντας μαζί με τα δένδρα, με τα οποία συνδέονταν.

86. (στίχ. 1609). Του Πανός: Παν, αρκαδικός θεός των ποιμένων και των δασών, γιος του Ερμή και μιας Νύμφης. Οι Αρχαίοι τον φαντάζονταν με δασύ ανθρώπινο σώμα, πόδια τράγου και αυτιά, (Ομηρ. Ὕμνος Πάνα, 1-49), κέρατα και ουρά κατσίκας. Του άρεσε να τρομάζει τους ταξιδιώτες και να φέρνει τον πανικό στους εχθρούς.

Στην Αθήνα θα τιμηθεί με ιδιαίτερη λατρεία, σαν ανταμοιβή για τη βοήθειά του στους Περσικούς πολέμους (Πάνειον όρος – ιερό στους πρόποδες Ακρόπολης, Ηρόδ. VI, 105, 3) – Πρβλ. Αισχ. Πέρσαι, 446 κ.ε. (φιλόχορος Πάν). Πλάτ. Φαῖδρος, 279 Β, Σιμων. Ἀποσπ. 143.

87. (στίχ. 1611). Αυτός που χαίρεται τα χλοερά λιβάδια: Ο Απόλλων λατρευόταν και ως Νόμιος (νέμω - νομή = έφορος των ποιμνίων), πρβλ. βοσκή βοδιών του Λαομέδοντα και ποιμνίων του Αδμήτου στις Φερές. Με την ιδιότητα αυτή παίζει τον ποιμενικό αυλό και είναι επικεφαλής των Νυμφών (Νυμφαγέτης).

88. (στίχ. 1612). Ο άναξ της Κυλλήνης: Ο Ερμής, γιος του Δία και της Μαίας, γεννήθηκε σε σπήλαιο του αρκαδικού όρους Κυλλήνη (Κυλλήνιος), όπου υπήρχε αρχαιότατος ναός, βλ. Ομηρ. Ὕμν. Ἑρμ. 2, Κυλλήνης μεδέοντα, και Σοφοκλ. Αἴας 695. Κυριότερες επωνυμίες της ποιμενικής του ιδιότητας: Νόμιος, Ἐπιμήλιος. Κριοφόρος, Οἰοπόλος.

89. (στίχ. 1613). Ο θεός των κορυφών ο Διόνυσος (Βακχεῖος θεός). Ο Διόνυσος, γιος του Δία και της θνητής Σεμέλης, θυγατέρας του Κάδμου, λατρεύτηκε στην αρχή σαν θεός της άγριας βλάστησης, έπειτα και σαν θεός των ήμεροι δένδρων. Σημαντικότερα κέντρα της λατρείας του ήταν η Βοιωτία και ο Παρνασσός. Η επωνυμία του Βάκχος, ως θεού της βακχικής μανίας. Πρβλ. Βακχεῖος Διόνυσος, Υμν. Πάν., 46 – Βακχιώτας Διόνυσος, Οἰδ. Κολ., 678.

90. (στίχ. 1614). Χάρισμα των Νυμφών: Δευτερεύουσες γυναικείες θεότητες, θυγατέρες του Δία κατά τον Όμηρο (Υ8 κ.ε.), που κατοικούσαν στα βουνά, στα δάση, στα δένδρα και κυρίως σε πηγές: Δρυάδες, Ὀρειάδες, Ναπαῖες, Ἀμαδρυάδες, Ναϊάδες. Γονιμικές, κυρίως, θεότητες της βλάστησης, ασκούσαν ευεργετική επίδραση στους ανθρώπους και αποτελούσαν μέλη της ακολουθίας θεών, όπως Ερμή, Διονύσου, Απόλλωνα, Άρτεμης, Πάνα. Η λατρεία τους τελείτο σε σπήλαια (νυμφαῖα) και είχαν μαντικές ιδιότητες (νυμφόληπτοι).

91. (στίχ. 1615). Στον Ελικώνα: Όρος της Βοιωτίας, με ιερά του Απόλλωνα και των Μουσών, αρχαιότατη έδρα των Νυμφών. Πηγές αφιερωμένες στις Μούσες ήταν η Ἱπποκρήνη και η Ἀγανίππη. Ο Ποσειδών καλείτο Ἐλικώνιος (Υ 404).

Το επεισόδιο αρχίζει με τη σκηνική παρουσία του θεράποντα- βοσκού, ο οποίος, κατά κάποιο τρόπον, ενσαρκώνει το παρελθόν του Οιδίποδα. Ο Οιδίπους βλέπει τους δύο δούλους, που είχαν φύγει για να φέρουν το βοσκό (οἰκέα-βοτῆρα-νομέα ἄνδρα, ἐργάτην) από τα ποιμνιοστάσια (ποιμνίων νομάς), να τον συνοδεύουν στη σκηνή –από την εξοχή–, στην κεντρική πύλη των ανακτόρων, όπου περιμένει ανυπόμονα μαζί με τον Κορίνθιο άγγελο.

Είναι πολύ γέρος, με άσπρα μαλλιά και γένεια, φοράει μακρύ χειριδωτό χιτώνα και κρατάει ποιμενικό ραβδί. Ενώ η συνοδεία βρίσκεται ακόμη στο βάθος της αριστερής παρόδου, ο Οιδίπους απευθύνεται προς τους γέροντες του Χορού (πρέσβεις) ζητώντας επιβεβαίωση της ταυτότητάς του. Ο κορυφαίος επιβεβαιώνει με κατηγορηματικότητα την ταυτότητα του βοσκού.

92. (στίχ. 1631). Πλησίασε γέρο και κοίτα με κατάματα: Ο Οιδίπους θέλει να εξιχνιάσει την αλήθεια και από το βλέμμα αλλά και από την έκφραση του προσώπου του δούλου, ο οποίος, αντίθετα, αποστρέφει τα μάτια του από το φονιά του κυρίου του (του Λαΐου), στον οποίο ήταν πιστά αφοσιωμένος.

93. (στίχ. 1635). γεννήθηκα στο σπίτι· ψυχογιός (οἴκοι τραφείς): Ανήκε στους οἰκογενεῖς ή οἰκοτρόφους δούλους, οι οποίοι, στην εποχή του ποιητή, γεννιούνταν και μεγάλωναν στο σπίτι και ήταν πολύ έμπιστοι στον οικοδεσπότη τους, κατέχοντας ξεχωριστή θέση στην οικογένεια του κυρίου τους.

94. (στίχ. 1666). Αυτός εδώ, παλιέ μου φίλε: Ο αγγελιοφόρος μιλάει με αυταρέσκεια, γιατί θεωρεί κατόρθωμα ότι το έκθετο είναι σήμερα βασιλιάς, και θριαμβολογεί με αφέλεια και ευθυμία.

95. (στίχ. 1682). Δε θα τον δέσει κάποιος πισθάγκωνα; Η μαρτυρία των δούλων στις μη φονικές δίκες, στην εποχή του Σοφοκλή, ήταν αξιόπιστη μόνο κατόπιν βασάνων (δέσιμο χεριών-μαστίγωση κ.ά.). [Βλ. D. Μ. Macdowell, Το δίκαιο στην Αθήνα των κλασικών χρόνων (μτφρ. Γ. Μαθιουδάκη), Αθήνα 1986, σ.σ. 378-381]. Αναχρονισμός του ποιητή.

96. (στίχ. 1726). Γεννήθηκες καταραμένος (δύσποτμος γεγώς): δυσοίωνα λόγια που προοιωνίζονται τις συνέπειες της αποκάλυψης.

97. (στίχ. 1730). Ω φως, για τελευταία σε βλέπω φορά. Η προσφώνηση είναι σπαραχτική. Οι υπαινικτικοί στίχοι προετοιμάζουν έντεχνα την εικόνα της αυτοτύφλωσης του ήρωα, τιμωρία στην οποία θα τον οδηγήσει η Άτη.

Το θέμα του φωτός (ως όρασης) και του σκότους (ως τυφλότητας) είναι βασικό σ’ όλη την τραγωδία. [Βλ. Αριστείδη Ν. Δουλαβέρα, «Το φως και το σκοτάδι στον Οιδίποδα Τύραννο» Εκπαιδευτικά, 33 (1994), σ.σ. 86-97].

Με το τέλος του επεισοδίου ολοκληρώνεται ο μύθος, αλλά όχι και η τραγωδία θεατρικά. Η τελευταία σκηνή, από τις δραματικότερες στην αρχαία τραγωδία, διακρίνεται για τη συσσωρευμένη οδύνη και την τρυφερότητα. Ο Οιδίπους, με την αποκάλυψη του φρικτού μυστικού, εισέρχεται αλλόφρων στα ανάκτορα, ενώ ακούγεται να λέει θρηνητικά τα τελευταία του λόγια· ταυτόχρονα, από την αριστερή πάροδο, φεύγουν ο Κορίνθιος αγγελιοφόρος και ο θεράποντας. Ο Χορός, διατυπώνοντας το δίδαγμα απ’ όσα διαδραματίσθηκαν μπροστά του, ψάλλει το Δ' Στάσιμο, εξολοκλήρου θρήνο για τη μηδαμινότητα του ανθρώπου και την αστάθεια της ευτυχίας του.

98. (στίχ. 1736). Ιού, ιού, γενεές των θνητών (ἰὼ γενεαὶ βροτῶν): Κυριαρχεί η αρχαιοελληνική αντίληψη για την εφήμερη δόξα των θνητών. Πρβλ. Ἰλ. ΖΙ46, οἵη περ φύλλων γενεή, τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν. Πινδ. Πυθ. VIII, 95, Σοφ. Αἴας, 125.

99. (στίχ. 1750). Τη χρησμωδό παρθένα τη γαμψώνυχη (βλ. και σημ. 8): Αποκαλείται έτσι η Σφιγξ, γυνὴ δυσειδὴς καὶ θηριώδης τὴν φύσιν,γιατί το αίνιγμά της ήταν συνταγμένο σε εξάμετρο στίχο, όπως οι χρησμοί, και λόγω της αινιγματικότητάς του είχε ανάγκη μαντείας για λύση.

Στη λύση ή καταστροφή του δράματος, από σκηνική άποψη, ο εξάγγελος, από τη μεσαία πύλη των ανακτόρων, αναγγέλλει, στο Χορό και στους θεατές, σε αφηγηματικό ύφος (με ρητορικό στόμφο και φραστικές υπερβολές), όσα διαδραματίσθηκαν στα βασιλικά δώματα και έχουν σχέση με τα δύο γεγονότα (αυτοχειρία-πήρωση)· και τα δύο δεν μπορούσαν να παρασταθούν επί σκηνής, κατά πάγια τεχνική των τραγικών. Όταν εκπληρωθεί ο σκοπός, ο ποιητής, μεταβαίνοντας στη νέα κατάσταση, μπορεί και πάλι να φέρει στη σκηνή τα πρόσωπα, Οιδίποδα και Κρέοντα.

100. (στίχ. 1786). Ίστρος (≠ οίστρος): όνομα του σημερινού Δούναβη (πρβλ. παρίστριες περιοχές)· Θεόγν. 339, καλλιρέεθρον Ἴστρον. Ηρόδ. I, 202. Θεωρείτο μέγιστος ποταμός – Φᾶσις-ιος· ποταμός της Κολχίδος, που εκβάλλει στον Εύξεινο πόντο και θεωρείτο ως όριο Ευρώπης και Ασίας. (φασιανός ὄρνις, πουλί που ανακάλυψαν οι Αργοναύτες), Πρβλ. Θέογν. 340, Αἰσχ. Νιόβη, αποσπ. 277, Πινδ. Πυθ. IV, 212 και Ἰσθμ. II, 41.

Σύμφωνα με τη μυθική παράδοση ο Ίστρος και ο Φάσις ήταν τέκνα του Ωκεανού και της Τηθύος. Για την κάθαρση μιάσματος θεωρείτο αναγκαία η πλύση με νερό πηγής, ποταμών ή θάλασσας (πρβλ.: δε θα σε ξεπλύνει ο Ιορδάνης ποταμός).

101. (στίχ. 1804). Η Ιοκάστη πέθανε (Τέθνηκε θεῖον Ἰοκάστης κάρα): λακωνική αγγελία της συμφοράς, η οποία ακολουθείται από λεπτομερή επική αφήγηση των γεγονότων (187 κ.ε.).

102. (στίχ. 1836). Ζητάει μαχαίρι (ἔγχος ἐξαιτῶν): Ο Οιδίπους αρχικά ήθελε να αυτοκτονήσει και γι’ αυτό ζητούσε από τους υπηρέτες κάποιο ξίφος.

103. (στίχ. 1844). Κάποιος θεός (δαιμόνων τις): κάποια υπερφυσική δύναμη (δαίμων), κατώτερη από τους θεούς, εύστοχα προσαρμοσμένη στο λαϊκό ήθος του εξαγγέλου.

104. (στίχ. 1861). Τις χρυσοποίκιλτες αγκράφες (χρυσηλακάτους περόνας): Οι Ατθίδες, ως τους Περσικούς πολέμους, φορούσαν δωρικό χιτώνα που τον συγκρατούσαν με περόνες στους ώμους και στο στήθος (πρβλ. την Πρόστασιν των Καρυατίδων)· αργότερα εισήχθη ο ιωνικός με ραπτές χειρίδες.

105. (στίχ. 1888). Μα τώρα στεναγμός, κατάρα, θάνατος, ντροπή... (στεναγμός, ἄτη, θάνατος, αἰσχύνη). Ο ποιητής συγκεντρώνει σ’ ένα στίχο όλα μαζί τα κακά. Το ασύνδετο και κλιμακωτό δε φανερώνουν μόνο τη συγκίνηση του εξαγγέλου. αλλά και τις διαβαθμίσεις του «κακού».

106. (στίχ. 1911 κ.ε.). Ω θέαμα φριχτό... Ο Κομμός (άσμα επί σκηνής) Χορού και Οιδίποδα έχει την εξής διάρθρωση: θρήνος «ἐξ ὑπαμοιβῆς» Χορού και Οιδίποδα – Κυρίως κομμός από δύο στροφικά ζεύγη (στροφή - αντιστροφή). Η επανάληψη της έννοιας του δεινοῦ πάθους, στον υπερθετικό βαθμό (δεινότατον) επιτείνει τα συναισθήματα φρίκης και πόνου, που δοκιμάζει ο Χορός στη θέα του τραγικού ήρωα.

107. (στίχ. 1954). Ποιος δαίμονας σε πήρε και σε σήκωσε; Το οικτρό θέαμα (δεινότατον πάντων) του Οιδίποδα εκφράζει παραστατικά την ιδέα της επιβολής ανώτερων δυνάμεων με την εικόνα του δαίμονα που εφορμά στα ανθρώπινα θύματα.

108. (στίχ. 1955). Ο Απόλλων ήταν. Ο Απόλλων φίλοι...: Ο αυτόχειρας συνειδητοποιεί ότι υπάρχουν δυνάμεις υπέρτερες από τον άνθρωπο, ανώτερες από την ανθρώπινη ευφυΐα και αυτοπεποίθηση. Έτσι, ο Οιδίπους αποδίδει με έμφαση την κατάστασή του στο θεό Απόλλωνα (πρβλ. λόγια Τειρεσία, 555), η οποία του προξένησε τα φρικτά βάσανα και το μαρτύριό του.

109. (στίχ. 1998). Αν έβλεπα και πήγαινα στον Άδη: Απαντώντας στην ερώτηση του Χορού υπερασπίζεται την αυτοτύφλωσή του με την ακόλουθη επιχειρηματολογία:

α) να μην αντικρύσει τους γονείς του στον Άδη, όπου σύμφωνα με τις αντιλήψεις των Αρχαίων, τα είδωλα εξακολουθούν να φέρουν όλα τα μειονεκτήματα της ανθρώπινης υπόστασης.

β) να μη βλέπει τα παιδιά του και την πόλη του.

γ) να αποκλείσει τον εαυτό του από κάθε σχέση με τον κόσμο, οπτική και ακουστική, εξαιτίας της ενοχής του.

Ο Οιδίπους, στη συνέχεια, αναφέρεται στους κυριότερους σταθμούς που σφράγισαν τη ζωή του και από τους οποίους αναδύονται, εκάστοτε, κατά τρόπο εμφανή, οι ιδιότητες του χαρακτήρα του.

110. (στίχ. 2078). Κοντά στο νου και ο Κρέων φτάνει...: Ο Χορός αναγγέλλει την εμφάνιση του Κρέοντα, ο οποίος, ουνοδευόμενος από δορυφόρους και με σκήπτρο στο χέρι, εισέρχεται από τη δεξιά πάροδο, απ’ όπου είχε φύγει μετά τη βίαιη σύγκρουσή του με τον Οιδίποδα. Έχει μάθει τις φοβερές αποκαλύψεις και ως οικείος σπεύδει στα ανάκτορα για να παρακολουθήσει την εξέλιξη των γεγονότων· άλλωστε, ως στενότερος συγγενής, έχει μείνει μόνος φύλαξ τῆς πόλης, εφόσον οι δύο γιοι του Οιδίποδα είναι ακόμη ανήλικοι και, επομένως, ο μόνος αρμόδιος να αποφασίσει για την ικανοποίηση του αιτήματος τον Οιδίποδα.

111. (στίχ. 2093). Του βασιλιά Ηλίου... Οι θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής απαγόρευαν τη δημόσια εμφάνιση του μιαρού, για να μην αποτελεί κίνδυνο. Η εμφάνισή του, εξάλλου, αποτελεί ασέβεια προς τον ἄνακτα Ἥλιον, θεό του φωτός και επόπτη του σύμπαντος, ο οποίος μολύνεται από τη θέα εναγών και καταραμένων (πρβλ. τη σκηνή όπου αποστρέφει με φρίκη το πρόσωπό του μπροστά στην τραγωδία του οίκου των Πελοπιδών). Η γη, το φως, το ύδωρ το σεμνό (2096), τα τρία στοιχεία που αντιπροσωπεύουν το Σύμπαν, αποστρέφονται τη φρίκη.

112. (στίχ. 2111). Εξόρισέ με: Η υπεροχή και το μεγαλείο του ήρωα αναδεικνύονται στην επίμονη θέλησή του να επωμισθεί εξολοκλήρου το βάρος του μιάσματος, καταβάλλοντος το ανάλογο τίμημα (εξορία, αυτοτιμωρία). Την αποπομπή του από την πόλη τονίζει ιδιαίτερα ο ποιητής σ’ ολόκληρη την Έξοδο (έξι φορές συνολικά: 1290, 1340-41, 1411, 1436, 1451, 1518: στίχοι πρωτοτύπου).

113. (στίχ. 2115). Μα πρώτα θα ρωτήσω το θεό: Ο Κρέων, αντίθετα, με τον Οιδίποδα στο Α' και Β' Επεισόδιο, όπου επιτιμάται έμμεσα για τη στάση του, δίνει την πρώτη θέση στις βουλές του θεού προκειμένου να ενεργήσει σωστά για το μολυσμένο πατροκτόνο (τὸν πατροφόντην, τὸν ἀσεβῆ).

114. (στίχ. 2126). Σ’ εκλιπαρώ και σ’ εξορκίζω. Ο Οιδίπους εκφράζει μερικές τελευταίες επιθυμίες του, πράγμα που δείχνει ότι δεν έχει εκμηδενιστεί πλήρως από το βάρος της συμφοράς: την ταφή της Ιοκάστης, εκδήλωση οίκτου και φροντίδας για τις δύο δυστυχισμένες κόρες του, που μένουν απροστάτευτες.

Στην ικετευτική του προσφώνηση (εμπρός, βασιλιά μου, 2160) ανταποκρίνεται αμέσως ο Κρέων, ο οποίος μ’ ένα νεύμα του διατάσσει ένα θεράποντα να φέρει από την κεντρική πύλη τις δύο αδελφές, Ισμήνη και Αντιγόνη.

115. (στίχ. 2189). Δακρύζω μα δεν μπορώ να σας δω: Ο ποιητής, με ιδιαίτερη ευαισθησία, διαγράφει τα τρυφερά και στοργικά συναισθήματα του άμοιρου τυφλού πατέρα, τονίζοντας ιδιαίτερα το ψυχικό μεγαλείο του. Μια συγκλονιστική σκηνή αποχαιρετισμού –από τις δυνατότερες ποιητικές συλλήψεις– που μετατρέπει τον αποτροπιασμό του θεατή για τα ανοσιουργήματά του, σε γνήσια συγκίνηση και αληθινό θαυμασμό για τον τραγικό πατέρα και αξιολύπητο άνθρωπο.

116. (στίχ. 2241). Αν είναι θέλημα θεού: Ο Κρέων απαντά με επιφύλαξη στην επίμονη απαίτηση του Οιδίποδα να απελαθεί από την πόλη. Στη νέα επιβεβαίωση του Οιδίποδα, ότι είναι μισητότατος (ἔχθιστος) στους θεούς, ο Κρέων υποχωρεί. Προετοιμάζεται ήδη n αναχώρηση του Οιδίποδα από την πόλη και εξυφαίνεται ο μύθος του άλλου Οἰδίποδος ἐπὶ Κολωνῷ· παράλληλα, όμως, προετοιμάζεται η απαλλαγή της πόλης από το λοιμό και η κάθαρση που επιφέρει την ισορροπία της φυσικής και ηθικής τάξης.

117. (στίχ. 2249). Όλα δικά σου τα θες: (πάντα μὴ βούλου κρατεῖν): Παροιμιακός λόγος που δείχνει ότι ο ρόλος του Οιδίποδα έχει τελειώσει και n αποδοχή της πτώσης του επισφραγίζει το προηγούμενο μεγαλείο του.

Τα δρώντα και βουβά πρόσωπα αποσύρονται από τη σκηνή αφήνοντας την τύχη τους στο έλεος των θεατών. Τελευταίος εισέρχεται στα ανάκτορα ο Κρέων, ως φυσικός διάδοχος του θρόνου.

Η σκηνή μένει κενή, γιατί, συγχρόνως, φεύγει και ο Χορός από την αριστερή πάροδο, ψάλλοντας κατά την έξοδό του από την ορχήστρα το ἐξόδιον ἆσμα.

Οι εξόδιοι λόγοι του Χορού (2251-2260) που απευθύνονται σ’ όλους τους πολίτες (πάτρας Θήβης ἔνοικοι), τονίζουν το μέγεθος της δεινής συμφοράς του Οιδίποδα και υποδηλώνουν εύγλωττα, με τη φιλοσοφική τους διάσταση, το ευμετάβλητο της ανθρώπινης τύχης με την υπόμνηση της ηροδότειας ρήσης: μηδένα πρὸ τοῦ τέλους μακάριζε, I 32, η οποία εκφράζει και την κυρίαρχη ιδέα του Σοφοκλή.

[Το ίδιο θέμα το επανευρίσκουμε στη δραματική ποίηση: Αἰσχ. Ἀγαμ. 928-9 – Εὐρ. Ἀνδρ. 100 κ.ε., Τρῳάδ., 510, Ἡρακλεῖδ. 865-866, Ίφιγ. Αύλ. 161-162].

Οι τελευταίοι στίχοι, που επαναλαμβάνονται σχεδόν αυτούσιοι στις Φοίνισσες του Ευριπίδη (στίχ. 1762-1767), επιθέτουν με την επιγραμματική τους διατύπωση, την κατακλείδα της βαριάς ηρεμίας στην ταραγμένη ακροτελεύτια σκηνή και επισημαίνουν το μέγεθος της συντριβής και εξουθένωσης του Οιδίποδα· η μορφή του τραγικού ήρωα αντιπαρατίθεται έντονα στη μεγαλοπρεπή εμφάνισή του και την απόλυτη ανωτερότητα, στην αρχή της τραγωδίας (ὁ πᾶσι κλεινὸς Οἰδίπους καλούμενος, 8) – σε μιαν εξαιρετική δραματική μεταλλαγή.

[Βλ. Γιώργη Γιατρομανωλάκη, «Ο τραγικός ήρωας: Προαίρεσις και Πάθος», Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, Σεμινάριο 4, Αθήνα 1984, σ.σ. 53-74 και Ηλία Σ. Σπυροπούλου. «Η έξοδος του Οιδίποδα Τυράννου του Σοφοκλή», Ακροκόρινθος 2 (1994), σ.σ. 16-20].