44.
(Δοξαστικό του Όρθρου της Μ. Τετάρτης. Ψάλλεται το βράδυ της Μ. Τρίτης)

Κείμενο

Μετάφραση

Κύριε, η γυναίκα που περιέπεσε σε πολλές αμαρτίες, επειδή κατάλαβε ότι είσαι Θεός, αναλαμβάνει έργο μυροφόρου και με θρήνο σου φέρνει μύρα (για να σε αλείψει) πριν ακόμα ενταφιαστείς. Και λέγει: αλίμονο σε μένα, διότι ζω μέσα σε μια νύχτα, σε μια αχαλίνωτη, φοβερή και σκοτεινή τάση για ακολασία, σ' έναν έρωτα της αμαρτίας. Δέξου τα πολλά μου δάκρυα, εσύ που μεταβάλλεις σε σύννεφα το νερό της θάλασσας. Λύγισε μπροστά στους στεναγμούς της καρδιάς μου, εσύ που χαμήλωσες τους ουρανούς με την απερίγραπτη ενανθρώπησή σου. Θα φιλήσω τα αμόλυντα πόδια σου, θα τα σκουπίσω με τις πλεξίδες της κεφαλής μου. αυτά τα πόδια που τον ήχο τους άκουσε η Εύα εκείνο το δειλινό στον παράδεισο και κρύφτηκε. Τα πλήθη των αμαρτιών μου και τα απύθμενα βάθη των κρίσεών σου ποιος θα μπορέσει να εξερευνήσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου; Μην παραβλέψεις εμένα τη δούλη σου, εσύ που έχεις την άπειρη ευσπλαχνία.

α) Μοναχή Κασσιανή, μια μεγάλη ποιήτρια

Η μοναχή Κασσιανή υπήρξε κορυφαία μορφή της εκκλησιαστικής υμνογραφίας στο Βυζάντιο κατά τον 9ον αιώνα (περίοδος Εικονομαχίας). Έζησε στην Κωνσταντινούπολη σε μοναστήρι το οποίο η ίδια είχε ιδρύσει. Το μεγάλο ποιητικό της χάρισμα αποτυπώνεται σε εξαίσιους εκκλησιαστικούς ύμνους, ενώ έχει ακόμη συνθέσει ποιήματα, επιγράμματα και γνωμικά. Από το σωζόμενο έργο της, αναδεικνύεται αντάξια των μεγάλων υμνογράφων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Τα βιογραφικά στοιχεία που έχουμε στη διάθεση μας είναι λίγα. Γνωρίζουμε, όμως, ότι ξεχώριζε για την ευγενική της καταγωγή και την ομορφιά,

την ευσέβεια και την πολυμάθεια της. Γι' αυτό, άλλωστε, θεωρήθηκε ως η καταλληλότερη από τις άλλες υποψήφιες, για να γίνει σύζυγος του διαδόχου του αυτοκρατορικού θρόνου, του Θεόφιλου. Κατά την εκλογή, ο Θεόφιλος της απηύθυνε το λόγο με το υποτιμητικό ευφυολόγημα: «εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα», δηλαδή, από τη γυναίκα προέρχονται όλα τα δεινά, εννοώντας την Εύα. Χωρίς κανένα δισταγμό, η Κασσιανή απάντησε: «αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττω», δηλαδή, κι όμως, από τη γυναίκα προήλ¬θε ό,τι καλύτερο, εννοώντας τη Θεοτόκο. Έτσι η Κασσιανή έχασε το θρό¬νο. Αυτό το τόσο ασυνήθιστο γεγονός τροφοδότησε ρομαντικές διηγήσεις και λαϊκές παραδόσεις οι οποίες, όμως, είναι εντελώς ασύμβατες με το ήθος και τη σοβαρότητα, τη βαθιά θεολογική γνώση και την ποιητική ικα¬νότητα που διακρίνονται στην απάντησή της.

Από το σύνολο του έργου της, ξεχωρίζουν το Δοξαστικό του Εσπερινού των Χριστουγέννων, τα τροπάρια του κανόνα του Μ. Σαββάτου και το Δοξαστικό του Όρθρου της Μ. Τετάρτης (που εξετάζουμε στο μάθημά μας). Το φημισμένο αυτό τροπάριο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Ο Κωστής Παλαμάς το απέδωσε στη Δημοτική, ενώ ο Δημήτρης Μητρόπουλος συνέθεσε μουσική ειδικά γι' αυτό. Η ποίηση της Οσίας Κασσιανής παραμένει πάντοτε επίκαιρη, γιατί είναι διαχρονική.

Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη Κασσιανής της Υμνογράφου την 7η Σεπτεμβρίου.

β) Σύντομη παρουσίαση και σχολιασμός του τροπαρίου

Όπως όλοι οι υμνογράφοι της Εκκλησίας, έτσι και η οσία Κασσιανή συνθέτει ύμνους όχι για δική της προβολή, αλλά για να αναδείξει, με το προσωπικό ποιητικό της ύφος, διηγήσεις της Αγίας Γραφής ή ιστορικά γεγονότα, που έχουν άμεση σχέση με τη σωτηρία του ανθρώπου. Με τους στίχους της, εκφράζεται μέσα στη δημόσια λατρεία η θεολογία, η πίστη και η εμπειρία της Εκκλησίας.

Το τροπάριο του μαθήματος μας είναι από τα πιο γνωστά και τα πιο αγαπημένα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το χαρακτηρίζει η απλότητα, η αμεσότητα και η έντονη δραματικότητα, η οποία εκφράζεται με υπέροχες εικόνες, εύστοχους παραλληλισμούς και έντονες αντιθέσεις. Βασικοί άξονες του ποιήματος είναι το έλεος του Θεού, η μετάνοια και η συναίσθηση της αμαρτωλότητας, δηλαδή, η συνειδητοποίηση της απόστασης που μας χωρίζει από το Θεό. Ο εγωισμός, όμως, δεν αφήνει τον άνθρωπο να παραδεχθεί τα λάθη και τις αστοχίες του, δεν τον αφήνει να γεφυρώσει το χάσμα που τον χωρίζει από το Θεό. Αυτή η κατάσταση παρομοιάζεται με το πυκνό σκοτάδι μιας ασέληνης νύχτας.

Από την πάλη εναντίον της αμαρτίας πηγάζουν τα δάκρυα και οι στεναγμοί της καρδίας. Ο άνθρωπος που αξιώνεται να φτάσει στην κατάσταση αυτή μπορεί να πονά βαθιά, όμως, μετανοεί και αποφασίζει να αλλάξει ζωή.

Η θέση της γυναίκας που, λίγο πριν το Πάθος, άλειψε με μύρο και

σκούπισε με τα μαλλιά της τα πόδια του Χριστού, είναι η θέση του κάθε ανθρώπου, ο οποίος, μετανοημένος, εκφράζει την ευγνωμοσύνη του προς το Θεό με όποιο τρόπο μπορεί. Η ποιήτρια δεν ξεχνά και την τραγική στιγμή του φόβου της Εύας στον παράδεισο. Τέλος, τονίζοντας ότι «το βάθος της θεϊκής κρίσης είναι απύθμενο», ολοκληρώνει το ποίημά της με την αισιόδοξη θέση ότι ο Θεός με την άπειρη ευσπλαχνία του, συγχωρεί και δέχεται πάλι κοντά του τον κάθε αμαρτωλό, αρκεί αυτός να το θελήσει. Και αυτό είναι μήνυμα ελπίδας που απευθύνεται στον καθένα μας.

γ) Η θέση του ύμνου στις ακολουθίες της Μ. Εβδομάδας

Ο παραλληλισμός της μετάνοιας του κάθε ανθρώπου με τη μετάνοια της γυναίκας που άλειψε με μύρο τα πόδια του Χριστού, είναι η αιτία που ο συγκεκριμένος ύμνος ψάλλεται το βράδυ της Μ. Τρίτης (Όρθρος της Μ. Τετάρτης). Το γεγονός αυτό συνέβη λίγο πριν από το Πάθος του Χριστού, γι' αυτό ορίσθηκε η ανάμνησή του κατά την Μ. Τετάρτη. Η ποιήτρια εκφράζει επίσης την επιθυμία να προσέλθει και αυτή στον τάφο του Χριστού ως Μυροφόρα. Η αναφορά του ύμνου στον ενταφιασμό του Χριστού αποτελεί εισαγωγή στο Πάθος του Κυρίου. επομένως, για έναν ακόμη λόγο, η θέση του ύμνου κατά την Μ. Τετάρτη είναι απόλυτα δικαιολογημένη.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Να εντοπίσετε στον ύμνο τα σημεία που εκφράζουν τη βεβαιότητα ότι ο Θεός συγχωρεί τις αμαρτίες μας.
2. Η κατάσταση του σύγχρονου ανθρώπου μπορεί να εκφραστεί με τους χαρακτηρισμούς που δίνει η Κασσιανή στον ύμνο της για την ανθρώπινη αμαρτωλότητα;
3. Ποια σημεία του ύμνου συσχετίζονται με τα γεγονότα του Πάθους του Χριστού;