ΕΝΟΤΗΤΑ 18

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Να μελετήσετε τα παρακάτω παραδείγματα:

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Στα παραπάνω παραδείγματα οι υπογραμμισμένες λέξεις είναι αριθμητικά, λέξεις δηλαδή που φανερώνουν αριθμούς ή παράγονται από ονόματα αριθμών.

Τα αριθμητικά είναι επίθετα, ουσιαστικά και επιρρήματα.

I.  Τα αριθμητικά επίθετα (ομάδα Ι) διακρίνονται σε:

• Από τα απόλυτα αριθμητικά, τα τέσσερα πρώτα κλίνονται ως εξής:

• Τα απόλυτα αριθμητικά από το πέντε μέχρι το ἑκατόν είναι άκλιτα. Από το διακόσιοι, -αι, -α και πάνω είναι τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα και κλίνονται μόνο στον πληθυντικό αριθμό.
• Τα τακτικά, τα χρονικά και τα αναλογικά αριθμητικά κλίνονται ως τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε -ος, -η, -ον ή -ος, -α, -ον.
• Τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά κλίνονται όπως τα συνηρημένα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα σε –οῦς, -ῆ, -οῦν.

II.  Τα αριθμητικά ουσιαστικά (ομάδα II) σημαίνουν αφηρημένη αριθμητική ποσότητα, δηλ. πλήθος από όμοιες μονάδες οποιουδήποτε είδους. Είναι όλα θηλυκά (αφηρημένα ουσιαστικά) σε –ὰς και κλίνονται όπως τα τριτόκλιτα οδοντικόληκτα θηλυκά σε –ας, γεν, -άδος. (Παραδ. 1-2).

III.  Τα αριθμητικά επιρρήματα (ομάδα III) φανερώνουν πόσες φορές επαναλαμβάνεται κάτι. Λήγουν σε –άκις ή –κις, εκτός από τα τρία πρώτα που είναι: ἅπαξ (= μία μόνο φορά), δὶς (= δύο φορές), τρὶς (= τρεις φορές). (Παράδ. 1-2).

            (Περισσότερες πληροφορίες βλ. Γραμμ. && 205-218).

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να αναγνωρίσετε με τη βοήθεια της Γραμματικής, τα είδη των αριθμητικών που περιέχονται στις παρακάτω προτάσεις:

1. Τῷ δὲ ἀδελφῷ ἔδωκε τρία τάλαντα, τὰ δὲ λοιπὰ τῷ υἱεῖ κατέλιπε, τάλαντα ἑπτακαίδεκα.
2. Ὁ μὲν οὖν Ἅγνων ἀνεχώρησε ταῖς ναυσὶν ἐς τὰς Ἀθήνας, ἀπὸ τετρακισχιλίων ὁπλιτῶν χιλίους καὶ πεντήκοντα τῇ νόσῳ ἀπολέσας ἐν τεσσεράκοντα μάλιστα ἡμέραις.
3. Ἁπλοῦς ὁ μῦθος τῆς ἀληθείας ἔφυ.
4. Βέλτιόν ἐστιν ἅπαξ ἀποθανεῖν ἢ ἀεὶ προσδοκᾶν.
5. Δὶς πρὸς τὸν αὐτὸν αἰσχρὸν προσκρούειν λίθον.
6. Λέγει ὁ Ἰησοῦς· ἄρατε (= σηκώσατε) τὸν λίθον. Λέγει αὐτῷ ἡ ἀδελφὴ τοῦ τεθνηκότος Μάρθα· Κύριε, ἤδη ὄζει (= μυρίζει άσχημα)· τεταρταῖος γάρ ἐστι.
7. Ἐγὼ δὲ ὑποτίθεμαι (= υποθέτω) τὴν διάμετρον τοῦ ἡλίου τῆς διαμέτρου τῆς σελήνης ὡς (= περίπου) τριακονταπλασίαν εἶναι καὶ μὴ μείζονα.
8. Τό τε ἐκ τῶν νεῶν καὶ τοῦ πεζοῦ πλῆθος συντιθέμενον γίνεται διακόσιαί τε μυριάδες καὶ τριάκοντα καὶ μία καὶ πρὸς χιλιάδας ἑπτὰ καὶ ἑκατοντάδες ἓξ καὶ δεκάς.

  Να βρείτε με τη βοήθεια της γραμματικής σας τα αραβικά ψηφία που αντιστοιχούν στα παρακάτω αριθμητικά:

1. Τέσσαρα μὲν καὶ δέκα ἔτη ἐνέμειναν αἱ τριακοντούτεις σπονδαὶ αἳ ἐγένοντο μετ’ Εὐβοίας ἅλωσιν· τῷ δὲ πέμπτῳ καὶ δεκάτῳ ἔτει, ἐπὶ Χρυσίδος ἐν Ἄργει τότε πεντήκοντα δυοῖν δέοντα ἔτη ἱερωμένης καὶ Αἰνησίου ἐφόρου ἐν Σπάρτῃ καὶ Πυθοδώρου ἔτι δύο μῆνας ἄρχοντος Ἀθηναίοις, μετὰ τὴν ἐν Ποτιδαίᾳ μάχην μηνὶ ἕκτῳ Θηβαίων ἄνδρες ὀλίγῳ πλείους τριακοσίων ἐσῆλθον περὶ πρῶτον ὕπνον ξὺν ὅπλοις ἐς Πλάταιαν τῆς Βοιωτίας οὖσαν Ἀθηναίων ξυμμαχίδα.
2. Τότε προσελθὼν αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, ποσάκις (= πόσες φορές)ἁμαρτήσει εἰς ἐμὲ ὁ ἀδελφὸς μου καὶ ἀφήσω (= θα συγχωρήσω) αὐτῷ; ἕως ἑπτάκις; Λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ’ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά.
3. ᾳϠϞ,ς’
4. Στίχοι ᾳψμθ’
5. Γίνονται αἱ πᾶσαι μυριάδες στίχων τέτταρες καὶ τετταράκοντα πρὸς τοῖς πεντακισχιλίοις καὶ διακοσίοις ἑβδομήκοντα.
6. Στίχοι τρεῖς καὶ τετρακισμύριοι τεσσαράκοντα ἐβδομήκοντα πέντε.
7. Στίχοι ͺμͺδσλθ’   (μ = μυριάς).

  Να γράψετε όλους τους δυνατούς τύπους των αριθμητικών που θα βρείτε στο παρακάτω αίνιγμα:

εἷς ὁ πατήρ, παῖδες δυοκαίδεκα. τῶν δ’ ἑκάστῳ
παῖδες δὶς τριάκοντα διάνδιχα εἶδος ἔχουσαι·
αἱ μὲν λευκαὶ ἔασιν ἰδεῖν, αἱ δ’ αὖτε μέλαιναι·
ἀθάνατοι δέ τ’ ἐοῦσαι, ἀποφθινύθουσιν ἅπασαι.
ἔστι δ’ ἐνιαυτός.

 Λαέρτιου Διογένους Φιλοσόφων βίων καὶ δογμάτων συναγωγή, Κλεόβουλος, Ι 91