23. Το βαθύτερο νόημα της Θείας Λειτουργίας

α) Ο λόγος του Θεού στη Θεία Λειτουργία

Η Θεία Λειτουργία διακρίνεται σε δύο τμήματα. Το πρώτο ονομάζεται «Λειτουργία των Κατηχουμένων», διότι κατά τη διάρκειά του παρέμεναν στο ναό και οι κατηχούμενοι (δηλαδή αυτοί που προετοιμάζονταν για το Βάπτισμα). Το δεύτερο τμήμα ονομάζεται «Λειτουργία των πιστών», διότι σ' αυτό παραβρίσκονταν μόνο όσοι με το Βάπτισμά τους εντάχθηκαν στο «σώμα του Χριστού», οι πιστοί.

Η Θεία Λειτουργία ξεκινά με δοξολογία του Τριαδικού Θεού και προχωρά με αιτήματα προς το Θεό για τον άνθρωπο και τη φύση. Ακολουθούν τα αντίφωνα το απολυτίκιο* της ημέρας και η Μικρή Είσοδος, δηλαδή η μεταφορά του Ευαγγελίου με πομπή από την Αγία Τράπεζα, όπου βρίσκεται μόνιμα, στο μέσον του ναού. Μετά από την ψαλμωδία κάποιων επίκαιρων, εορτολογικά, τροπαρίων καθώς και του Τρισάγιου Ύμνου ακολουθουν τα αναγνώσματα, που είναι και το σημαντικότερο γεγονός κατά το πρώτο μέρος της Θείας Λειτουργίας.

Ιερά σκεύη: Αγιος Δίσκος με τον Αστερίσκο, Αγιο Ποτήριο. Λόγχη. Λαβίδα. Λειψανοθήκη. Αρτοφόριο.

Το αποστολικό ανάγνωσμα περιλαμβάνει μια περικοπή από τις Πράξεις των Αποστόλων ή τις Επιστολές της Καινής Διαθήκης. Το ευαγγελικό ανάγνωσμα μας υπενθυμίζει κάποια πτυχή από το κήρυγμα του Κυρίου, από τα θαύματά του ή από άλλα γεγονότα της επίγειας ζωής του. Και τα δύο αναγνώσματα έχουν σκοπό να υπενθυμίσουν στους χριστιανούς τις θεμελιακές αλήθειες της πίστης και να τους ενισχύσουν στον πνευματικό τους αγώνα. Ο λόγος του Θεού που ακούγεται στη λατρεία έχει μια αμεσότητα: ο ίδιος ο Κύριος βρίσκεται ανάμεσά μας και μας διδάσκει. Η ώρα των αναγνωσμάτων είναι ιερή, επειδή δε γίνεται απλή ανάγνωση της Καινής Διαθήκης αλλά βίωση της θεϊκής παρουσίας. Γι' αυτό και ζητούμε τη χάρη του Θεού για την κατανόηση τους.

Χρυσοποίκιλτοι σταυροί της μονής Ταξιαρχών Αχαΐας, δεύτερο μισό 17ου αι.

Κείμενο

Μετάφραση

Λάμψε στις καρδιές μας, φιλάνθρωπε δέσποτα, της θεογνωσίας σου το καθαρό φως, και άνοιξε καλά τα πνευματικά μας μάτια, για να καταλάβουμε τα ευαγγελικά σου διδάγματα. Βάλε μέσα μας και των αγίων σου εντολών το σεβασμό, ώστε, αφού υπερνικήσουμε όλες τις σαρκικές επιθυμίες, να ζήσουμε πνευματικά, σκεπτόμενοι και κάνοντας όλα όσα ευχαριστούν εσένα. Γιατί εσύ είσαι ο φωτισμός των ψυχών και των σωμάτων, Χριστέ και Θεέ μας...

β) Οι προσευχές για τον άνθρωπο και τη φύση

Κατά τη Θεία Λειτουργία, προσευχόμαστε στο Θεό για ολόκληρη τη δημιουργία. Μέσα από τις «αιτήσεις» (παρακλήσεις) του διακόνου ή του ιερέα, παρακαλούμε το Θεό για την πόλη που κατοικούμε, αλλά και για όλες τις πόλεις και τους ανθρώπους που μένουν σ' αυτές, τον παρακαλούμε για ευεργετική πνοή του ανέμου, για ευφορία της γης, για ειρήνη, γι' αυτούς που ταξιδεύουν, για τους αρρώστους, τους καταπονημένους, τους αιχμαλώτους, για να μας διαφυλάξει από κάθε θλίψη, οργή, κίνδυνο και ανάγκη.

Έλληνας κληρικός με Κορεάτη συλλειτουργό τελούν τη Θεία Ευχαριστία
Πουσάν, Ν. Κορέα

Κείμενο	Μετάφραση
	Για να έχουμε ανέμους υγιεινούς, ευφορία των καρπών της γης και καιρούς ειρηνικούς, ας παρακαλέσουμε τον Κύριο. Γι' αυτούς που ταξιδεύουν στη θάλασσα και στη στεριά, για τους αρρώστους, γι' αυτούς που κοπιάζουν, τους αιχμαλώτους και για τη σωτηρία τους ας παρακαλέσουμε τον Κύριο.

Μέσα από όλα αυτά τα αιτήματα γίνεται σαφές ότι κατά τη Θεία Λειτουργία εκδηλώνεται βαθύτατο ενδιαφέρον για τον άνθρωπο, αλλά και για τον κόσμο που τον περιβάλλει. Τα αιτήματα απευθύνονται στη θεϊκή αγάπη, την οποία ο χριστιανός καλείται να μιμηθεί, προσευχόμενος για όλους τους ανθρώπους. Κατά τη Θεία Λειτουργία, οι χριστιανοί προσευχόμενοι γίνονται η ψυχή του κόσμου. Οι αιτήσεις μάς θυμίζουν ακόμη ότι από το Θεό εξαρτάται η ύπαρξη και η συντήρηση της δημιουργίας.

γ) Η Λειτουργία των πιστών, κορύφωση της Θείας Λειτουργίας

Το δεύτερο μέρος της Θ. Λειτουργίας αρχίζει με τη Μεγάλη Είσοδο, δηλαδή τη μεταφορά του άρτου και του οίνου - που πρόσφεραν οι πιστοί - από την πρόθεση* στην Αγία Τράπεζα. Στο δεύτερο αυτό μέρος (τη «Λειτουργία των πιστών»), δεν μπορεί ο χριστιανός να συμμετάσχει χωρίς να ζητήσει και να δώσει συγχώρηση. Γι' αυτό, πριν να ομολογήσουν την κοινή τους πίστη με το Σύμβολο της Πίστεως, καλούνται οι χριστιανοί από τον ιερέα ν' αλληλοσυγχωρεθούν, γιατί μόνο μ' αυτή την προϋπόθεση μπορούν να προσέλθουν στη Θεία Μετάληψη. Μεταλαμβάνοντας το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου, οι πιστοί γίνονται ένα σώμα. Επομένως η ενότητα αυτή απαιτεί την απομάκρυνση, από τις ψυχές των πιστών, κάθε διαφοράς που τους χωρίζει.

Το τμήμα που ακολουθεί μετά το Σύμβολο της Πίστεως ονομάζεται διότι τα Τίμια Δώρα (ο άρτος και ο οίνος) προσφέρονται προς το Θεό Ο ιερέας έχει ένα σύντομο διάλογο με το λαό, τονίζοντας την ιερότητα των στιγμών που θ' ακολουθήσουν και προτρέποντάς τους να υψώσουν τις καρδιές τους

στον ουρανό. Ακολουθεί η ανάμνηση όλων όσων έκαμε ο Θεός για τον άνθρωπο, από την ώρα της δημιουργίας του μέχρι το Μυστικό Δείπνο, όπου ο Κύριος ίδρυσε το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.

Στο σημείο εκείνο της Θείας Λειτουργίας αφού θυμηθούμε τις ευεργεσίες του Θεού, ο ιερέας προσεύχεται στο Θεό για να στείλει το άγιο Πνεύμα, ώστε ο άρτος και ο οίνος να μεταβληθούν σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Η στιγμή αυτή είναι η κορύφωση της Θείας Λειτουργίας. Η αναφορά κορυφώνεται με τα λόγια:

Κείμενο	Μετάφραση
	Αφού θυμηθήκαμε λοιπόν τη σωτήρια αυτή εντολή και όλα όσα έγιναν για χάρη μας, τη σταύρωση, την ταφή, την τριήμερη ανάσταση, την ανάληψη στους ουρανούς, την ενθρόνιση του στα δεξιά του Πατέρα, τη δεύτερη κι ένδοξη πάλι παρουσία, τα δικά σου (και) από τα δημιουργήματα σου σου προσφέρουμε...

1. Χρυσοσκάλιστο ενεπίγραφο Ευαγγέλιο, 1785. 2. Ευαγγέλιο του 1889, μονή Ταξιαρχών Αχαΐας.

Αμέσως μετά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων διαβάζονται τα λεγόμενα δίπτυχα. Η λέξη αυτή σημαίνει έναν κατάλογο με δύο πτυχές, όπου έγραφαν τα ονόματα των ζωντανών και των νεκρών. Η ανάγνωση των δίπτυχων την ούρα εκείνη μας υπενθυμίζει ότι είμαστε όλοι (ζωντανοί και νεκροί) ενωμένοι. Μέσα στο κλίμα αυτής της ενότητας, οι πιστοί προετοιμάζονται για τη Θεία Κοινωνία, ζητώντας από το Θεό να συγχωρήσει τις αμαρτίες και να προετοιμάσει τις ψυχές, ώστε να δεχτούν το Σούμα και το Αίμα του Κυρίου. Αυτό δείχνει το παρακάτω κείμενο:

Κείμενο

Μετάφραση

Σε εσένα εμπιστευόμαστε όλη μας τη ζωή και την ελπίδα, δέσποτα φιλάνθρωπε, και σε παρακαλούμε και δεόμαστε και ικετεύουμε- αξίωσέ μας να μεταλάβουμε τα επουράνια και φρικτά μυστήρια, αυτής της ιερής και πνευματικής τράπεζας με καθαρή συνείδηση, για να εξαλειφθούν οι αμαρτίες, να συγχωρηθούν τα παραπτώματά μας, ώστε να έχουμε κοινωνία του αγίου Πνεύματος, να κληρονομήσουμε τη βασιλεία των ουρανών, να έχουμε θάρρος απέναντι σου και να μην τιμωρηθούμε ή καταδικαστούμε.

Στη συνέχεια, ο ιερέας προσκαλεί τους πιστούς να μεταλάβουν «με φόβο Θεού, με πίστη και με αγάπη». Η χαρά από τη Θεία Κοινωνία αποτυπώνεται στον ύμνο που ψάλλουν οι χριστιανοί μετά τη Θεία Μετάληψη παρακάτω κείμενο) αλλά και στην προσευχή ευχαριστίας προς το Θεό. Αυτός είναι και ο επίλογος της Θείας Ευχαριστίας: η ευγνωμοσύνη προς το Θεό και η ευχή ώστε η ζωή των πιστών να βρίσκεται πάντοτε στα χέρια του.

Κείμενο	Μετάφραση
	Είδαμε το φως το αληθινό, πήραμε το επουράνιο άγιο Πνεύμα, βρήκαμε πίστη αληθινή, προσκυνώντας την αδιαίρετη Τριάδα, γιατί αυτή μας έσωσε.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Ποια είναι η διαφορά της ανάγνωσης της Καινής Διαθήκης εκτός του ναού από την ανάγνωσή της κατά τη Θεία Λειτουργία;
2. Γιατί η αλληλοσυγχώρηση των πιστών είναι προϋπόθεση για τη συμμετοχή τους στη Θεία Ευχαριστία;
3. Με αφορμή τις προσευχές για τον άνθρωπο και τη φύση, να διατυπώσετε κάποιες απόψεις για τη σημασία της Θείας Λειτουργίας για τα προβλήματα του ανθρώπου και του κόσμου.
4. Τι νόημα έχει, κατά τη γνώμη σας, η ανάγνωση των ονομάτων ζωντανών και νεκρών κατά το συγκεκριμένο σημείο της Θείας Λειτουργίας;