ΕΝΟΤΗΤΑ 20

ΣΥΝΗΡΗΜΕΝΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΤΗΣ Β  ΚΛΙΣΗΣ

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

— Εἰκὼν Πτολεμαίου ἐστὶ χαλκῇ.
— Ἄπλους ἡ θάλασσα ὑπὸ τῶν λῃστῶν γέγονεν.

Τα υπογραμμισμένα επίθετα ανήκουν στη β’ κλίση και είναι συνηρημένα. Έχουν χαρακτήρα -ο- ή -ε-, ο οποίος συναιρείται με τις καταλήξεις, όπως και στα αντίστοιχα ουσιαστικά της β’ κλίσης (πρβλ. και § 99 της Γ.Α.Ε.).

Τα συνηρημένα επίθετα της Β’ κλίσης είναι τρικατάληκτα ή δικατάληκτα και κλίνονται σύμφωνα με τους επόμενους πίνακες (βλ. και § 162-163 της Γ.Α.Ε.).

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

• Τα συνηρημένα δευτερόκλιτα επίθετα:

α) σχηματίζονται όπως τα συνηρημένα ουσιαστικά της β’ κλίσης (στο αρσεν. και ουδέτερο γένος) και της α’ κλίσης (στο θηλυκό γένος)
β) δεν έχουν κλητική.

• Τα τρικατάληκτα συνηρημένα επίθετα:

α) τονίζονται πάντοτε στη λήγουσα·
β) σχηματίζουν κανονικά το θηλυκό σε -ῆ (κυανοῦς, κυανῆ - χαλκοῦς, χαλκῆ). Αλλά όταν μπροστά από την κατάληξη -ους του αρσενικού υπάρχει ε ή ρ, τότε η κατάληξη του θηλυκού είναι -ᾶ (κεραμεοῦς, κεραμεᾶ - ἀργυροῦς, ἀργυρᾶ).

• Τα δικατάληκτα συνηρημένα επίθετα:

α) είναι σύνθετα με δεύτερο συνθετικό τις λέξεις νοῦς, πλοῦς, ῥοῦς, χροῦς (ἄνους, ἄπλους, εὔρους, ἄχρους)·
β) διατηρούν την ασυναίρετη κατάληξη -οα στον πληθυντικό του ουδετέρου (τὰ εὔπλοα, τὰ ἄχροα)·
γ) έχουν την λήγουσα -οι της ονομαστικής πληθυντικού αρσενικών και θηλυκών βραχεία, αν και προέρχεται από συναίρεση (εὖνοι, εὖπλοι)·
δ) τονίζονται πάντοτε στην παραλήγουσα.

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Στις προτάσεις που ακολουθούν να αναγνωρίσετε τους τύπους των συνηρημένων δευτεροκλίτων επιθέτων:

α) Ἔχει ὁ μὲν Ζεύς σκῆπτρον χαλκοῦν καὶ Νίκην χαλκῆν, ἡ δὲ Ἀθηνᾶ δόρυ.
β) Θώρακας λινοῦς ἰδεῖν ἔν τε ἄλλοις ἱεροῖς ἔστιν ἀνακειμένους καὶ ἐν Γρυνείῳ.
γ) Ἥφαιστος λέγεται πέμψαι Ἥρᾳ δῶρον χρυσοῦν θρόνον ἀφανεῖς δεσμοὺς ἔχοντα.
δ) Ἄχρουν ἐστὶ τὸ διαφανές καὶ τὸ ἀόρατον ἢ τὸ μόλις ὁρώμενον, οἷον δοκεῖ τὸ σκοτεινόν.
ε) Ὅστις εὔνους τῇδε τῇ πόλει, θανὼν καὶ ζῶν ὁμοίως ἐξ ἐμοῦ τιμήσεται.

  Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τους σωστούς τύπους των συνηρημένων δευτεροκλίτων επιθέτων που βρίσκονται σε παρένθεση:

α) Παῦσαι, μὴ ἐφευρεθῇς ……………. τε καὶ γέρων ἅμα (ἄνους).
β) Ἐς τοῦτον τὸν Νῖσον ἔχει λόγος τρίχας ἐν τῇ κεφαλῇ οἱ ………. εἶναι (πορφυροῦς).
γ) Σοὶ ταῦτ’ ἀρέσκει, παῖ Μενοικέως, ποιεῖν τὸν τῇδε ................ καὶ τὸν εὐμενῆ πόλει. (δύσνους).
δ) Ἐπὶ τοῖς δόρασιν αἰχμὰς....... ……. φοροῦσι. (σιδηροῦς).
ε) Οἱ Κορίνθιοι πλείους τῶν ἐναντίων ναῦς............. ἐποίησαν. (ἄπλους).

  Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από την περιγραφή της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη από τον ιστορικό της εποχής (6ος αι. μ.Χ.) Προκόπιο. Να εντοπίσετε σ’ αυτό τύπους δευτεροκλίτων συνηρημένων ονομάτων, ουσιαστικών και επιθέτων.

Τίς δὲ τῶν τε κιόνων καὶ λίθων διαριθμήσαιτο τὴν εὐπρέπειαν, οἷς τὸ ἱερὸν κεκαλλώπισται; Λειμῶνί τις ἂν ἐντετυχηκέναι δόξειεν ὡραίῳ τὸ ἄνθος. Θαυμάσειε γὰρ ἂν εἰκότως τῶν μὲν τὸ ἁλουργόν, τῶν δὲ τὸ χλοάζον, καὶ οἷς τὸ φοινικοῦν ἐπανθεῖ καὶ ὧν τὸ λευκὸν ἀπαστράπτει, ἔτι μέντοι καὶ οὓς ταῖς ἐναντιωτάταις ποικίλλει χροιαῖς ὥσπερ τις ζωγράφος ἡ φύσις. Ὁπηνίκα δέ τις εὐξόμενος ἐς αὐτὸ ἴοι, ξυνίησι μὲν εὐθὺς ὡς οὐκ ἀνθρωπείᾳ δυνάμει ἢ τέχνῃ, ἀλλὰ θεοῦ ῥοπῇ τὸ ἔργον τοῦτο ἀποτετόρνευται· ὁ νοῦς δέ οἱ πρὸς τὸν θεὸν ἐπαιρόμενος ἀεροβατεῖ, οὐ μακράν που ἡγούμενος αὐτὸν εἶναι, ἀλλ’ ἐμφιλοχωρεῖν μάλιστα οἷς αὐτὸς εἵλετο.

Προκόπιος Κασαρεύς, Περί κτισμάτων Α, α’ 59-61