Σοφοκλέους Τραγωδίαι (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Πρόλογος: Β΄ Σκηνή: στ. 50-134 Α΄ Επεισόδιο: Α΄ Σκηνή: στ. 219-390 Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος
ΠΑΡΟΔΟΣ (135-218)

 

«Ἡ πρώτη λέξις ὅλου χοροῦ»
(Αριστ. Περὶ Ποιητικῆς 1452b)

 

     Μετά την αποχώρηση του Οδυσσέα εισέρχεται στην ορχήστρα ο Χορός· αποτελείται από δεκαπέντε ναύτες του Νεοπτόλεμου.
       Η πάροδος αποτελείται από τρία στροφικά συστήματα. Το πρώτο και το τρίτο έχουν διαλογικό χαρακτήρα, ενώ το δεύτερο είναι καθαρά λυρικό.

Φωτογραφικό υλικό από παράσταση του Εθνικού Θεάτρου [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]

 

  Α΄ Σύστημα
  στροφή α΄
   
135-137 τί χρή.... φράζε μοι (τι πρέπει... λέγε μου)· ανήσυχος και αμήχανος ο χορός ζητάει να πληροφορηθεί από τον Νεοπτόλεμο τη στάση που πρέπει να τηρήσει προς τον Φιλοκτήτη, άνθρωπο φιλύποπτο, όπως τον χαρακτηρίζει. Προφανώς ο χορός έχει ακούσει τυχαία ένα μέρος του διαλόγου Οδυσσέα-Νεοπτόλεμου. Η συναισθηματική ένταση του χορού εκφράζεται με τις επαναλήψεις, την ερώτηση, τη χρήση της προστακτικής.
138-139 τέχνα.... γνώμα (γιατί πάντοτε.... απ' την γνώμη των άλλων)· με τον όρο τέχνα νοείται η εξειδικευμένη γνώση, η δεξιότητα και με τον όρο γνώμα η πνευματική διεργασία (σκέψη) ή ικανότητα (σοφία).
140 Διὸς σκῆπτρον (τα σκήπτρα του Δία)· σύμφωνα με τις πεποιθήσεις των ομηρικών χρόνων το σκήπτρο συμβόλιζε τη βασιλική εξουσία που ήταν δοσμένη από τον Δία· γι' αυτό και οι βασιλείς αποκαλούνταν διογενείς ή διόσδοτοι.
Όμηρος, «Ιλιάδα» Β 185-7, 198-206: Το βασιλικό σκήπτρο του Αγαμέμνονα
141 ὦ τέκνον (παιδί μου)· τους ναύτες είχε φέρει ο Αχιλλεύς στην Τροία, και επομένως είναι μεγαλύτεροι από τον Νεοπτόλεμο. Έτσι δικαιολογείται η προσφώνηση.
142 πᾶν.... ὠγύγιον (ετούτη.... σε σένα)· η πανάρχαιη αυτή εξουσία που εκφράζει το επίθετο ὠγύγιος, οφείλει το όνομά της στον Ώγυγο ή Ωγύγη, αρχαιότατο βασιλιά της Βοιωτίας και γιο του Δία.
142-143 τό μοι.... ὑπουργεῖν (μα πέσμου..... για σένα)· ο χορός τελειώνει, όπως άρχισε: ζητάει και πάλι να μάθει τα καθήκοντά του, για να υπηρετήσει τον Νεοπτόλεμο (πρβλ. και στ. 53).
144-149 νῦν μέν.... θεραπεύειν (Αν θέλεις τώρα.... περίσταση)· σκηνοθετική οδηγία: με το δεύτερο μέρος της απάντησής του ο Νεοπτόλεμος ενημερώνει τον χορό ότι, όταν εμφανισθεί ο Φιλοκτήτης, με κινήσεις του χεριού του, θα του υποδείξει τις απαραίτητες ενέργειες.
   
  αντιστροφή α΄
   
150-151 μέλον..... καιρῷ (λες το παλιό.... βασιλιά μου)· ο χορός επιβεβαιώνει την πίστη του στον βασιλιά· μόνιμη φροντίδα του είναι να τον υπηρετεί.
152-158 νῦν δέ....θυραῖος (μα τώρα πέσμου....πλανιέται)· ο χορός ζητάει περισσότερες πληροφορίες για τον Φιλοκτήτη. Το έντονο ενδιαφέρον του εκφράζεται με τις αλλεπάλληλες ερωτήσεις και τον μακροπερίοδο λόγο.
162-168 δῆλον ἔμοιγ'.... ἐπινωμᾶν (θαρρώ.... μαύρες συμφορές μου)· ο Νεοπτόλεμος αποκαλύπτει τις φρικτές συνθήκες ζωής, μέσα στις οποίες ζει ο Φιλοκτήτης, πράγμα που προκαλεί το λυρικό ξέσπασμα του χορού στην επόμενη στροφή και αντιστροφή.
   
  Β΄ Σύστημα
  στροφή β΄
   
169-176 οἰκτίρω νιν.... ἀντέχει (πώς θλίβομαι....πώς αντέχει); Ο χορός θρηνεί για την εγκατάλειψη, την αρρώστια, τη μοναξιά, τις άθλιες συνθήκες ζωής του ήρωα.
177-179 ὦ παλάμαι.... αἰὼν (Ω έργα....το μέτρο)· στη γνωμική αυτή ρήση η υπέρβαση του μέτρου προκαλεί τον φθόνο των θεών και οδηγεί στη δυστυχία (πρβλ. Σοφ. Oἰδ. Κολ. 1211).
   
  αντιστροφή β΄
   
180-181 οὗτος.... ὕστερος (όντας αυτός....μόνος)· η αρχαιότητα του γένους ήταν στοιχείο αριστοκρατικής καταγωγής.
182-187 πάντων ἄμμορος βοᾷ (απόμακρα....τ' αγιάτρευτα)· η αθλιότητα της τωρινής ζωής του Φιλοκτήτη αντιπαραβάλλεται με την ευγενική του καταγωγή.
188-190 ἁ δ'.... χεῖται (βαρύς.....τις πικρές κραυγές του)· στις κραυγές του Φιλοκτήτη δεν αποκρίνεται παρά μόνο η ηχώ. Έτσι δηλώνεται για μια ακόμη φορά η τέλεια απομόνωση του ήρωα.
191-192 οὐδὲν τούτων....φρονῶ (για τίποτα....ο νους μου)· κατά τον Νεοπτόλεμο η άθλια τύχη του Φιλοκτήτη οφείλεται σε θεία παρέμβαση.
193-194 και τά παθήματα..... ἐπέβη (θεοσταλμένες συμφορές.... σκληρόκαρδη)· τα παθήματα του Φιλοκτήτη οφείλονται στη νύμφη Χρύση, που είχε το ιερό της στο ομώνυμο νησί, κοντά στη Λήμνο. Εκεί θυσίασε ο Ηρακλής, όταν εκστράτευσε στην Τροία. Εκεί έπρεπε να θυσιάσουν και οι Έλληνες, για να κυριέψουν την ίδια πόλη. Ο Φιλοκτήτης, που στάλθηκε, για να θυσιάσει στη Χρύση, δαγκώθηκε από το ιερό φίδι που φύλαγε τον βωμό.
   
  Γ΄ Σύστημα
  στροφή γ΄
   
201 εὔστομ'..... παῖ (σώπασε.... παιδί μου)· η φράση που συνήθως συνδέεται με τελετουργική σιωπή, εδώ δηλώνει την κρισιμότητα της περίστασης.
201-202 προὐφάνη.... τειρομένου (ακούστηκε.... τον τρώει ο πόνος)· ο χορός ακούει πρώτος τις κραυγές του Φιλοκτήτη που έρχεται από το μονοπάτι. Ο Κορυφαίος, που στέκεται στο μέσο της ορχήστρας στραμμένος προς τη σκηνή, μπορεί να ακούει καλύτερα από τον Νεοπτόλεμο.
203-209 ἤ που τῆδ'.... θροεῖ γὰρ (σαν κατά δω....ξεκάθαρα)· ο χορός στρέφεται προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Δείχνει με έντονες κινήσεις προς το μονοπάτι, από το οποίο ακούγεται ο Φιλοκτήτης.
   
  αντιστροφή γ΄
   
210 ἀλλ' ἔχε (όμως....πρόσεχε)· προτροπή του χορού προς τον Νεοπτόλεμο να κρατήσει την ψυχραιμία του.
210 λέγ' ὅ,τι (λέγε τι τρέχει)· ο Νεοπτόλεμος ανυπόμονος διακόπτει τον χορό.
212-218 οὐ μολπάν.... δεινὸν (κι ούτε τραγούδια....φοβερή η κραυγή του)· με τα λόγια του χορού, που δηλώνουν την ανησυχία του, παρουσιάζεται ο ήρωας πριν ακόμα εμφανιστεί ο ίδιος στη σκηνή.

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ (135-218)

 

  1. Να σημειώσετε Χ στη στήλη σωστό - λάθος, αν νομίζετε ότι η αντίστοιχη πρόταση είναι σωστή ή λανθασμένη.
  Σωστό Λάθος
α. ο χορός αποτελείται από 15 μέλη □ □
β. ο χορός εισέρχεται στην ορχήστρα σε σχήμα κύκλου □ □
γ. ο χορός διαλέγεται με τους ηθοποιούς μέσω του κορυφαίου □ □
  1. Να περιγράψετε τα συναισθήματα του χορού κατά την πρώτη στροφή.
     
  2. Νομίζετε ότι ο χορός στην πάροδο λειτουργεί ως δραματικό πρόσωπο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
     
  3. Ποια στοιχεία μαρτυρούν τον λυρικό χαρακτήρα της β΄ στροφής και β΄ αντιστροφής;
     
  4. Πώς προαναγγέλλεται η είσοδος του Φιλοκτήτη;
     

 

Χρήστος Γαρουφαλής

 
18. Χρήστος Γαρουφαλής. Θεατρικά προσωπεία. 1998. Σχέδιο. Ιδιωτική συλλογή.