42. «Τί σοι προσενέγκωμεν, Χριστέ...»
(Στιχηρό ιδιόμελο του Εσπερινού των Χριστουγέννων)

α) Εισαγωγικά στον ύμνο

Ένα από τα υπεροχότερα τροπάρια της Υμνογραφίας μας είναι ο ύμνος, που αναλύεται εδώ. Κάθε ύμνος ονομάζεται τροπάριο, διότι ψάλλεται με ορισμένο «τρόπο» (ήχο). Το τροπάριο αυτό είναι ιδιόμελο, έχει δηλαδή δική του μελωδία, ψάλλεται στον β' ήχο και ανήκει στα Στιχηρά του Εσπερινού των Χριστουγέννων (25 Δεκεμβρίου). Στιχηρά ονομάζονται τα τροπάρια, που ψάλλονται μετά από κάθε στίχο των Ψαλμών του Εσπερινού και των Αίνων του Όρθρου. Ο ποιητής του Ύμνου Ανατόλιος (8ος αι.), μοναχός της I. μονής Στουδίου Κωνσταντινουπόλεως, φαίνεται καλός γνώστης της λειτουργικής ποίησης. Στη συνέχεια δίνουμε τον ύμνο και τη μετάφρασή του.

β) Ο ύμνος

Κείμενο

Μετάφραση

Τι να σου προσφέρουμε, Χριστέ, που φανερώθηκες στη γη σαν άνθρωπος για χάρη μας; Διότι καθένα από τα δημιουργήματα, που εσύ έπλασες, σου εκφράζει (με το δικό του τρόπο) την ευχαριστία και ευγνωμοσύνη του: οι Άγγελοι σε υμνολογούν οι ουρανοί δίνουν τον αστέρα (που οδηγεί τους μάγους) οι Μάγοι σου προσφέρουν τα δώρα τους οι βοσκοί δείχνουν το θαυμασμό τους• η γη (προσφέρει) το σπήλαιο• η έρημος τη φάτνη• εμείς δε οι άνθρωποι (σου δίνουμε) μια Μητέρα Παρθένο. Εσύ που είσαι ο προαιώνιος Θεός, ελέησέ μας.

γ) Σχόλιο στο περιεχόμενο του ύμνου

Ο ύμνος αναφέρεται στο γεγονός της ενανθρώπησης του Θεού-Λόγου, δηλαδή του Ιησού Χριστού. Ο πιστός, μαζί με όλα τα κτίσματα, αισθάνεται τη σημασία αυτού του μοναδικού και ανεπανάληπτου γεγονότος. Ο μεγάλος άγιος και Πατέρας της Εκκλησίας μας, Μάξιμος ο Ομολογητής († 662), με το θείο φωτισμό του, είπε, ότι η ενσάρκωση του Θεού και η εμφάνισή του

στην ιστορία ως Θεανθρώπου είναι «ο σκοπός της δημιουργίας»1, και της ιστορίας.

Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο, για να γίνει «κατά χάριν» Θεός. Ο άνθρωπος απέτυχε να εκπληρώσει αυτόν το σκοπό εξαιτίας της εναντίωσης, της ανταρσίας στο θέλημα και την αγάπη του Θεού (προπατορικό αμάρτημα). Την αποτυχία του ανθρώπου διορθώνει ο ίδιος ο Θεός με τη σάρκωση (ενανθρώπηση) του Υιού του. Ο Χριστός, που είναι από τη φύση του Θεός, προσλαμβάνει (παίρνει) τη φύση του ανθρώπου (ψυχή και σώμα) και ενώνει «αχώριστα και ασύγχυτα»2 τον άνθρωπο με το Θεό, ως Θεάνθρωπος. Έτσι, «θέωσε» τη φύση μας. Μαζί όμως με τον άνθρωπο αγιάζεται και όλη η «κτίση». Γι' αυτό κάθε «κτίσμα» αισθάνεται την ίδια ευγνωμοσύνη.

Ο ποιητής παρουσιάζει με υπέροχο τρόπο τα πρόσωπα αλλά και τα άψυχα που συνδέονται με τη Γέννηση του Χριστού, να καταθέτουν τα «δώρα» τους στο Θεάνθρωπο, το καθένα με τη δική του δυνατότητα και το δικό του τρόπο. Οι Άγγελοι υμνούν το Χριστό, ψάλλοντας το Λουκ.2,4) Ο ουρανός δίνει τον αστέρα, που οδηγεί τους Μάγους στον τόπο, που βρισκόταν το Θείο Βρέφος (Ματθ. 2,2-9). Οι Μάγοι, που έρχονται από την ανατολή, προσφέρουν τα δώρα τους (Ματθ. 2,11). Οι ταπεινοί βοσκοί της Βηθλεέμ εκφράζουν το θαυμασμό τους για όσα συνέβησαν (Λουκ. 2,9 ε.). Η γη προσφέρει το σπήλαιο και η έρημος τη φάτνη (Λουκ. 2,7), διότι δε βρέθηκε (στο πανδοχείο) (Λουκ. 2,7). Δηλώνεται, έτσι, η συμμετοχή όλης της κτίσης στην υποδοχή του Σωτήρα του κόσμου (Ματθ. 1,21).

Το ερώτημα όμως για τον Ποιητή είναι τι θα μπορούσαμε εμείς οι άνθρωποι να του προσφέρουμε; Το πολυτιμότερο, που είχαμε, ήταν η Παρθένος Μαρία, το τελειότερο και καθαρότερο πλάσμα που γέννησε η ανθρωπότητα. Οι άγιοι μας συνδέουν τη φράση του απ. Παύλου («όταν συμπληρώθηκε ο χρόνος», Γαλ. 4,4) με το πρόσωπο της Παναγίας. Ο Θεός δεν αναγκάζει σε τίποτε τον άνθρωπο. «Περίμενε» λοιπόν να γεννηθεί η Παναγία3, για να σαρκωθεί από αυτή. Στο πρόσωπο της Παναγίας η ανθρωπότητα όλη έδωσε τη συγκατάθεσή της, για να σαρκωθεί ο Θεός! Ο άνθρωπος συνεργάζεται με το Θεό για τη σωτηρία του.

δ) Η δική μας προσφορά

Ο Θεός δεν περιμένει, ούτε δέχεται, ανταλλάγματα από κανένα, αφού είναι «άνενδεής» και δίνει όλα τα αγαθά του από αγάπη. Γεννιέται όμως και στη δική μας καρδιά η επιθυμία να ανταποκριθούμε στο θαύμα της θείας ενανθρώπησης.

Πώς είναι αυτό δυνατόν; Μας απαντά ένας μεγάλος άγιος, που έθεσε πριν από πολλούς αιώνες στον εαυτό του το ίδιο ερώτημα (Άγιος Ιερώνυμος, †420). Μια χριστουγεννιάτικη νύχτα, σε ώρα προσευχής, ρώτησε το Χριστό, τι θα ήθελε να του προσφέρει. Και ο Χριστός του απάντησε μέσα στη καρδιά του: «Τις αμαρτίες σου, Ιερώνυμε»!.. Αυτό ισχύει για όλους μας. Ο Χριστός θέλει μόνο ένα «δώρο» από μας, την καρδιά μας1, για να την καθαρίσει και να τη γεμίσει με τη χάρη του. Για να γίνουμε άνθρωποι αγάπης προς το Θεό και τους συνανθρώπους μας, αφού η Γέννηση του Χριστού ολοκληρώνεται με τη δική μας αναγέννηση.

Ο ύμνος, που αναλύσαμε, έχει ντυθεί με μια πολύ κατανυκτική (βυζαντινή) μελωδία.

"Τί σοι προσενέγκωμεν, Χριστέ..."
Τοιχογραφία στη μονή Δοχειαρίου, Άγιο Όρος, 16ος αι.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

- Να γίνει ακρόαση του ύμνου από το μαγνητόφωνο.
- Να προσεχθεί ιδιαίτερα η μελωδική απόδοση της φράσης:

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Ποιο είναι το νόημα του ύμνου;
2. Πώς καταλαβαίνεις τη φράση «αχώριστα και ασύγχυτα»;
3. Ποιες σκέψεις γεννάει η αναφορά στην Παναγία;
4. Πώς νιώθει ο πιστός μπροστά στο γεγονός των Χριστουγέννων;