ΕΝΟΤΗΤΑ 13

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
ΚΥΡΙΩΣ ΚΤΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΟΠΑΘΗΤΙΚΕΣ

• Υπενθυμίζεται ότι:

Αντωνυμίες λέγονται οι κλιτές λέξεις που χρησιμοποιούνται στον λόγο κυρίως αντί ονομάτων (ουσιαστικών ή επιθέτων).

Οι αντωνυμίες είναι εννέα ειδών:

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Παρατηρήστε στα επόμενα παραδείγματα τους υπογραμμισμένους τύπους:

• Διὰ τοὺς σοὺς λόγους (= αναπόδεικτες κατηγορίες) ἀξιοῖς με ἀπολέσθαι, καὶ κατηγορεῖς ὡς ὑπὸ τῆς ἐμῆς δυνάμεως καὶ τῶν ἐμῶν χρημάτων οὐδεὶς ἐθέλει σοι μαρτυρεῖν.
• Χρῆν δ’ αὐτὸν ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας σωτηρίας ταύτην τὴν προθυμίαν ἔχειν, ἀλλὰ μὴ ὑπὲρ Θηραμένους, ὃς εἰς ἡμᾶς πολλὰ ἐξήμαρτεν.
• Ἀλλ’ οὗτος τὴν μὲν πόλιν ἐχθρὰν ἐνόμιζεν εἶναι, τοὺς δ’ ὑμετέρους ἐχθροὺς φίλους.
• Καίτοι εἰ ἐσωφρόνουν, τοὺς διδασκάλους τῶν σφετέρων ἁμαρτημάτων σφόδρ’ ἂν ἐκόλαζον.
• Αὕτη ἐστὶν ἡ ἐντολὴ ἡ ἐμή, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους καθὼς ἠγάπησα ὑμᾶς.
• Ἀλλήλων τὰ βάρη βαστάζετε.

Οι υπογραμμισμένοι τύποι είναι κτητικές αντωνυμίες (παραδ. 1-4) και αλληλοπαθητικές αντωνυμίες (παραδ. 5 και 6).

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

• Ανάλογα με τον αριθμό των κτητόρων, οι κτητικές αντωνυμίες έχουν τις ακόλουθες μορφές:

Α’ Για έναν κτήτορα

α’ πρόσωπο: ἐμός, ἐμή, ἐμόν (= δικός μου, δική μου, δικό μου)

β’ πρόσωπο: σός, σή, σόν (= δικός σου, δική σου, δικό σου)

γ’ πρόσωπο: ἑός, ἑή, ἑόν (= δικός του, δική του, δικό του)

Β’ Για πολλούς κτήτορες

α’ πρόσωπο: ἡμέτερος, ἡμετέρα, ἡμέτερον (= δικός μας, δική μας, δικό μας)

β’ πρόσωπο: ὑμέτερος, ὑμετέρα, ὑμέτερον (= δικός σας, δική σας, δικό σας)

γ’ πρόσωπο: σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον (=δικός τους, δική τους, δικό τους)

• Οι κτητικές αντωνυμίες έχουν τρία πρόσωπα και σχηματίζονται, όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα, από το θέμα των αντίστοιχων προσωπικών αντωνυμιών.
• Κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα [σε -ος -η -όν] Π.χ.: ἐμός, ἐμή, ἐμὸν → όπως σοφός, σοφή, σοφὸν
• ἡμέτερος, ἡμετέρα, ἡμέτερον → όπως δίκαιος, δικαία, δίκαιον.
• Από τις κτητικές αντωνυμίες γ’ προσώπου η ἑός, ἑή, ἑὸν δεν χρησιμοποιείται από τους πεζογράφους και η σφέτερος, -α, -ον είναι σπάνια. Αντί γι’ αυτές χρησιμοποιείται συχνά:

— η γενική της επαναληπτικής αντωνυμίας αὐτός, αὐτή, αὐτό.
— η γενική της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος ή ἐκεῖνος για έμφαση.
— η γενική της αυτοπαθητικής αντωνυμίας ἑαυτοῦ, ἑαυτῶν.

Δείτε τα επόμενα παραδείγματα:

—    Ὁ πατήρ αὐτοῦ ἐπείσθη μὲν ὑπὸ Περικλέους εἰς ταύτην τὴν γὴν ἀφικέσθαι ἔτη δὲ τριάκοντα ᾤκησε.
—    Τοσαύτην σωφροσύνην καὶ δέος ἡ τούτων ἀρετὴ πᾶσιν ἀνθρώποις παρεῖχεν.
—    Οὗτοι παιδευθέντες μὲν ἐν τοῖς τῶν προγόνων ἀγαθοῖς, ἄνδρες δὲ γενόμενοι τὴν ἐκείνων δόξαν διέσωσαν.
—    Πολλῶν μὲν γὰρ καὶ καλῶν αἴτιοι γεγένηνται τῇ ἑαυτῶν πατρίδι.

• Η αλληλοπαθητική αντωνυμία, επειδή φανερώνει σχέση ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα πρόσωπα, εμφανίζεται μόνο στον πληθυντικό αριθμό και μόνο στις πλάγιες πτώσεις.

Κλίνεται όπως τα τρικατάληκτα επίθετα της β’ κλίσης:

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τον κατάλληλο τύπο των αντωνυμιών που δίνονται σε παρένθεση:

1. Καὶ ἔλεγον πρὸς ………. τίς ἄρα οὗτός ἐστιν, ὅτι καὶ ὁ ἄνεμος καὶ ἡ θάλασσα ὑπακούουσιν αὐτῷ;   (ἀλλήλων, αιτ. αρσ.)
2. Οὕτω δ’ ἄσμενοι τὰς συμφορὰς τὰς ……………. ὁρῶσιν, ὥστε τὰς μὲν πρότεροι τῶν ἄλλων πυνθάνονται, τὰς δ’ αὐτοὶ λογοποιοῦσιν (= πλάθουν διάφορεςφήμες). (ὑμετέρα)
3. Ὑμεῖς δὲ (ὅ τῶν εὖ φρονούντων ἔργον ἐστὶ) μᾶλλον πιστεύετε τοῖς ὀφθαλμοῖς ἢ τοῖς τούτου λόγοις.     (ὑμέτερος + επαναλ. αντων.)
4. Καλέσας δὲ Δάμνιππον λέγω πρὸς αὐτὸν τάδε, «ἐπιτήδειος (= φίλος)μέν μοι τυγχάνεις ὤν, ἥκω δ’ εἰς τὴν ………………….. οἰκίαν, ἀδικῶ δ’ οὐδέν, χρημάτων δ’ ἕνεκα ἀπόλλυμαι. Σὺ οὖν ταῦτα πάσχοντί μοι πρόθυμον παράσχου (= θέσε στη διάθεσή μου) τὴν δύναμιν εἰς τὴν σωτηρίαν.» (σή, αυτοπ. αντων. β’ πρόσ.,ἐμή)
5. Ἄξιον δὲ καὶ τοὺς ξένους τοὺς ἐνθάδε κειμένους ἐπαινέσαι, οἳ περὶ τῆς ………………………. σωτηρίας μαχόμενοι, πατρίδα τὴν ἀρετὴν ἡγησάμενοι, τοιαύτην τοῦ βίου τελευτὴν (= τέλος) ἐποιήσαντο. (ἡμετέρα)
6. Ἔτι δὲ καὶ συλλέγεσθαί φησιν ἀνθρώπους ὡς (= σε) ἐμὲ πονηροὺς καὶ πολλούς, οἱ τὰ μὲν …………….. ἀνηλώκασι (= έχουν σπαταλήσει), τοῖς δὲ τὰ …………………… σῴζειν βουλομένοις ἐπιβουλεύουσιν. (αυτοπαθ. αντων.,σφέτερον)
7. Ὅστις γὰρ περὶ τοὺς ……………………….. ἀναγκαίους (= συγγενείς) τοιαῦτα ἁμαρτάνει ἁμαρτήματα, τί ἂν περί γε (= πράγματι) τοὺς ἀλλοτρίους ποιήσειεν; (αυτοπαθ. αντων.)
8. Μὴ ταρασσέσθω …………………..    ἡ καρδία.   (προσωπ. αντων. β’ προσ. πληθ.)

  Να διαβάσετε το παρακάτω κείμενο και να αναγνωρίσετε με τη βοήθεια των πινάκων της γραμματικής σας τα είδη των αντωνυμιών που υπάρχουν σ' αυτό:

Σωκράτης: Πότερον οὖν ἐν ἀνθρώπῳ μόνον νομίζεις τὸ καλὸν εἶναι ἢ καὶ ἐν ἄλλῳ τινί; Ἐγὼ μὲν ναὶ μὰ Δί’, ἔφη, καὶ ἐν ἵππῳ καὶ βοῒ καὶ ἐν ἀψύχοις πολλοῖς. Οἶδα γοῦν οὖσαν καὶ ἀσπίδα καλὴν καὶ ξίφος καὶ δόρυ. Καὶ πῶς, ἔφη, οἷόν τε ταῦτα μηδὲν ὅμοια ὄντα ἀλλήλοις πάντα καλὰ εἶναι: Ἄν νὴ Δί’, ἔφη, πρὸς τὰ ἔργα ὦν ἕνεκα ἕκαστα κτώμεθα εὖ εἰργασμένα ᾖ ἢ εὖ πεφυκότα πρὸς ἃ ἂν δεώμεθα, καὶ ταῦτ’, ἔφη ὁ Κριτόβουλος, καλά. Οἶσθα οὖν, ἔφη, ὀφθαλμῶν τίνος ἕνεκα δεόμεθα; Δῆλον, ἔφη, ὅτι τοῦ ὁρᾶν. Οὕτω μὲν τοίνυν ἤδη οἱ ἐμοὶ ὀφθαλμοὶ καλλίονες ἂν τῶν σῶν εἴησαν. Πῶς δή; Ὅτι οἱ μὲν σοὶ τὸ κατ’ εὐθὺ μόνον ὁρῶσιν, οἱ δὲ ἐμοὶ καὶ τὸ ἐκ πλαγίου διὰ τὸ ἐπιπόλαιοι εἶναι. Λέγεις σύ, ἔφη, καρκίνον εὐοφθαλμότατον εἶναι τῶν ζῴων; Πάντως δήπου, ἔφη· ἐπεὶ καὶ πρὸς ἰσχὺν τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄριστα πεφυκότας ἔχει. Εἶεν, ἔφη, τῶν δὲ ῥινῶν ποτέρα καλλίων, ἡ σὴ ἢ ἡ ἐμή; Ἐγὼ μέν, ἔφη, οἶμαι τὴν ἐμὴν, εἴπερ γε τοῦ ὀσφραίνεσθαι ἕνεκεν ἐποίησαν ἡμῖν ῥῖνας οἱ θεοί. Οἱ μὲν γὰρ σοὶ μυκτῆρες εἰς γῆν ὁρῶσιν, οἱ δὲ ἐμοὶ ἀναπέπτανται, ὥστε τὰς πάντοθεν ὀσμὰς προσδέχεσθαι.

Ξενοφῶντος Συμπόσιον V 3-6