Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία - Σοφοκλέους «Αντιγόνη» - Θουκυδίδη «Περικλέους Επιτάφιος» (Β Γενικού Λυκείου

Β΄ ΜΕΡΟΣ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ

16. Κλεοφράδης, Η άλωση της Τροίας. Εικονίζεται ο Νεοπτόλεμος μαχόμενος. Ερυθρόμορφη κύλικα. Περίπου 480-475 π.Χ. Νεάπολη, Museo Nazionale Archeologico.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ (1-134)

«Μέρος ὅλον τραγωδίας τὸ πρὸ χοροῦ παρόδου»
(Αριστ. Περὶ Ποιητικῆς 1452b)

Πρόσωπα: Οδυσσεύς-Νεοπτόλεμος

      Η σκηνή απεικονίζει τη βραχώδη ΒΑ ακτή της Λήμνου. Στο μέσο του σκηνικού βρίσκεται η είσοδος της σπηλιάς του Φιλοκτήτη. Αριστερά διακρίνεται μια πηγή και στο βάθος διαγράφεται το ηφαίστειο Μόσυχλος.
      Ο Οδυσσεύς και ο Νεοπτόλεμος εισέρχονται από την αριστερή πάροδο συνοδευόμενοι από ένα ναύτη. Προχωρούν αργά και με προφυλάξεις. Κατευθύνονται προς τη σπηλιά του Φιλοκτήτη.
      Ο πρόλογος αποτελείται από δύο μέρη:
α) Την περιγραφή του χώρου (στ. 1-49)
β) Το σχέδιο της απαγωγής (στ. 50-134)

	Α΄ (1-49)

2.	βροτοῖς.... οἰκουμένη· κατά τον Σοφοκλή η Λήμνος ήταν έρημη και ακατοίκητη· έτσι γίνεται δραματικότερη η ιστορία του Φιλοκτήτη. Αντίθετα ο Ευριπίδης και ο Αισχύλος στην ομώνυμη τραγωδία τους θεωρούν το νησί κατοικημένο. Ο αρχαίος Σχολιαστής σημειώνει ότι ο Φιλοκτήτης εγκαταλείφθηκε σε ένα έρημο μέρος της Λήμνου (ἐν ἐρήμῳ γὰρ μέρει τῆς Λήμνου ἐξετέθη).
3.	ὦ κρατίστου πατρὸς Ἑλλήνων· φιλοφρόνηση προς τον Νεοπτόλεμο. Ο Αχιλλεύς ήταν ασφαλώς ο γενναιότερος από όλους τους Έλληνες· γι' αυτό και ο Νεοπτόλεμος ήταν δέσμιος της ευγενικής του καταγωγής.
4.	Ἀχιλλέως παῖ Νεοπτόλεμε· οι θεατές πληροφορούνται από τις προσφωνήσεις την ταυτότητα των προσώπων. Ο Σοφοκλής χρησιμοποιεί δύο φορές το όνομα Νεοπτόλεμος (στ. 4, 241). Οι θεατές έχουν μαντέψει το όνομα του Οδυσσέα, που ακούγεται στον στ. 26.
4-5.	τὸν Μηλιᾶ.... υἱόν· ο Οδυσσεύς αρχίζει τη διήγηση των γεγονότων του παρελθόντος. Μηλιεύς ήταν ο κάτοικος της Μαλίδος ή Μηλίδος γης, που εκτεινόταν νότια της Θεσσαλίας και δυτικά του Μαλιακού κόλπου, στους πρόποδες της Οίτης. Ο Όμηρος περιλαμβάνει τη χώρα αυτή στο βασίλειο του Αχιλλέα (Β, 682) και τοποθετεί το βασίλειο του Φιλοκτήτη βορειότερα, στη Μαγνησία (πρβλ. Ηροδ. 7, 198 και Θουκ. Γ, 92). Ο Ποίας, πατέρας του Φιλοκτήτη, ήταν γιος του Θαυμάκου και είχε λάβει μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία.
5.	ἐξέθηκ'· το ρήμα χρησιμοποιείται κυρίως για την έκθεση ανεπιθύμητων παιδιών.
6.	τῶν ἀνασσόντων ὕπο· η έκθεση του Φιλοκτήτη στη Λήμνο έγινε μετά από εντολή των αρχηγών, όπως λέει ο Οδυσσεύς· αυτός απλώς εκτέλεσε τη διαταγή. Έτσι προσπαθεί να αποποιηθεί την ευθύνη. Άλλωστε τόσο στο έπος όσο και στο δράμα ο Οδυσσεύς γενικά πειθαρχεί στις εντολές των αρχηγών.
7.	νόσῳ.... πόδα· τη μεταφορά διαβρώνει-κατατρώγει είχαν χρησιμοποιήσει για την πληγή του Φιλοκτήτη και ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης (Αριστ. Ποιητ. 1457b).
9-10.	ἀγρίαις....δυσφημίαις· κατά την τέλεση των θυσιών οι παρόντες τηρούσαν απόλυτη σιωπή, μήπως ξεστομίσουν δύσφημη φράση. Έτσι διασφαλιζόταν η επιβεβλημένη για τις θυσίες ευφημία. Την ευφημία στη συγκεκριμένη περίσταση διατάρασσαν οι φωνές του Φιλοκτήτη (πρβλ. Αριστ. Ὄρνιθ. 859).
16.	δίστομος πέτρα· από τις δύο εισόδους της σπηλιάς η μία έβλεπε στην ανατολή και η άλλη στη δύση.
17-19.	τοιάδε... πνοή· από τις δύο εισόδους της σπηλιάς έμπαινε ο ήλιος που ζέσταινε τον χειμώνα και η θαλάσσια αύρα που δρόσιζε το καλοκαίρι. Κατά τον Οδυσσέα δηλαδή ο χώρος της κατοικίας του Φιλοκτήτη ήταν ευάερος και ευήλιος.
21.	εἴπερ ἐστὶ σῶν· συνηθισμένη είναι η εξαφάνιση πηγών σε ηφαιστειογενείς τόπους, όπως η Λήμνος.
22.	ἅ.....σήμαινε· έμμεση σκηνοθετική οδηγία.
25.	ἐγὼ δέ....ἴῃ· μετά τον στίχο 25 ίσως ακολουθεί ένα μικρό χρονικό διάστημα σιωπής, ώσπου ο Νεοπτόλεμος και ο ακόλουθός του αναρριχώνται με προφυλάξεις στα βράχια. Ο Οδυσσεύς περιμένει στην ορχήστρα.
32.	οἰκοποιὸς τροφή· γενικά τα μέσα ζωής.
33.	στιπτή γε φυλλάς· κατά τον αρχαίο Σχολιαστή «χαμαιστρωσία φύλλων. Ἡπλωμένη καὶ πατουμένη, ὡς κοιμωμένου ἐπ' αὐτῇ τινος».
35-36.	φλαυρουργοῦ τινος τεχνήματ'· οξύμωρο σχήμα· λέγεται με ειρωνική διάθεση.
36.	καὶ πυρεῖ'.....τάδε· από τον στίχο 296 φαίνεται ότι πρόκειται για πυρόλιθους, τσακμακόπετρες, με την τριβή των οποίων ο Φιλοκτήτης άναβε φωτιά.
37.	τὸ θησαύρισμα τόδε· ειρωνεία.
38-39.	ἰοὺ...... πλέα· το επιφώνημα εκφράζει την έκπληξη και την αηδία του Νεοπτόλεμου, τη στιγμή που αντικρίζει τα βρώμικα ρούχα του Φιλοκτήτη, φανερά σημάδια της βαριάς νόσου.
40-44.	ἁνήρ..... κάτοιδέ που· ο συλλογισμός του Οδυσσέα οφείλεται στον φόβο μήπως ξαφνικά παρουσιασθεί ο Φιλοκτήτης. Η αναφορά στην αναζήτηση τροφής ή παυσίπονου βοτάνου υποδηλώνει την τραγική θέση του ήρωα.
45.	τὸν οὖν......ἐς κατασκοπήν· πρόκειται για τον ακόλουθο του Νεοπτόλεμου που στον στίχο 125 λέγεται σκοπός. Έμμεση σκηνοθετική οδηγία.
48.	ἀλλ' ἔρχεται.....στίβος· ο ναύτης που εδώ αναλαμβάνει να φυλάξει το μονοπάτι, θα επιστρέψει με εντολή του Οδυσσέα στο καράβι (στ. 125) και θα επανέλθει στο στ. 542 μεταμφιεσμένος σε έμπορο.
49.	σὺ δ'.... λόγῳ· αρχίζει από τον επόμενο στίχο το δεύτερο μέρος του προλόγου. Στο πρώτο μέρος (1-49) έχει βρεθεί και έχει περιγραφεί η σπηλιά του Φιλοκτήτη, ενώ στο δεύτερο (50-134) ο Οδυσσεύς αναπτύσσει στον Νεοπτόλεμο το σχέδιο της απαγωγής του Φιλοκτήτη.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ (1-49)

Ποια στοιχεία του προλόγου φανερώνουν από ποιο μυθολογικό κύκλο έχει αντλήσει το θέμα της τραγωδίας ο Σοφοκλής; Ποιους άλλους μυθολογικούς κύκλους γνωρίζετε, από τους οποίους οι τραγικοί αντλούσαν τα θέματά τους;
Μετά από τον Πρόλογο ποιο μέρος της τραγωδίας ακολουθεί:

	Σωστό	Λάθος
α. Η Πάροδος	□	□
β. Το Α΄ Στάσιμο	□	□
γ. Το Α΄ Επεισόδιο	□	□
δ. Η Έξοδος	□	□
Να σημειώσετε με Χ τη σωστή απάντηση.

Να περιγράψετε τον σκηνικό χώρο και να εξηγήσετε ποια θεατρική ανάγκη επέβαλε τη συγκεκριμένη μορφή του.
Να υπογραμμίσετε τις λέξεις με τις οποίες ο ποιητής περιγράφει το σωματικό πάθος του Φιλοκτήτη και να τις αναγνωρίσετε γραμματικά και συντακτικά.
Να υπογραμμίσετε τις λέξεις και φράσεις με τις οποίες ο ποιητής περιγράφει τον χώρο της κατοικίας του Φιλοκτήτη.
ἐξέθηκε, κατεῖχε: Να αναγνωρίσετε τα ρήματα γραμματικά, να τ' αναλύσετε στα συνθετικά τους και να αιτιολογήσετε τη χρήση των χρόνων αυτών στο κείμενο.
Να βρείτε στους στ. 30-47 τους τύπους της προστακτικής και να γράψετε το ίδιο πρόσωπο στις άλλες εγκλίσεις. Να γράψετε από κάθε λέξη τρία ομόρριζα της ν.ε. και να σχηματίσετε με αυτά προτάσεις.
Να σημειώσετε Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο

	Σωστό	Λάθος
α. περιρρύτου:είναι ουσιαστικό γ΄ κλίσης	□	□
β. ἐνθάκησις: είναι επίθετο β΄ κλίσης	□	□
γ. ἴῃ: είναι υποτακ. ενεστ. του ρήματος ἔρχομαι	□	□
δ. ἄναξ: είναι συμφωνόληκτο ουσιαστ. γ΄ κλίσης	□	□

Στους στ. 22-25 να χωρίσετε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος τους.
Να συνδέσετε τους ρηματικούς τύπους με τα αντικείμενά τους (δύο στοιχεία της β΄ στήλης περισσεύουν):

1. εἰσορᾶν (στ. 27)	α. τόπους
2. ὁρῶ (στ. 31)	β. οἴκησιν
3. κατοικεῖ (στ. 40)	γ. ἄντρον
4. πέμψον (στ. 45)	δ. τὸν παρόντα
	ε. κατασκοπὴν
	στ. κενὴν

Στους στ. 40-44 να υπογραμμίσετε τις λέξεις που χρησιμοποιούνται στη ν.ε. με την ίδια σημασία.
οἴκησιν, τεχνήματα, νοσῶν: Να γράψετε για την καθεμία από τις λέξεις αυτές τρία ομόρριζα της ν.ε. και να σχηματίσετε με αυτά προτάσεις.