Σοφοκλέους Τραγωδίαι (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Α΄ Επεισόδιο: Β΄ Σκηνή: στ. 223-331 Β΄ Επεισόδιο: Α΄ Σκηνή: στ. 376-445 Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος
ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΣΙΜΟ (332-375)

 

«Μέλος χοροῦ, τὸ ἄνευ ἀναπαίστου καὶ τροχαίου»
Αριστ. Περὶ ποιητικῆς 1452b

Α΄ Στάσιμο – Β΄ Επεισόδιο (βίντεο από παράσταση 1995) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου]

 

    Μετά την αποχώρηση του Κρέοντα και του φύλακα, ο χορός μένει μόνος. Έχει πάρει τη θέση του στην ορχήστρα. Χωρίζεται σε δύο ημιχόρια που εναλλάξ χορεύουν και τραγουδούν. Το χορικό χωρίζεται σε δύο στροφές και αντιστροφές και αποτελεί έναν ύμνο στη δύναμη, την τόλμη και την εφευρετικότητα του ανθρώπου. Τον θαυμασμό του χορού προκάλεσε η τόλμη των αγνώστων, που αψηφώντας κάθε κίνδυνο και παραβαίνοντας την εντολή του Κρέοντα, έθαψαν τον Πολυνείκη. Ο ύμνος του χορού στον άνθρωπο, επουλώνει προς στιγμή την ταραγμένη ατμόσφαιρα από την απροσδόκητη είδηση της ταφής.


 

Α΄ Σύστημα
στροφή α΄

332-333. πολλά.....πέλει (πολλά.....γεννά)· το στάσιμο αρχίζει με τον θαυμασμό προς τον άνθρωπο. Κεντρίζει έτσι ο ποιητής το ενδιαφέρον και την ανυπομονησία των θεατών, τόσο για την επιβεβαίωση του αφορισμού όσο και για την εξέλιξη του έργου.
334-337. τοῦτο.....οἴδμασιν (περνά φουσκωμένο κύμα)· απαριθμεί ο ποιητής στη συνέχεια τα σπουδαιότερα κατορθώματα του ανθρώπου. Το πρώτο κατόρθωμα είναι η τιθάσευση του υγρού στοιχείου με τη ναυσιπλοΐα.
337-341. θεῶν τε....πολεύων (και την υπέρτατη θεά.....τ' αλέτρι)· αναφέρεται στην εκμετάλλευση της γης από τον άνθρωπο. Θεά και ύλη η γη, άφθαρτη από τη μια, καταπονείται με την καλλιέργεια από την άλλη.
αντιστροφή α΄
342-347. κουφονόων......περιφραδὴς ἀνὴρ (και των αστόχαστων.......ο τετραπέρατος)· μετά τα άψυχα, ο άνθρωπος υποτάσσει τα έμψυχα. Συλλαμβάνει ή σκοτώνει τα πουλιά, τα θηρία, τα ψάρια.
347-352. κρατεῖ δέ......ταῦρον (τ' αγρίμι......στα όρη)· η δεύτερη ομάδα των εμψύχων, που ο άνθρωπος τιθασεύει και τα θέτει στην υπηρεσία του. Η υπόμνηση μάλιστα της υποταγής του αλόγου κολάκευε τους Αθηναίους. Κατά τη μυθολογία, ο Εριχθόνιος ήταν αυτός που πρώτος δάμασε το άλογο.
Τα τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου στην αρχαιότητα [πηγή: Πύλη της Αρχαίας Ελληνικής Επιστήμης και Τεχνολογίας: Νόησις]Εριχθόνιος
στροφή β΄
353-356. καὶ φθέγμα....ἐδιδάξατο (ένας τον άλλο....πολιτείες)· ο χορός υμνεί την πνευματική ανάπτυξη και τη δημιουργία πολιτισμού και πολιτείας. Η λαλιά και η σκέψη συνιστούν τον προφορικό και γραπτό λόγο αλλά και τον ενδιάθετο, δηλαδή τη λογική σκέψη.
356-361. καὶ δυσαύλων.....τὸ μέλλον (πώς να γλιτώνει....τα μελλούμενα)· η οργάνωση της πόλης και η κατοικία τον απάλλαξαν από τις δυσμενείς επιδράσεις του φυσικού περιβάλλοντος. Αξιοπρόσεκτη η αντίθεση πολυμήχανος (παντο-πόρος) - αμήχανος ( ἀλγεινὸν-πορος).
361-363. Ἅιδα.....ξυμπέφρασται (το χάρο μόνο.....αρρώστιες)· μόνο τον θάνατο δε δάμασε ο άνθρωπος και ούτε πρόκειται, κατά τον ποιητή, να τον δαμάσει. Παλεύει όμως μ' αυτόν και πότε-πότε, έστω και για λίγο, του ξεφεύγει.
αντιστροφή β΄
365-367. σοφόν......ἕρπει (τέχνες......κυλάει)· ανοδική, κατά τον Σοφοκλή, η πορεία του ανθρώπου (πρβλ. Ευριπ. Ἱκέτιδες 195, Αισχ. Προμηθεὺς Δεσμώτης 442-506, Ησίοδ. Ἔργα καὶ Ἡμέραι 109-201). Ο άνθρωπος όμως είναι ηθικά ασταθής, μια στο καλό και μια στο κακό.
368-371. νόμους.......χάριν (όποιος κρατεί.....τ' άδικο)· την πόλη συγκρατεί η τήρηση των θείων και ανθρώπινων νόμων (πρβλ. Πλάτ. Πρωταγ.). Ο χορός επανέρχεται στην υπόθεση του δράματος. Ποιος όμως είναι ο ὑψίπολις και ποιος ο ἄπολις, ο Κρέων ή η Αντιγόνη;
372-375. μήτε....ἔρδει (μακάρι...τολμάει)· η τελική ευχή του χορού είναι και καταδίκη του δράστη της ταφής. Προφανώς ο χορός φοβάται δυσάρεστες εξελίξεις.

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

 

  1. Το στάσιμο ανήκει:
    α. στα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας □ □
    β. στα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας  □ □
    Να σημειώσετε Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο.
  1. Το στάσιμο χαρακτηρίστηκε ως ύμνος στον άνθρωπο. Μπορείτε να επιβεβαιώσετε αυτόν τον χαρακτηρισμό;
    Ύμνος στον άνθρωπο
  2. Με ποια, κυρίως, εκφραστικά μέσα ο ποιητής παρουσιάζει την πολιτιστική πορεία του ανθρώπου;
     
  3. Πώς συνδέεται το χορικό με την υπόθεση του έργου;
     
  4. Να παρακολουθήσετε την κλιμάκωση των συναισθημάτων του χορού.
     
  5. Ο χορός υμνεί την παντοδυναμία του ανθρώπου. Στον εξωσκηνικό χώρο οι θεατές φαντάζονται την καταδίωξη της Αντιγόνης. Ποια νομίζετε ότι είναι τα συναισθήματά τους;
     
  6. Συνθετική εργασία: Στα παρακάτω αποσπάσματα των αρχαίων ελληνικών κειμένων καταγράφεται η πολιτιστική πορεία του ανθρώπου. Να τα διαβάσετε και να εκθέσετε τα συμπεράσματά σας σε ένα μικρό δοκίμιο:
    α. Ησιόδου Ἔργα καὶ Ἡμέραι, στ. 109-201.
    β. Ευριπίδη Ἱκέτιδες, στ. 195 κ.ε
    γ. Αισχύλου Προμηθεὺς Δεσμώτης, στ. 448-506.
    δ. Πλάτωνος Πρωταγόρας, κεφ. ΙΑ-ΙΓ.
    Η πολιτιστική πορεία του ανθρώπου

 

Εθνικό Θέατρο
18. Εθνικό Θέατρο. Επιδαύρια 1956 Αντιγόνη. Ο Χορός. (Φωτ. Εθνικού Θεάτρου).