| 219-223. |
ἰὼ ξένοι....ἂν εἰπών (Ω ξένοι....ποια η γενιά σας)· ο Φιλοκτήτης μπαίνει στη σπηλιά του από την αθέατη είσοδο και βγαίνει στη σκηνή από την είσοδο που ήταν στραμμένη προς τους θεατές. Έκπληκτος αντικρίζει τους ξένους και ζητά να μάθει την ταυτότητά τους. |
| 223-225. |
σχῆμα μέν....βούλομαι (γιατί φοράτε....ν' ακούσω τη φωνή)· πέρα από την εμφάνιση η ελληνική γλώσσα θα επιβεβαιώσει και την ελληνική καταγωγή των ξένων. |
| 225-229. |
καὶ μή μ' ὄκνῳ.... φωνήσατ' (μη με φοβάστε....μιλήστε)· ο Φιλοκτήτης προσπαθεί να αμβλύνει την εντύπωση που προκάλεσε η άθλια εμφάνισή του. Η συσσώρευση των συνωνύμων αποτυπώνει τη δυστυχία του. |
| 230-231. |
ἀλλ' ἀνταμείψασθ'.... ἐμοῦ (αποκριθείτε.... αν μας ρωτήσουν)· ο Φιλοκτήτης επαναλαμβάνει την παράκλησή του να απαντήσουν οι ξένοι. Ενδεχομένως ο Νεοπτόλεμος καθυστερεί να απαντήσει, γιατί συγκινήθηκε από την άθλια εμφάνιση του Φιλοκτήτη και γιατί διστάζει να τον εξαπατήσει. |
| 236-238. |
τίς σ'.... εἶ (ποια ανάγκη....για να ξέρω)· οι συνεχείς και έντονες ερωτήσεις εκφράζουν τη συναισθηματική φόρτιση του Φιλοκτήτη. |
| 239-241. |
ἐγὼ γένος....πᾶν (η ρίζα μου....τα ξέρεις όλα)· όσο έντονη είναι η έκφραση του Φιλοκτήτη, τόσο επιφυλακτική και συγκρατημένη είναι η στάση του Νεοπτόλεμου. Με τη φράση οἶσθα δὴ τὸ πᾶν γίνεται φανερό ότι ο Νεοπτόλεμος μπαίνει στην εφαρμογή του σχεδίου εξαπάτησης. Σ' αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και ο ισχυρισμός του ότι κατευθύνεται στη Σκύρο. |
| 242-244. |
ὦ φιλτάτου.... πλέων (ω ακριβού πατέρα.... και με ποια πλοία)· ο Νεοπτόλεμος, γιος του Αχιλλέα και της Δηιδάμειας, μετά την αναχώρηση του πατέρα του για την Τροία, ανατράφηκε από τον παππού του Λυκομήδη, βασιλιά της Σκύρου. |
| 245. |
ἐξ Ἰλίου.... ναυστολῶ (από την Τροία....τώρα)· ο Νεοπτόλεμος διστακτικά αναφέρει ότι έρχεται από την Τροία. |
| 251. |
οὐδ' ὄνομα τοὐμόν..... διωλλύμην (το πώς με λεν.... μ' αφανίσαν)· Ο Νεοπτόλεμος δεν είχε δει τον Φιλοκτήτη, αλλά προσποιείται ότι δεν είχε ακούσει ούτε καν το όνομά του. |
| 254-263. |
ὦ πόλλ'.... Φιλοκτήτης (ω! ο δύστυχος..... ο Φιλοκτήτης)· μέσα στους θρήνους για την αθλιότατη κατάστασή του ο Φιλοκτήτης αποκαλύπτει την ταυτότητά του και την ευγενική του καταγωγή. |
| 263-267. |
ὃν οἱ δισσοί.... χαράγματι (που οι δυο.... φρικτού φιδιού)· προφανώς αναφέρεται στον Αγαμέμνονα και τον Μενέλαο. Ο Οδυσσεύς αποκαλείται βασιλιάς των Κεφαλλήνων και όχι μόνον της Ιθάκης, διότι στην ευρύτερη επικράτειά του ανήκε και η Κεφαλληνία. |
| 268-275. |
ξὺν ᾗ....τύχοι (παιδί μου.... να τους βρούνε)· η αφήγηση του Φιλοκτήτη αναφέρεται στη στάση των Ατρειδών και του Οδυσσέα, που τον εγκατέλειψαν ασθενή και ρακένδυτο με μόνο εφόδιο λίγη τροφή, για να αποφύγουν, όπως ισχυρίστηκαν, το μίασμα (πρβλ. Αντιγ. 775). |
| 314-316. |
τοιαῦτ' Ἀτρεῖδαί μ'..... ἐμοῦ παθεῖν (αυτά οι Ατρείδες....να τους δώσουν)· η μακρότατη διήγηση του Φιλοκτήτη κλείνει με την ευχή προς τους θεούς: μακάρι οι Ατρείδες και ο Οδυσσεύς να πάθουν τις δικές του συμφορές. |
| 317-318. |
ἔοικα κἀγώ....τέκνον (του Ποίαντα.... σε συμπονάω)· οι δυο στίχοι του χορού διακόπτουν τον μονόλογο του Φιλοκτήτη. Ο χορός παρότι δηλώνει ότι λυπάται τον ήρωα, μετέχει στο σχέδιο της εξαπάτησης. |
| 319-321. |
ἐγὼ δέ.... βίας· ο Νεοπτόλεμος, μετά την έκφραση «συμπάθειας» του χορού, συνεχίζει με ζήλο την εκτέλεση της αποστολής του. Για να καταστεί αξιόπιστος, καταθέτει την προσωπική του μαρτυρία για την άθλια συμπεριφορά των Ατρειδών και κυρίως του Οδυσσέα απέναντι του. |
| 324-326. |
θυμόν.... μήτηρ ἔφυ· άξιο προσοχής ότι το πάθος για εκδίκηση στρέφεται εναντίον των Ατρειδών και όχι κατά του Οδυσσέα, του οποίου το σχέδιο υπηρετεί ο Νεοπτόλεμος. Ο φορτισμένος λόγος του Νεοπτόλεμου οφείλεται στην προσπάθειά του να γίνει πειστικός. |
| 327. |
εὖ γ', ὦ τέκνον· η χαρά του Φιλοκτήτη για το κοινό μίσος εναντίον των Ατρειδών τον οδηγεί στον έπαινο του φρονήματος του Νεοπτόλεμου. |
| 327-328. |
τίνος.... ἐλήλυθας· η οργή του Νεοπτόλεμου και του Φιλοκτήτη κατά των Ατρειδών είναι κοινό σημείο στη σχέση των δύο ανδρών· αποτελεί την αφετηρία μιας επιδιωκόμενης φιλίας, με διαφορετικά όμως κίνητρα για τον καθένα. |
| 329. |
μόλις δ' ἐρῶ· διπλή η σημασία της φράσης: από τη μια υποτίθεται ότι δυσκολεύεται εξαιτίας της οργής του και από την άλλη η συνείδησή του εξεγείρεται εναντίον του ψεύδους που πρόκειται να πει. Ο θεατής αντιλαμβάνεται το ηθικό δίλημμα του νέου. |
| 331. |
ἐπεὶ γὰρ ἔσχε μοῖρ' Ἀχιλλέα θανεῖν· ήταν πεπρωμένο να πεθάνει ο Αχιλλεύς (πρβλ. και Σοφ. Ο. Τ. 713 ὡς αὐτὸν ἣξει μοῖρα πρὸς παιδὸς θανεῖν). Τα όσα αναφέρει για τον θάνατο του πατέρα του ο Νεοπτόλεμος αποτελούν μια όαση ειλικρίνειας μέσα στο πλήθος των ψευδολογιών που του επέβαλε ο Οδυσσεύς. |
| 332-333. |
οἴμοι·.... γόνος; Η είδηση του θανάτου του Αχιλλέα προκαλεί βαθιά θλίψη στον Φιλοκτήτη, λόγω του μεγάλου θαυμασμού του προς αυτόν γι' αυτό και διακόπτει απότομα τον Νεοπτόλεμο. |
| 335. |
τοξευτός.... ἐκ Φοίβου δαμείς· ο Νεοπτόλεμος αισθάνεται περήφανος για τον πατέρα του, γιατί δε σκοτώθηκε από άνθρωπο αλλά από θεό. Ο Πάρης δεν τόλμησε να πλήξει τον Αχιλλέα με το δόρυ αλλά με τα βέλη του τόξου, τα οποία κατηύθυνε ο Απόλλων στο τρωτό σημείο, στη φτέρνα του Αχιλλέα. |
| 336. |
ἀλλ' εὐγενής.... χὠ θανών· συνηθισμένη έκφραση στους τραγικούς, αναφέρεται στον νικητή και τον ηττημένο (πρβλ. Σοφ., Αντιγ. 1263 «κτανόντας τε καὶ θανόντας» κ.ά.). |
| 337-338. |
τὸ σὸν πάθημ'· τα όσα δήθεν έπαθε από τους Ατρείδες ο Νεοπτόλεμος προκαλούν το ενδιαφέρον του Φιλοκτήτη να τα μάθει. |
| 343. |
ἦλθόν με νηὶ ποικιλοστόλῳ μέτα· ο Νεοπτόλεμος αρχίζει την εξιστόρηση των παθών του: όταν σκοτώθηκε ο Αχιλλεύς, έφτασε στη Σκύρο πρεσβεία αποτελούμενη από τον Φοίνικα, τον παιδαγωγό του Αχιλλέα, και τον Οδυσσέα, με σκοπό να τον οδηγήσουν με απάτη στην Τροία. Ο στολισμός του πλοίου δηλώνει την επισημότητα της αποστολής |
| 344. |
δῖός τ' Ὀδυσσεύς· το επίθετο χρησιμοποιείται, για να δηλώσει όχι το βασιλικό αξίωμα (όπως στον Όμηρο) αλλά ειρωνεία και σαρκασμό. |
| 347. |
τὰ πέργαμ'· ο Όμηρος αποκαλεί μόνο την ακρόπολη της Τροίας Πέργαμον, ενώ στους μεταγενέστερους ποιητές πέργαμα λέγεται κάθε ακρόπολη. |
| 350-351. |
τοῦ θανόντος....ἄθαπτον· είναι γνωστό ότι εξέχοντες άνδρες έμεναν άταφοι για πολλές ημέρες· η ταφή του Αχιλλέα έγινε τη δεκάτη ογδόη ημέρα από τον θάνατό του (Ομ. Όδ. ω 64). Την ελπίδα του Νεοπτόλεμου να δει τον πατέρα του πριν ταφεί, καλλιέργησαν ο Οδυσσεύς και ο Φοίνιξ. |
| 351. |
οὐ γὰρ εἰδόμην· χρονολογική αντίφαση γύρω από την ηλικία του, πράγμα σύνηθες στους αρχαίους μύθους· ο Νεοπτόλεμος δεν ήταν ούτε δέκα χρονών, όταν πέθανε ο Αχιλλεύς και γι' αυτό δεν είναι παράδοξο ότι δεν είδε ή δε θυμάται καθόλου τον πατέρα του. |
| 352. |
ἔπειτα.... προσῆν· η επιθυμία του Νεοπτόλεμου να δει τον νεκρό πατέρα του ήταν ο πρώτος λόγος μετάβασης στην Τροία, ενώ η φιλοδοξία του να καταλάβει την Τροία παρουσιάζεται ως κάτι το επουσιώδες. |
| 353. |
ἦν δ' ἦμαρ ἤδη δεύτερον πλέοντί μοι· για τον προσδιορισμό του χρόνου οι αρχαίοι συχνά χρησιμοποιούν την κατά παράταξη εκφορά αντί για την καθ' υπόταξη χρονική σύνδεση. |
| 355. |
πικρὸν Σίγειον· το Σίγειον, ακρωτήριο ΒΔ της Τρωάδας, είναι πικρό για τον Νεοπτόλεμο, γιατί εκεί τάφηκε ο πατέρας του ο Αχιλλεύς. Σκόπιμη η αναφορά του Νεοπτόλεμου στο πικρόν Σίγειον, για να τ' ακούσει ο Φιλοκτήτης. |
| 356-358. |
ἐν κύκλῳ στρατός....Ἀχιλλέα πάλιν· η υποδοχή του Νεοπτόλεμου από τον στρατό γίνεται με επίσημο τρόπο, γιατί ο στρατός βλέπει στο πρόσωπο του Νεοπτόλεμου τον νεκρό Αχιλλέα, λόγω της ομοιότητάς του προς τον πατέρα του. |
| 362-366. |
τά θ' ὅπλ' ἀπῄτουν.... Λαέρτου γόνος· τα όπλα τα είχε κατασκευάσει ο Ήφαιστος και ήταν πολύτιμο κτήμα του Αχιλλέα. Το αίτημα του Νεοπτόλεμου προς τους Έλληνες να του παραδώσουν τα όπλα του πατέρα του και η άρνησή τους δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ο Νεοπτόλεμος κατασκευάζει το γεγονός με σκοπό να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Φιλοκτήτη, που βλέπει ότι ο Οδυσσεύς εξαπάτησε και τον Νεοπτόλεμο. |
| 367-368. |
κἀγὼ δακρύσας λέγω· τα δάκρυα του Νεοπτόλεμου δεν είναι ανάρμοστα στην προκειμένη περίσταση ούτε στην ηλικία του· συνηθίζονταν ακόμη και στους ήρωες· κατά τους αρχαίους οι αγαθοί ήταν ἀριδάκρυες.
 |
| 369. |
ὦ σχέτλι'(ε)· ο ενικός χρησιμοποιείται για να φανεί ότι απευθύνεται κυρίως προς τον αρχιστράτηγο των Αχαιών Αγαμέμνονα. |
| 371. |
ὁ δ'εἶπ' Ὀδυσσεύς.... κυρεῖ· η φράση είναι αμφίσημη υπονοεί την παρουσία του Οδυσσέα και τότε στη Λήμνο και τώρα στην Τροία. |
| 372-373. |
δεδώκασ' ἐνδίκως....κἀκεῖνον παρών· ο Οδυσσεύς, επειδή κινδύνευσε, για να μη πέσουν στα χέρια των εχθρών τα όπλα του Αχιλλέα, θεωρεί δίκαιο να τα πάρει αυτός και κανένας άλλος. Με τη λέξη παρών προοικονομείται η μομφή που απευθύνει στον στ. 379 προς τον Νεοπτόλεμο για την απουσία του. |
| 374-376. |
κἀγὼ χολωθείς....ἀφαιρήσοιτό με· η οργή του Νεοπτόλεμου εναντίον του Οδυσσέα, εξαιτίας της αρπαγής των όπλων του πατέρα του, τον καθιστά περισσότερο πιστευτό στον Φιλοκτήτη. |
| 377-378. |
ὁ δ' ἐνθάδ'.... ἠμείψατο· τονίζεται το σημείο στο οποίο έχει φτάσει η οργή του Οδυσσέα, αλλά κυριολεκτικά θα μπορούσε να δηλώνει τον κατάπλου του Οδυσσέα στη Λήμνο. |
| 382-384. |
τοιαῦτ'.... πρὸς οἴκους· ο Νεοπτόλεμος προσποιείται ότι εγκατέλειψε το στρατόπεδο και πλέει προς τη Σκύρο, επειδή τον προσέβαλαν οι αρχηγοί των Αχαιών και κυρίως ο κάκιστος Οδυσσεύς, που καταγόταν από άθλια γενιά, ως γόνος του Σίσυφου. Σύμφωνα με τον μύθο η Αντίκλεια, πριν παντρευτεί τον Λαέρτη, είχε σχέσεις με τον Σίσυφο, γιος του οποίου ήταν ο Οδυσσεύς.
|
| 385. |
κοὐκ αἰτιῶμαι..... ἐν τέλει· ο Νεοπτόλεμος προσπαθεί να μεταθέσει την ευθύνη του Οδυσσέα στους αρχηγούς των Ατρειδών, οι οποίοι όχι μόνο ανέχονταν αλλά και δίδαξαν στον Νεοπτόλεμο την άκοσμη συμπεριφορά. |
| 386-387. |
πόλις γάρ.... στρατός τε σύμπας· για να ενισχύσει το ψέμα του ο Νεοπτόλεμος, καταφεύγει στη χρήση γνωμικού. Η άποψη αυτή, ότι δηλ. η πόλη ανήκει στους άρχοντες, είναι αντίθετη με το δημοκρατικό ήθος των Αθηναίων και θυμίζει τυραννική αντίληψη. (πρβλ. Σοφ. Ἀντιγ. 738, Ο.Τ. 628).
|
| 387-388. |
οἱ δ' ἀκοσμοῦντες.... κακοί· τίθεται εδώ ένα βασικό πρόβλημα της τραγωδίας: ποια δηλ. είναι η δύναμη της αγωγής και η ευθύνη του δασκάλου προς τον μαθητή και, γενικότερα, του πολιτικού, στρατιωτικού και πνευματικού ηγέτη προς τον λαό, αφού με τα λόγια, τη στάση και τη συμπεριφορά τους γίνονται πρότυπα προς μίμηση. |
| 390. |
ἐμοί θ' ὁμοίως καὶ θεοῖς εἴη φίλος· η φράση είναι αμφίσημη για τον Φιλοκτήτη έχει την έννοια της κατάρας εναντίον των Ατρειδών, αφού θεωρεί τον Νεοπτόλεμο φίλο του, λόγω του κοινού μίσους τους προς τους Ατρείδες από την άλλη όμως ο Νεοπτόλεμος εύχεται πραγματικά ο Φιλοκτήτης (ὁ στυγῶν) να είναι φίλος του και να έχει την εύνοια των θεών. Έτσι ο Νεοπτόλεμος, με την υποκριτική συμπεριφορά του, πετυχαίνει να κερδίσει τη φιλία του Φιλοκτήτη.
|
![Κοστούμια για Φιλοκτήτη (φωτογραφία από παράσταση 1974) [πηγή: Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος]](extras/images/link_ext.png "Κοστούμια για Φιλοκτήτη (φωτογραφία από παράσταση 1974) [πηγή: Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος]")