|
ΠΕΜΠΤΟ ΣΤΑΣΙΜΟ (1115-1153)
(υπόρχημα)
![Αντιγόνη Ε΄ Στάσιμο - Έξοδος (βίντεο από παράσταση 1995) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]](extras/images/link_ext.png "Αντιγόνη Ε΄ Στάσιμο - Έξοδος (βίντεο από παράσταση 1995) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]")
Το υπόρχημα είναι ένα χαρούμενο τραγούδι που συνοδεύεται με χορευτικές κινήσεις. Ο χορός σε δύο στροφικά συστήματα υψώνει χαρμόσυνο ύμνο προς τον Βάκχο και τον παρακαλεί να λυτρώσει τη Θήβα και να φέρει τη χαρά. Ο Σοφοκλής δημιουργεί με το χορικό ατμόσφαιρα τραγικής παρέκτασης, δηλαδή κατάσταση γεμάτη χαρά και ελπίδες για αίσια λύση του δράματος, πριν από τη φρίκη της καταστροφής που θ' ακολουθήσει.
| Α΄ Σύστημα |
| στροφή α΄ |
| 1115-1122. |
Πολυώνυμε......ὦ Βακχεῦ (Πολυσήμαντε.....Βάκχε)· ο Διόνυσος είχε πολλά ονόματα: Βάκχος, Ίακχος, Βρόμιος, Λυαίος, Ζαγρεύς, κ.ά.
|
| 1115. |
Καδμείας ἄγαλμα νύμφας (χαρά των ομματιών της νύφης απ' τη Θήβα)· ευρύτατα ήταν τα όρια της επικράτειας του Βάκχου. Η Ιταλία, κυρίως η Μεγάλη Ελλάδα, ήταν ονομαστή για τ' αμπέλια της που κατά τη μυθολογία πρώτοι οι Σειληνοί, ακόλουθοι του Βάκχου, καλλιέργησαν σ' αυτά τα μέρη. |
| 1122-1125. |
Βακχᾶν ματρόπολιν Θήβαν (που κατοικείς στη Θήβα, τη μάνα πόλη των Βακχών)· οι Βάκχες ή Μαινάδες, που ακολουθούσαν τον Διόνυσο, είχαν έδρα τους τη γενέτειρα του Διονύσου, τη Θήβα. |
| 1124. |
Ἰσμηνοῦ· θεοποιημένος ποταμός που πηγάζει από τον ομώνυμο λόφο, νότια της Θήβας, και χύνεται στην Υλίκη. |
| 1124-1125. |
ἀγρίου..... δράκοντος (εκεί κοντά.....άγρια δόντια)· ο Κάδμος σκότωσε τον δράκοντα, που κατά διαταγή του Άρη φύλαγε τη θεϊκή πηγή, έσπειρε τα δόντια του και από αυτά φύτρωσαν ένοπλοι άντρες που σκοτώθηκαν μεταξύ τους· σώθηκαν μόνο πέντε, από τους οποίους κατάγονται οι Θηβαίοι.
|
| αντιστροφή α΄ |
| 1126-1130. |
σέ δ' ὑπὲρ διλόφου.....νᾶμα (της δάδας.....Κασταλίας κρήνης)· οι Βακχίδες κατοικούσαν στο Κωρύκειον άντρον του Παρνασσού και χόρευαν οργιαστικούς χορούς μέσα στη νύχτα, κρατώντας αναμμένους δαυλούς.
![Κασταλία πηγή και Κωρύκειον Άντρον [πηγή: Οδυσσέας. Πολιτιστική Πύλη του Υπουργείου Πολιτισμού]](extras/images/activity.png "Κασταλία πηγή και Κωρύκειον Άντρον")
|
| 1131-1136. |
καὶ σὲ Νυσαίων.....ἀγυιάς (από της Νύσας.....γλεντοκόποι)· στις βακχικές πομπές της Θήβας πίστευαν ότι συμμετείχε και ο Διόνυσος με την ακολουθία του. Ο θεός κατέληγε στην πατρίδα του, τη Θήβα, ύστερα από πολλές περιπλανήσεις και αφού περνούσε πρώτα από την αμπελόφυτη Ευβοιϊκή Νύσσα. Είναι χαρακτηριστική στον ύμνο η έντονη προσωποποιία, καθώς ολόκληρη η φύση συμμετέχει στην εορτή.
|
| Β΄ Σύστημα |
| στροφή β΄ |
| 1139. |
ματρὶ σὺν κεραυνίᾳ (και την μητέρα σου την αστραποκαμένη)· τη Σεμέλη αγάπησε ο Δίας. Όταν όμως ο πατέρας των θεών εμφανίστηκε μπροστά της με όλη του τη μεγαλοπρέπεια και λαμπρότητα, η Σεμέλη δεν άντεξε τη λάμψη της αστραπής και τον κρότο του κεραυνού και πέθανε από το φόβο της. |
| 1142. |
μολεῖν καθαρσίῳ ποδὶ (έλα με το καλό ποδαρικό να μας γιατρέψεις)· την πόλη μολύνει ο νεκρός που ο Κρέων απαγόρευσε να θάψουν. Ύστερα όμως από τη μεταμέλεια του βασιλιά, ο Διόνυσος, στον οποίο απέδιδαν και καθαρτήριες ιδιότητες, καλείται να την εξαγνίσει. |
| αντιστροφή β΄ |
| 1146-1152. |
ἰὼ πῦρ πνειόντων...... Ἴακχον (χορευταρά.....το Βάκχο)· εντυπωσιακή εικόνα. Οι βακχικές τελετές γίνονταν βράδυ και όσοι έπαιρναν μέρος σ' αυτές πίστευαν ότι ο Διόνυσος έσερνε τον χορό, στον οποίο συμμετείχαν και τ' αστέρια, καθώς πάλλονταν στον ουρανό και χόρευαν. Η διαρκής αναφορά στον Διόνυσο, έχει σκοπό, εκτός των άλλων, και να προβάλει τη σύνδεση της τραγωδίας με τις Διονυσιακές εορτές.
|
|
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Γιατί ο ποιητής παραθέτει τόσα μυθολογικά στοιχεία για τον Διόνυσο σ' αυτό το στάσιμο;
- Ο χορός καλεί τον Διόνυσο να γίνει λυτρωτής της Θήβας. Ποιους τρόπους χρησιμοποιεί, για να πετύχει τον σκοπό του;
- Ποιο είναι το κυρίαρχο συναίσθημα των ανδρών του χορού και πώς αυτό συνδέεται με την εξέλιξη του μύθου;
- Ο ποιητής χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα και σχήματα λόγου, για να πλέξει τον ύμνο του στον Διόνυσο. Ποιο απ' αυτά είναι το κυρίαρχο;
α. η μεταφορά
β. η προσωποποίηση
γ. η παρομοίωση
δ. τα χαρακτηριστικά επίθετα
Να σημειώσετε τη σωστή απάντηση
- Ποιος είναι ο ρόλος του στάσιμου στην εξέλιξη του μύθου;
|
|
