Σοφοκλέους Τραγωδίαι (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
|
Χ. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ - Δ. ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ -
|
ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣΟ μύθος του Φιλοκτήτη
• Ο μύθος του Φιλοκτήτη ήταν γνωστός στην αρχαία ελληνική γραμματεία και είχε εμπνεύσει αρκετούς δημιουργούς, πριν δραματοποιηθεί από τον Σοφοκλή στο ομώνυμο έργο του το 409 π.Χ. Η αρχή του βρίσκεται στην Ἰλιάδα, την Ὀδύσσεια και τα Κύπρια ἔπη1. Στην Ἰλιάδα (Β 718-25) οι Αχαιοί εγκαταλείπουν τον Φιλοκτήτη στη Λήμνο εξαιτίας της πληγής του, που τον ταλαιπωρούσε με πόνους και ανέδιδε φοβερή δυσοσμία. Οι ίδιοι όμως αργότερα επρόκειτο να τον θυμηθούν. Στην Ὀδύσσεια (θ 219-220) αναφέρεται ο ήρωας ως ο άριστος τοξότης, που πολέμησε στην Τροία και επέστρεψε ασφαλής στην πατρίδα του (γ 188-190).
Σύμφωνα με τα Κύπρια ἔπη οι Έλληνες μετά τη θυσία της Ιφιγένειας έπλευσαν στην Τένεδο. Εκεί κατά τη διάρκεια μιας θρησκευτικής τελετής ένα νερόφιδο δάγκωσε τον Φιλοκτήτη, ο οποίος εγκαταλείφθηκε στη συνέχεια από τους Αχαιούς στη Λήμνο λόγω της δυσοσμίας που ανέδιδε η πληγή του και παρέμεινε εκεί για δέκα έτη.
Η δεύτερη φάση της ιστορίας προέρχεται από τη Μικρά Ἰλιάδα του Λέσχη, επικού ποιητή του 7ου π.χ. αι. Σύμφωνα με αυτή οι αρχηγοί των Αχαιών αποθαρρύνθηκαν μετά τον θάνατο του Αχιλλέα και αμφέβαλαν αν θα μπορούσαν να κυριεύσουν την Τροία. Τότε ο μάντης Κάλχας τους φανέρωσε ότι ο γιος του Πριάμου Έλενος, που είχε τη μαντική δύναμη από τον Απόλλωνα, γνώριζε τη μοίρα της Τροίας. Ο Οδυσσεύς στήνει ενέδρα και συλλαμβάνει τον Έλενο, ο οποίος αποκαλύπτει ότι για την άλωση της Τροίας είναι αναγκαία η παρουσία του Φιλοκτήτη με το τόξο του Ηρακλή, που είχε στην κατοχή του. Ο Διομήδης αναλαμβάνει να τον οδηγήσει από τη Λήμνο στους Αχαιούς. Ο Οδυσσεύς, κάτοχος των όπλων του Αχιλλέα, ταξίδεψε στη Σκύρο, όπου βρισκόταν ο γιος του Αχιλλέα Νεοπτόλεμος, του παρέδωσε τα όπλα του πατέρα του και τον οδήγησε στο στρατόπεδο των Αχαιών, διότι κατά τη μαντεία του Έλενου η Τροία θα κυριευόταν μόνο από Αιακίδη.
Πιστοί στο έπος μένουν οι λυρικοί ποιητές, Πίνδαρος (Πυθ. 1, 52) και Βακχυλίδης (απ. 7 Snell), όταν αναφέρονται στον μύθο του Φιλοκτήτη.
Πριν από τον Σοφοκλή τραγωδία με θέμα τον μύθο του Φιλοκτήτη έγραψαν ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης (431 π.Χ.), τα έργα τους όμως δεν σώθηκαν, με εξαίρεση μερικά αποσπάσματα. Με βάση τα αποσπάσματα αυτά και τις πληροφορίες του Δίωνα από την Προύσα, μπορούμε να σχηματίσουμε μια ιδέα για τα ομώνυμα δράματα του Αισχύλου και του Ευριπίδη. Στον Αισχύλο —όπως και στον Ευριπίδη— ο χορός αποτελείται από κατοίκους της Λήμνου (επομένως το νησί δεν παρουσιάζεται έρημο και ακατοίκητο, όπως στον Σοφοκλή). Ο Οδυσσεύς εμφανίζεται μεταμφιεσμένος στον Φιλοκτήτη και με δόλο καταφέρνει να του αποσπάσει το τόξο. Στο δράμα του Αισχύλου, που είναι το αρχαιότερο των άλλων δύο, πιθανότατα δεν εμφανίζεται ο Νεοπτόλεμος, ενώ στοιχείο της δραματικής πλοκής φαίνεται ότι υπήρξε μια κρίση της αρρώστιας του Φιλοκτήτη.
Και στον Ευριπίδη, ο Φιλοκτήτης δοκιμάζεται από μια κρίση της αρρώστιας του. Στο έργο, που διδάχθηκε το 431 π.Χ. μαζί με τη Μήδεια, εμφανίζεται ο Οδυσσεύς μεταμορφωμένος από τη θεά Αθηνά και προσπαθεί να πείσει τον Φιλοκτήτη να τον ακολουθήσει στην Τροία. Παράλληλα, όμως, μια πρεσβεία Τρώων επιχειρεί να αποτρέψει την επάνοδό του. Στο τέλος του δράματος αναφέρεται ότι κάποιος αναγκάζει τον Φιλοκτήτη να επιβιβαστεί στο πλοίο που θα τον οδηγήσει στην Τροία.
Εκτός από τους μεγάλους τραγικούς ο μύθος του Φιλοκτήτη δραματοποιήθηκε και από άλλους τραγικούς2, των οποίων τα έργα δυστυχώς δεν έχουν διασωθεί.
• Κατά τον Σοφοκλή, ο Φιλοκτήτης, γιος του Ποίαντα, βασιλιάς της Μαλίδας. περιοχής της Φθίας, έλαβε μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας, οπλισμένος με τα όπλα του Ηρακλή. Όταν ο στόλος των Αχαιών παρέπλεε τη Λήμνο, αγκυροβόλησε κοντά στο μικρό νησί, τη Χρύση, για να προσφέρουν θυσία στον βωμό της νύμφης Χρύσης. Τη θυσία αυτή ανέλαβε να προσφέρει ο Φιλοκτήτης. Καθώς αναζητούσε τον βωμό, τον δάγκωσε στο πόδι ένα φαρμακερό φίδι και του προξένησε φοβερή δύσοσμη πληγή. Επειδή οι Ατρείδες δεν μπορούσαν να υποφέρουν τις κραυγές του, οι οποίες διατάρασσαν, όπως ισχυρίστηκαν, την τελετουργική σιγή της θυσίας, αποφάσισαν να τον εγκαταλείψουν σε μια έρημη ακτή της Λήμνου. Αυτή την πράξη ανέλαβε ο Οδυσσεύς. Εκεί έζησε ο Φιλοκτήτης για δέκα χρόνια υποφέροντας από την αρρώστια, την πείνα και τη μοναξιά. Μόνη βοήθεια γι' αυτόν ήταν τα όπλα, με τα οποία εξασφάλιζε την τροφή του. Οι άθλιες αυτές συνθήκες διαβίωσής του επιτείνουν το μίσος και τα αισθήματα εκδίκησης του Φιλοκτήτη εναντίον των Ατρειδών και του Οδυσσέα για την απάνθρωπη μεταχείριση που του επιφύλαξαν.
Στο δέκατο έτος του πολέμου, όταν πλέον έχουν χαθεί πολλοί Αχαιοί ήρωες (Αχιλλεύς, Αίας), ο μάντης Κάλχας πληροφορεί τους Αχαιούς ότι το μυστικό της εκπόρθησης της Τροίας κατέχει ο γιος του Πριάμου, ο Έλενος, τον οποίο συλλαμβάνει με ενέδρα ο Οδυσσεύς και τον οδηγεί στους Αχαιούς. Αυτός προφητεύει ότι για την άλωση της Τροίας απαιτείται η παρουσία του Φιλοκτήτη με τα όπλα του. Με εντολή των Ατρειδών φεύγουν από την Τροία για τη Λήμνο ο Οδυσσεύς με τον Νεοπτόλεμο, γιο του Αχιλλέα, με σκοπό να οδηγήσουν τον Φιλοκτήτη με τα όπλα του στην Τροία, με τη βία ή την πειθώ. Οι δύο άνδρες φθάνουν στη Λήμνο, αποβιβάζονται στην ερημική ακτή και, συνοδευόμενοι από ένα ναύτη, προχωρούν προς τη σπηλιά, όπου κατοικεί ο Φιλοκτήτης.
Το δράμα διδάχτηκε την άνοιξη του 409 π.Χ. στα Μεγάλα ή ἐν ἄστει Διονύσια, όταν ήταν επώνυμος άρχων ο Γλαύκιππος, και ο ποιητής τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο.
ΦΙΛΟΚΤΗΤΟΥ ΥΠΟΘΕΣΙΣ
Ἀπαγωγὴ Φιλοκτήτου ἐκ Λήμνου εἰς Τροίαν ὑπό Νεοπτολέμου καὶ Ὀδυσσέως καθ' Ἑλένου μαντείαν, ὃς κατὰ μαντείαν Κάλχαντος, ὡς εἰδὼς χρησμοὺς συντελοῦντας πρὸς τὴν τῆς Τροίας ἅλωσιν, ὑπὸ Ὀδυσσέως νύκτωρ ἐνεδρευθείς, δέσμιος ἤχθη τοῖς Ἕλλησιν. Ἡ δὲ σκηνὴ ἐν Λήμνῳ. Ὁ δὲ χορὸς ἐκ γερόντων τῶν τῷ Νεοπτολέμῳ συμπλεόντων. Κεῖται καὶ παρ' Αἰσχύλῳ ἡ μυθοποιΐα. Ἐδιδάχθη ἐπὶ Γλαυκίππου· πρῶτος ἦν Σοφοκλῆς. Μετάφραση Ο Νεοπτόλεμος και ο Οδυσσεύς απήγαγαν τον Φιλοκτήτη, για να τον μεταφέρουν από τη Λήμνο στην Τροία σύμφωνα με την μαντεία του Έλενου. Ο Κάλχας φανέρωσε στους Έλληνες ότι ο Έλενος γνώριζε τους χρησμούς που θα βοηθούσαν στην άλωση της Τροίας, γι' αυτό ο Οδυσσεύς του έστησε ενέδρα και τον συνέλαβε. Το έργο διαδραματίζεται στη Λήμνο. Ο χορός αποτελείται από γέροντες ναύτες του Νεοπτόλεμου. Ο μύθος δραματοποιήθηκε και από τον Αισχύλο. Διδάχθηκε (η τραγωδία), όταν ήταν άρχων ο Γλαύκιππος. Ο Σοφοκλής πήρε το πρώτο βραβείο.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ
ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ
ΕΡΓΟΥ
 2. Τ. Porcacchi. Χάρτης της Λήμνου. Χαλκογραφία του Girolamo Porro, 1572.
 3. Κεφαλή του Σοφοκλέους. Μπρούντζος. 2ος αι. μ.Χ. Λονδίνο, British Museum.
|
|
![Πορεία του Ελληνικού Θεάτρου. Μίμησις πράξεως. Σοφοκλής ΙΙ (βίντεο με θέμα το Σοφοκλή και αναφορές στον Φιλοκτήτη) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]](extras/images/link_ext.png "Πορεία του Ελληνικού Θεάτρου. Μίμησις πράξεως. Σοφοκλής ΙΙ (βίντεο με θέμα το Σοφοκλή και αναφορές στον Φιλοκτήτη) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]")