|
376-383. |
Ο κορυφαίος, έκπληκτος, αναγγέλλει την εμφάνιση της Αντιγόνης.
|
| 376. |
δαιμόνιον τέρας (ακατανόητο μυστήριο)· το φαινόμενο χαρακτηρίζεται ως θεόσταλτο θαύμα, γιατί ο δράστης της ταφής είναι γυναίκα και μάλιστα η Αντιγόνη, η ανιψιά του Κρέοντα και μέλλουσα νύφη του. |
| 381-383. |
οὐ δή που....ἄγουσιν.......καθελόντες (μήπως και πάτησες......σε φέρανε)· η πράξη χαρακτηρίζεται ασύνετη, γιατί με την παράβαση της διαταγής η Αντιγόνη εξέθεσε τη ζωή της σε κίνδυνο. |
| 384-387. |
Με χαρά ο φύλακας δείχνει την Αντιγόνη και φωνάζει ότι πιάστηκε ο δράστης. |
| 385. |
ἀλλὰ ποῦ Κρέων (μα πού 'ναι ο Κρέοντας)· ο φύλακας αξιώνει την παρουσία του Κρέοντα, χωρίς να νιώθει γι' αυτόν δέος, όπως προηγουμένως. |
| 386. |
ὅδ' ἐκ δόμων......περᾷ (να τος....βγαίνει)· θεατρική σύμπτωση. Ο Κρέων, βγαίνοντας από το παλάτι, ακούει τα λόγια του χορού. |
| 388-389. |
ἄναξ......γνώμην (βασιλιά......είχα πρώτα)· ο φύλακας στις ερωτήσεις του Κρέοντα δε δίνει άμεση απάντηση, αλλά μ' ένα γνωμικό δικαιολογεί την επιστροφή του. Η γνωμολογία στην αρχαία τραγωδία δεν είναι ανάλογη με το ήθος ή τη μόρφωση των προσώπων που τη χρησιμοποιούν· π.χ. ο φύλακας δεν είναι τόσο μορφωμένος, όσο δείχνει ο συλλογισμός του. Σε πολλές σκηνές των αρχαίων τραγωδιών απλοϊκοί άνθρωποι επιδίδονται σε φιλοσοφικές σκέψεις ή σε περίτεχνες εκφράσεις. |
| 389-394. |
ἐπεὶ σχολῇ......ἀπώμοτος (κι εγώ ορκίστηκα.......κι ας ορκίστηκα)· φλύαρη περιττολογία, με την οποία ο φύλακας αφηγείται τα εμπόδια που ξεπέρασε. Στην ουσία ο διάλογος με τον φύλακα αποτελεί τέχνασμα του ποιητή, για να επιβραδύνει την άμεση αντιπαράθεση Κρέοντα - Αντιγόνης. |
| 397. |
θοὔρμαιον (τὸ ἕρμαιον-τα βρετίκια)· οι αρχαίοι θεωρούσαν ότι το ευτυχές εύρημα οφειλόταν στην εύνοια του Ερμή.
![Αναζήτηση λέξης βρετίκια - έρμαιον στο λεξικό του Μ. Τριανταφυλλίδη [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]](extras/images/link_ext.png "Αναζήτηση λέξης βρετίκια - έρμαιον στο λεξικό του Μ. Τριανταφυλλίδη [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]")
|
| 398-399. |
ὡς θέλεις.....κἀξέλεγχε (και τώρα βασιλιά μου.....και βρες τα)· ο φύλακας, αδιαφορώντας για την τύχη της Αντιγόνης, δε συνιστά τη νόμιμη ανακριτική διαδικασία, αλλά την αυθαίρετη ανάκριση και καταδίκη, που είναι αρεστή στον Κρέοντα. |
| 399-400. |
ἐλεύθερος......κακῶν (εγώ να φύγω.....ρετσινιά)· ο πλεονασμός δείχνει τη βιασύνη του φύλακα ν' απαλλαγεί από το βάρος της ενοχής. |
| 401-404. |
τῷ (τίνι) τρόπῳ-πόθεν (πότε και πώς την έπιασες); Η διπλή ερώτηση υποδηλώνει την έκπληξη του Κρέοντα. |
| 403. |
ἦ καὶ ξυνίης (είσαι με τα σωστά σου)· ο Κρέων δυσπιστεί σ' αυτά που ακούει από τον φύλακα. |
| 404. |
ταύτην ἰδὼν θάπτουσαν (να θάβει την είδα τον νεκρό)· η οπτική αντίληψη ήταν πολύ ισχυρή στους αρχαίους και δεν άφηνε περιθώρια αμφιβολίας. |
| 406. |
καὶ πῶς ὁρᾶται.....ᾑρέθη (και πώς την είδατε......αυτοφώρω); Το νόημα της ερώτησης είναι: τι έκανε και σεις την είδατε και την πιάσατε; |
| 407. |
τοιοῦτον ἦν τὸ πρᾶγμα (άκου πώς έχει το πράγμα)· ο φύλακας αφηγείται με θαυμάσιο τρόπο τις συνθήκες σύλληψης της Αντιγόνης. Στην ουσία μεταφέρει στους θεατές γεγονότα που έγιναν μακριά από το παλάτι ή ό,τι δεν είδαν οι θεατές στη σκηνή. |
| 409. |
πᾶσαν κόνιν σήραντες (σαρώσαμε τη σκόνη)· η πράξη αυτή ισοδυναμούσε με εκταφή του πτώματος, για να το φάνε τα σκυλιά και τα όρνια. |
| 410. |
μυδῶν τε σῶμα γυμνώσαντες εὖ (και καλά.......πτώμα)· ρεαλιστική περιγραφή που προκαλεί την αποστροφή, ενώ μαρτυρεί και τον πανικό των φυλάκων. |
| 413. |
ἐγερτὶ κινῶν ἄνδρ' ἀνὴρ (ο ένας τον άλλο ξάγρυπνο κρατούσε)· η φρούρηση του νεκρού δε γίνεται με βάρδιες αλλά από όλους τους φύλακες. |
| 415-417. |
ἔστ' ἐν αἰθέρι......ἔθαλπε (ώσπου μεσουρανίς......έβραζε το λιοπύρι)·«η Αντιγόνη αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα χρονικής πυκνότητας της δράσης, όπου όλα τελούνται μέσα στο χρονικό διάστημα μιας ημέρας» (Ν. Χουρμουζιάδης).
|
| 417.
|
τότ' ἐξαίφνης (και τότε ξαφνικά)· την ήρεμη περιγραφή διακόπτει το απροσδόκητο γεγονός, τη γαλήνη διαδέχεται η θεομηνία. |
| 418. |
τυφώς......οὐράνιον ἄχος (λίβας.......θεομηνία)· δραματικό εύρημα του Σοφοκλή· η θύελλα διευκολύνει την Αντιγόνη να πλησιάσει το πτώμα, χωρίς να γίνει αντιληπτή. Η Αντιγόνη ατρόμητη προχωρεί στην εκπλήρωση του χρέους, την ώρα που και οι φύλακες κλείνουν τα μάτια από τον φόβο. |
| 424-426. |
ὡς ὅταν.....οὕτω χαὔτη (θρηνεί σαν......έτσι κι αυτή)· πλατιά ομηρική παρομοίωση για υποδήλωση του θρήνου και του βαθύτατου ψυχικού πόνου. Οι Αθηναίοι γνώριζαν τέτοιες σκηνές, όταν στις αθηναϊκές οικογένειες έφτανε η είδηση του θανάτου των παιδιών τους στη μάχη.
|
| 427-428. |
ἐκ δ' ἀρὰς κακὰς ἠρᾶτο (και με κατάρες άγριες)· οι αρχαίοι πίστευαν από παλιά ότι οι κατάρες είχαν μαγική δύναμη.
|
| 429. |
καὶ χερσίν......φέρει κόνιν (στα δυο της χέρια......στεγνό)· η Αντιγόνη έρχεται πάλι, για ν' αποδώσει πλήρως τις τιμές στον νεκρό. Προχωρεί στη δεύτερη ταφή του Πολυνείκη, ενώ η ίδια είχε κάνει και την πρώτη, όπως βεβαιώνουν οι φύλακες (πρβλ. στ. 434-435). |
| 431. |
χοαῖσι τρισπόνδοισι· λέγονταν τρίσπονδες οι νεκρικές προσφορές ή γιατί κάθε στοιχείο τους (μέλι, γάλα, κρασί) προσφερόταν χωριστά ή γιατί, μ' όλα αυτά ανακατεμένα, ράντιζαν τον νεκρό, στραμμένοι προς τη δύση που πίστευαν ότι βρισκόταν ο Άδης.
|
| 432-433. |
χἠμεῖς ἰδόντες.....ἐκπεπληγμένην (εμείς την είδαμε.....ταραγμένη)· στην αφήγηση του φύλακα διαγράφονται τρεις καταστάσεις: η αγωνία και η σπουδή των φυλάκων να συλλάβουν το «θήραμα» (= θηρώμεθα)· η αταραξία της Αντιγόνης που προέρχεται από τη συναίσθηση ότι εκπλήρωσε το χρέος της· η συμπάθεια (ἔλεος) των θεατών για την ηρωίδα. |
| 435-440. |
ἄπαρνος......τῆς ἐμῆς σωτηρίας (τίποτα δεν αρνιόταν.......στη σωτηρία μου)· είναι χαρακτηριστική η διαφορά του ήθους φύλακα και Αντιγόνης: ο πρώτος για το μόνο που ενδιαφέρεται είναι ο εαυτός του· η δεύτερη θυσιάζει ακόμη και τη ζωή της για τον αδελφό της. |
| 436. |
ἡδέως-ἀλγεινῶς (γλυκόπικρη χαρά)· η σύμπτωση αυτών των ασυμβίβαστων συναισθημάτων του φύλακα είναι φαινομενική· στην πραγματικότητα κυριαρχεί η χαρά για τη σωτηρία του. |
| 441. |
σὲ δή.....ἐς πέδον κάρα· με την αναδίπλωση του σὲ ο Κρέων θέλει ν' αποσπάσει την προσοχή της Αντιγόνης, η οποία, βυθισμένη στις σκέψεις της, στέκεται σιωπηλή με καρφωμένα τα μάτια στο έδαφος. Η σιωπή στο θέατρο είναι στοιχείο δραματικό που έχει σκοπό να διεγείρει την προσοχή του θεατή.
![Αναδίπλωση [Λεξικό Λογοτεχνικών όρων Λυκείου]](extras/images/link_int.png "Αναδίπλωση [Λεξικό Λογοτεχνικών όρων Λυκείου]")
|
| 443. |
καὶ φημὶ κοὐκ ἀπαρνοῦμαι· όπως ήταν διπλή η ερώτηση του Κρέοντα, έτσι και η απάντηση της Αντιγόνης είναι διπλή (πώς λέγεται αυτό το σχήμα;), προκειμένου να βεβαιωθεί η πράξη της ηρωίδας και ν' αποκλειστεί κάθε παρεξήγηση. |
| 444 - 445. |
σὺ μὲν κομίζοις ἄν....ἐλεύθερον· ο φύλακας φεύγει από την αριστερή πάροδο, για να υποδυθεί το πρόσωπο της Ισμήνης. |
19. Jean-Luis Bezard, Η Αντιγόνη συλλαμβάνεται ενώ ρίχνει χώμα στον νεκρό Πολυνείκη.
Σχέδιο. Παρίσι, ιδιωτική συλλογή.
