Σοφοκλέους Τραγωδίαι (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Α΄ Επεισόδιο: Β΄ Σκηνή: στ. 542-627 Α΄ Στάσιμο: στ. 676-729 Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος
Γ΄ Σκηνή: 628-675. Πρόσωπα: Φιλοκτήτης-Νεοπτόλεμος

 

        Η σκηνή αυτή είναι σημαντική: περιέχει τις τελευταίες προετοιμασίες για την αναχώρηση· στρέφει το ενδιαφέρον φυσικά και αβίαστα στο ονομαστό τόξο· τέλος, φέρνει πιο κοντά τον Νεοπτόλεμο και τον Φιλοκτήτη που φαίνεται ότι συγγενεύουν στην ευγένεια της ψυχής. Στο τέλος της σκηνής ο Φιλοκτήτης στηριγμένος στον Νεοπτόλεμο μπαίνει στη σπηλιά.

 

628-630. οὔκουν.... μέσοις (δεν είναι.... ο γιος του Λαέρτη)· ο Φιλοκτήτης και μετά την αναχώρηση του Εμπόρου εξακολουθεί να μιλάει με αγανάκτηση· θεωρεί πολύ ταπεινωτικό να τον παρουσιάσει ο Οδυσσεύς μπροστά στους Αχαιούς ως θήραμα, όπως με κομπασμό είχε παρουσιάσει και τον Έλενο.
632. ἄπουν (δίχως ποδάρι)· ο Φιλοκτήτης είχε το πόδι του, αλλά του ήταν τελείως άχρηστο.
633-634. ἀλλ' ἔστ' ἐκείνῳ.... ἵξεται (όμως αυτός.... θα 'ρθεί)· οι λόγοι αυτοί για την τόλμη και την πανουργία του Οδυσσέα προετοιμάζουν την επόμενη θερμή έκκληση του Φιλοκτήτη για αναχώρηση.
635-637. χωρῶμεν - ἴωμεν (φεύγουμε - πάμε)· η έντονη προτροπή του Φιλοκτήτη για τον απόπλου δείχνει την αγωνία του μήπως τους προφτάσει το πλοίο του Οδυσσέα.
639-640. οὐκοῦν.... ἀντιοστατεῖ (σηκώνουμε.... αντίδρομα φυσάει)· ορισμένοι ερμηνευτές διερωτώνται μήπως η αναφορά του Νεοπτόλεμου στον αντίθετο άνεμο αποτελεί αφύπνιση της εσωτερικής του αντίστασης, ώστε να εφαρμόσει το σχέδιο του Οδυσσέα.
641. ἀεὶ καλός..... κακὰ (πάντα καλό.... να φεύγεις)· ο στίχος, με καθαρά γνωμικό περιεχόμενο, θυμίζει τον αντίστοιχο του Ομήρου: Δεν είναι κακό να ξεφύγει κανείς τη συμφορά και μέσα στη νύχτα ακόμα (Ἰλ. Ξ, 80).
642. οὔκ' ἀλλά.... ἐναντία ( ναι· μα εμπόδιο.... ο αγέρας)· το νόημα του στίχου είναι: δεν πρέπει να φοβούμαστε τους διώκτες μας, γιατί και εκείνοι πλέοντας από την Τροία, όπως και εμείς από τη Λήμνο, έχουν τον ίδιο αντίθετο άνεμο.
643-644. οὐκ ἔστι λῃσταῖς.... βίᾳ (δεν εμποδίζει... ή ν' αρπάξουν)· οι εχθροί, ως ληστές, εξαιτίας της αρπακτικής τους διάθεσης, εντείνουν τις δυνάμεις τους και περιφρονούν τους κινδύνους. Είναι χαρακτηριστική εδῶ η παρομοίωση των εχθρών με ληστές.
647. ἀλλ' ἔστιν.... πολλῶν ἄπο (λίγο το βιος μου..... κάτι)· ο στίχος έχει διπλή σημασία: από τη μια υποδηλώνει τη λιτή και απέριττη ζωή του Φιλοκτήτη και από την άλλη δείχνει ότι η επιλογή των λίγων προσωπικών ειδών του ήρωα δεν είναι τόσο δύσκολη και χρονοβόρα, ώστε να αναβάλει τον απόπλου.
649-650. φύλλον τί μοι.... πάνυ (είναι κάποιο βοτάνι..... την πληγή μου)· με τα λόγια αυτά ο Φιλοκτήτης προσπαθεί να καθησυχάσει τον Νεοπτόλεμο ότι δεν πρόκειται οι ενοχλήσεις από την πληγή του να του δημιουργήσουν προβλήματα στο ταξίδι.
654. ἦ ταῦτα γὰρ τὰ κλεινὰ τόξ' (αυτά 'ναι τα ξακουσμένα τόξα)· ο Νεοπτόλεμος, σ' αυτόν τον στίχο και στους στ. 660-661, μιλάει για το τόξο με τρόπο που να μην προκαλέσει υποψίες.
Τόξο [πηγή: Πύλη της Αρχαίας Ελληνικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Νόησις: Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας]
656-657. ἆρ' ἔστιν.... ὥσπερ θεὸν (μπορώ να τα κοιτάξω.... όπως θεό); Είναι χαρακτηριστική η εκδήλωση θαυμασμού αλλά και σεβασμού του νεαρού πολεμιστή προς ένα μεγάλο όπλο. Στους Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας (στ. 529) ο Παρθενοπαίος ορκίζεται στο ακόντιό του, «που το σέβεται πιο πολύ κι από θεό».
662-670. ὅσιά τε φανεῖς.... αὔτ' ἐκτησάμην (ευλαβικά μιλάς.... βοηθώντας κάποιον)· το τόξο παίρνει πια «μια νέα διάσταση, μια ηθική σημασία : είναι ένα πράγμα ιδιαίτερης εμπιστοσύνης και μπορεί να το χειριστεί μόνο ένας ξεχωριστός ευεργέτης του κυρίου του τόξου - κάποιος που συμπαραστάθηκε στον μεγαλύτερο απ' όλους τους ήρωες, τον Ηρακλή, όταν υπήρξε ο μόνος άντρας που άναβε τη φωτιά της καύσης του. Το ότι ο Νεοπτόλεμος θα πρέπει να είναι τόσο προνομιούχος, αυτό οφείλεται στο μέτρο της επιτυχίας της απάτης του» (Ο. Taplin). Πάντως αυτά τα λόγια του Φιλοκτήτη είναι δηλωτικά του ήθους του. Ο Φιλοκτήτης, με την αγνότητα και την ειλικρίνεια του γνήσιου ήρωα, γνωρίζει όχι μόνο να μισεί τους εχθρούς, αλλά και να αγαπά και να ωφελεί τους φίλους, ιδιαίτερα μάλιστα να ευγνωμονεί τους ευεργέτες.
671. οὐκ ἄχθομαί σ'..... φίλον (χαίρομαι.... φίλο)· οι ερμηνευτές θεωρούν ότι αυτά τα λόγια λέγονται με ειλικρίνεια· ιδιαίτερα ο Α. Lesky βλέπει εδώ μια φιλία «που μόλις γεννιέται».
672. εὖ δρᾶν-εὖ παθὼν (την καλοσύνη - με καλό)· ο Φιλοκτήτης, επειδή ευεργετήθηκε από τον Νεοπτόλεμο με την υπόσχεση ότι θα τον φέρει στην πατρίδα, ανταποδίδει την ευεργεσία με την παράδοση σ' αυτόν του τόξου.
674-675. καὶ σέ γ' εἰσάξω.... λαβεῖν (κι εσύ να μπεις..... συμπαραστάτη)· με την ευγενική παράκληση για βοήθεια, ο Φιλοκτήτης στηριγμένος στον Νεοπτόλεμο, μπαίνει μαζί του στη σπηλιά.

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ (628-675)

 

  1. Ποια συναισθήματα διακατέχουν τον Φιλοκτήτη, καθώς συνειδητοποιεί την απόφαση του Οδυσσέα για μεταγωγή του στην Τροία;
     
  2. Ποια σημασία έχει από δραματική άποψη η προτροπή του Φιλοκτήτη στον Νεοπτόλεμο να επισπεύσουν τον απόπλου (στ. 635-638);
     
  3. Ο Φιλοκτήτης επιδιώκει να επισπεύσουν τον απόπλου, ενώ ο Νεοπτόλεμος να τον επιβραδύνουν. Να σχολιάσετε την επιχειρηματολογία του καθενός.
     
  4. Κατά την προετοιμασία για την αναχώρηση ο διάλογος των δύο ανδρών στρέφεται στο θέμα του τόξου. Ο Νεοπτόλεμος στο θέμα τούτο:
α. φαίνεται τελείως αδιάφορος □
β. μιλάει με θαυμασμό και συγκίνηση □
γ. θέλει να το κρατήσει στα χέρια, χωρίς να κινήσει την υποψία του Φιλοκτήτη □
δ. ζητεί απλώς πληροφορίες γι' αυτό □
ε. αποκαλύπτει ότι γι' αυτό το τόξο έχει έλθει στη Λήμνο □
Να σημειώστε με Χ τις σωστές απαντήσεις και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.  
  1. Να παρουσιάσετε το ήθος του Φιλοκτήτη, όπως αυτό προκύπτει από τον διάλογο με τον Νεοπτόλεμο.
     
  2. Ο Α. Lesky διαπιστώνει στη σκηνή παράδοσης του τόξου «μια φιλία που μόλις γεννιέται». Αφού μελετήσετε τα τελευταία λόγια του Φιλοκτήτη και του Νεοπτόλεμου, να γράψετε ένα σύντομο δοκίμιο για τη φιλία.