| 1409-1412. |
μήπω γε.... λεύσσειν τ' ὄψιν· μόνο ο Ηρακλής, λόγω της σχέσης του με τον Φιλοκτήτη, μπορεί να σταματήσει το ταξίδι του στην Ελλάδα και να τον πείσει να μεταβεί στην Τροία.
|
| 1413-1417. |
τὴν σὴν δ' ἥκω.... ἐπάκουσον· στο σχέδιο του Δία είχε αναφερθεί και ο Οδυσσεύς αλλά και ο Νεοπτόλεμος που είχε επικαλεσθεί τη μαρτυρία του (πρβλ. στ. 989, 1324). Ο Ηρακλής, ως παλιός φίλος του Φιλοκτήτη, παρέχει πλήρη εγγύηση για την ερμηνεία της βούλησης του Δία. |
| 1418. |
καὶ πρῶτα.... τύχας· ο Ηρακλής, με την αναφορά στα παθήματά του, προβάλλει το παράδειγμά του στον Φιλοκτήτη και υπαινίσσεται ότι ανάλογη θα είναι και η δική του πορεία. |
| 1419-1422. |
ὅσους πονήσας.... θέσθαι βίον· η αναλογία αφορά τόσο τους πόνους όσο και την ἀρετήν. Η αρετή ενός αθάνατου διακρίνεται από του θνητού· για τον Ηρακλή είναι η ένδοξη αθανασία του, που τώρα γίνεται ορατή με τη θεία μεγαλοπρέπειά του· για τον Φιλοκτήτη είναι η αθάνατη δόξα που θα κερδίσει με τον εὐκλεᾶ βίον του, όταν κριθεί ἀρετῇ πρῶτος. |
| 1425. |
ἀρετῇ τε πρῶτος· η ιδιαίτερη αρετή του Φιλοκτήτη είναι η ιδιότητα του άριστου τοξότη. |
| 1426. |
αἴτιος κακῶν ἔφυ· η ζωή του Φιλοκτήτη στη Λήμνο θεωρείται ως ένα επεισόδιο του Τρωικού πολέμου, αφορμή του οποίου υπήρξε η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη. |
| 1428-1430. |
πέρσεις τε Τροίαν.... Οἴτης πλάκα· πολλά γένη και πόλεις υπερηφανεύονταν για τα σκύλα, τα λάφυρα των σκοτωμένων εχθρών στην Τροία, με τα οποία συνήθως κοσμούσαν τους ναούς ή τα σπίτια των νικητών ηρώων. |
| 1432. |
τόξων ἐμῶν μνημεῖα· ο Ηρακλής ζητεί από τον Φιλοκτήτη να κατασκευάσει από τα λάφυρα, τα οποία θα έπαιρνε ως αριστεία από τους Τρώες που θα σκότωνε με το τόξο του, αναθηματικό μνημείο στον τόπο της πυράς του. « Έτσι, η δόξα της άλωσης της Τροίας πρέπει να πάει στη μεγάλη γενιά των ηρώων του παρελθόντος, στον Αχιλλέα μέσω του γιου του, και στον Ηρακλή μέσω του τόξου του, σύμβολο των παλιών αξιών μιας ευγενικής εντιμότητας και ακεραιότητας χαρακτήρα» (Ο. Tapfin) |
| 1436-1437. |
ἀλλ' ὡς λέοντε.... καὶ σὺ τόνδ'· η παραβολή είναι ομηρική· και στην Ἰλιάδα, (Κ 297) ο Οδυσσεύς και ο Διομήδης ξεκίνησαν μαζί μέσα στη νύχτα ὡς τε λέοντε δύω. Η Τροία είναι πεπρωμένο να πέσει από τη σύμπραξη των δύο, Φιλοκτήτη και Νεοπτόλεμου. |
| 1438. |
παυστῆρα....Ἴλιον· ο Ηρακλής θα στείλει τον ίδιο τον Ασκληπιό, για να θεραπεύσει τον Φιλοκτήτη, και όχι τους Ασκληπιάδες, όπως είχε αναφέρει ο Νεοπτόλεμος (στ. 1333) ερμηνεύοντας την προφητεία του Έλενου. |
| 1439-1440. |
τὸ δεύτερον.... ἁλῶναι· ο Ηρακλής κατέκτησε την Τροία για πρώτη φορά, όταν εκστράτευσε εναντίον του Λαομέδοντα, βασιλιά της Τροίας· στο ανατολικό αέτωμα του ναού στην Αίγινα, όπου αναπαριστάνεται ο Τρωικός πόλεμος, παρουσιάζεται ο Ηρακλής ως τοξότης.
|
| 1441. |
εὐσεβεῖν τὰ πρὸς θεούς· παρά την προτροπή του Ηρακλή για ευσέβεια, οι Αχαιοί διέπραξαν, κατά την άλωση της Τροίας, ασεβείς πράξεις. Οι θεατές γνωρίζουν ότι ο Νεοπτόλεμος σκότωσε τον Πρίαμο πάνω στον βωμό του Δία και ο ίδιος σκοτώθηκε στους Δελφούς· ότι ο Αίας ο Οϊλεύς βίασε την Κασσάνδρα στον βωμό της Αθηνάς στην Τροία· ότι ως ανταπόδοση οι θεοί σήκωσαν την καταιγίδα που σκόρπισε τον στόλο των Ελλήνων στο ταξίδι της επιστροφής προς την Ελλάδα. |
| 1442-1443. |
ὡς τἄλλα.... Ζεύς· εννοεί τα υλικά αγαθά, χρήματα, δόξα, κ.ά. τα οποία είναι κατώτερα από τα ηθικά. |
| 1443-1444. |
οὐ γὰρ ηὑσέβεια.... ἀπόλλυται· η προς τους θεούς ευσέβεια, κατά τον Σοφοκλή, είναι η υπέρτατη αξία της ανθρώπινης ζωής· έτσι με τα τελευταία λόγια του Ηρακλή, προβάλλει το θρησκευτικό μήνυμα της τραγωδίας, όπως συμβαίνει και σε άλλες τραγωδίες του (Ἀντιγ. 1348). Ανάλογη είναι και η παροιμιακή έκφραση στον Ευριπίδη (απόσπ. 734, «Ἀρετὴ δὲ κἂν θάνῃ τις οὐκ άπόλλυται, ζῇ δ' οὐκέτι ὄντος σώματος». |
| 1445-1447. |
ὦ φθέγμα.... τοῖς σοῖς μύθοις· το ισχυρό πείσμα και το πάθος του Φιλοκτήτη κάμπτονται, χωρίς καμία αντίρρηση, μπροστά στη θέληση του Ηρακλή, που εκφράζει τη βούληση του Δία. |
| |
|
| 1449-1451. |
μή νυν χρόνιοι.... πρύμναν (εμπρός και μην αργείτε.... κατάπρυμνα φυσάει)· ο Ηρακλής συμβουλεύει να επισπεύσουν το ταξίδι, εκμεταλλευόμενοι τον ευνοϊκό άνεμο, και εξαφανίζεται από το θεολογείο. |
| 1452. |
φέρε νυν.... καλέσω (τη χώρα.... τώρα που φεύγω)· ο Φιλοκτήτης αποχαιρετά τον γνώριμο τόπο της Λήμνου, όπου έζησε δέκα χρόνια. |
| 1453-1457. |
χαῖρ' ὦ μέλαθρον.... πληγῇσι νότου (χαίρε σπηλιά μου.... τη φόρα το κεφάλι μου)· ο χαιρετισμός που απευθύνει στους τόπους της οδύνης του, τη σπηλιά, τη Νύμφη και τη θάλασσα είναι από τους ωραιότερους της ελληνικής τραγωδίας. Ανάλογη είναι η προσφώνηση της Αντιγόνης «τύμβος κατασκαφής» (στ. 892) και του Αίαντα «πάραλα ἄντρα» (στ. 413). |
| 1458-1460. |
πολλὰ δὲ φωνῆς.... χειμαζομένῳ (κι εσύ βουνό.... όταν πονούσα)· τελευταίο αποχαιρετά το Ερμαίο όρος στα ΒΑ της Λήμνου, το οποίο η Κλυταιμνήστρα αναφέρει ως ένα από τους ενδιάμεσους σταθμούς των φρυκτωριών για την πτώση της Τροίας (Αισχ. Ἀγαμ. 283). |
| 1461-1463. |
νῦν δ' ὦ κρῆναι.... ἐπιβάντες (ω! εσείς πηγές... το πρόσμενα ποτές)· σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου ο Λύκιος Απόλλων είχε κάνει στη Λήμνο για τον Φιλοκτήτη δυο πηγές, μία για κρασί και μία για μέλι. Εκεί πλησίαζαν τα πουλιά που σκότωνε με το τόξο του ο Φιλοκτήτης. |
| 1464-1468. |
χαῖρ' ὦ Λήμνου.... ἐπέκρανεν (ω! γη της Λήμνου... που τέλειωσε όλα αυτά)· κατά τη σοφόκλεια αντίληψη η Μοίρα είναι υπέρτατη δύναμη, που πότε ταυτίζεται με τη θέληση των θεών και πότε την υπερβαίνει. Με τα τελευταία λόγια του ο Φιλοκτήτης δηλώνει την πλήρη υποταγή του στη Μοίρα και τη θέληση των θεών. Το μάθος του Φιλοκτήτη δεν έγινε με το αισχύλειον πάθος αλλά με τον θεῖον λόγον.
|
| 1469-1471. |
χωρῶμεν.... ἱκέσθαι (ας φύγουμε..... το ταξίδι)· η χαρούμενη αποχώρηση του χορού από τη σκηνή κλείνει με τη σύντομη προσευχή στις νύμφες της θάλασσας για καλό ταξίδι, όχι μόνο προς την Τροία, αλλά και την οριστική επιστροφή στην Ελλάδα. |
20. Εορτή για τη νίκη τραγικού ηθοποιού. Τοιχογραφία από την Ηράκλεια της Καμπανίας. 1ος αι. μ.Χ. αντίγραφο, πιθανώς, προτύπου έργου του τέλους του 4ου αι. π.Χ. Νεάπολη, Museo Nazionale Archeologico.
