3.4 Ο πολιτισμός

Η θρησκεία. Το πάνθεον τους ήταν στενά συνδεδεμένο με τα φαινόμενα και τις δυνάμεις της φύσης. Η πλήρης γνώση της φοινικικής θρησκείας είναι ανέφικτη, γιατί οι περισσότεροι από τους θεούς που λάτρευαν είχαν τοπικό χαρακτήρα και ήταν γνωστοί με τα τοπικά τους ονόματα. Κάθε πόλη είχε και το δικό της θεό-προστάτη. Το όνομα Βάαλ απέδιδε το θεό της καταιγίδας, του οποίου η λατρεία με μικρές διαφορές ήταν ευρύτατα διαδεδομένη σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Φοινίκης και της Συρίας. Οι πιο αντιπροσωπευτικοί ήταν ο Μελκάρτ, κύριος της Τύρου, που ο Ηρόδοτος τον ταυτίζει με τον Ηρακλή, η Αστάρτη και ο Εσμούν, οι κύριοι θεοί της Βύβλου. Από τις θρησκευτικές δοξασίες των Φοινίκων πρέπει να επισημανθεί το έθιμο της ανθρωποθυσίας. Σ' αυτό κατέφευγαν σε περιόδους μεγάλου κινδύνου ή προκειμένου να αποτρέψουν κάποια μεγάλη συμφορά.

3. Το αλφάβητο

Οι Φοίνικες αυτοί που είχαν έρθει με τον Κάδμο, και που ανάμεσά τους ήσαν και οι Γεφυραίοι, αφού εγκαταστάθηκαν στη χώρα αυτή, δίδαξαν τους Έλληνες πολλά και μάλιστα και τα γράμματα που, όπως πιστεύω, δεν τα ήξεραν πριν. Στην αρχή ήσαν τα γράμματα που χρησιμοποιούν όλοι οι Φοίνικες, αλλά με τον καιρό άλλαξε η προφορά και μαζί η μορφή των γραμμάτων. Γείτονες των Φοινίκων στα περισσότερα μέρη ήσαν Έλληνες Ίωνες· αυτοί διδάχτηκαν από τους Φοίνικες τα γράμματα και αφού τα άλλαξαν λίγο, τα μεταχειρίζονταν. Τα ονόμασαν, και τούτο ήταν σωστό αφού τα είχαν φέρει στην Ελλάδα οι Φοίνικες, φοινικικά γράμματα.

Ηρόδοτος, Ε, 58, μετ. Αγγ. Βλάχου.

Η γραφή. Η βελτίωση των εμπορικών συναλλαγών και η ανάπτυξη της σχετικής αλληλογραφίας οδήγησε στην εφεύρεση τον αλφαβήτου. Έτσι ονομάστηκε το σύνολο των συμβόλων της γραφής τους, επειδή τα δύο πρώτα ήταν το άλφα και το βήτα. Τα σύμβολα της γραφής των άλλων λαών της Εγγύς Ανατολής είτε πρόκειται για τα ιερογλυφικά είτε για τη σφηνοειδή γραφή, απέδιδαν ιδέες ή συλλαβές. Το πλεονέκτημα του αλφαβήτου ήταν ότι το κάθε σύμβολο απέδιδε έναν ήχο. Στα τέλη του 9ου αι. π.Χ. ή στις αρχές του 8ου αι. π.Χ. οι Έλληνες υιοθέτησαν το αλφάβητο αυτό και, αφού το προσάρμοσαν στις δικές τους γλωσσικές ανάγκες, δημιούργησαν το ελληνικό αλφάβητο³ (βλ. σ. 82).

Τα ταξίδια και οι αποικίες. Οι Φοίνικες διακρίθηκαν στη ναυπηγική τέχνη και στο θαλάσσιο εμπόριο. Από τα μέσα της 2ης χιλιετίας π.Χ. δημιούργησαν αποικίες στις ασιατικές ακτές και έκτοτε μέχρι τον 8ο αι. π.Χ., επεκτάθηκαν σ' ολόκληρη τη Μεσόγειο. Η σπουδαιότερη αποικία τους ήταν η Καρχηδόνα στη βόρεια Αφρική. Ιδρύθηκε, σύμφωνα με τις ανασκαφικές μαρτυρίες, στο δεύτερο μισό του 8ου αι. π.Χ.· ωστόσο,

4. Ο περίπλους της Αφρικής

Πρώτος, απ' όσο ξέρω, απόδειξε ότι η Λιβύη¹ περιβρέχεται από την θάλασσα ο βασιλιάς της Αιγύπτου Νεκώς. Όταν σταμάτησε να σκάβει την διώρυγα πού από τον Νείλο πάει στον Αράβιο κόλπο, έστειλε Φοίνικες με καράβια, δίνοντας τους εντολή να γυρίσουν πίσω στην Αίγυπτο από το στενό των Ηρακλείων στηλών² και τη βόρεια θάλασσα³. Οι Φοίνικες ξεκίνησαν από την Ερυθρά θάλασσα και ταξίδευαν στην νότια θάλασσα. Όταν ερχόταν το φθινόπωρο, σταματούσαν στην Λιβύη, σ' όποιο μέρος της βρίσκονταν, και έσπερναν την γη και περίμεναν να γίνει η σοδειά, θέριζαν και ύστερα ξανάρχιζαν το ταξίδι τους. Πέρασαν δύο χρόνια και τον τρίτο χρόνο μπήκαν στις Ηράκλειες στήλες κι έφτασαν στην Αίγυπτο. Ανάφεραν κάτι που το θεωρώ απίστευτο, κι ας το πιστεύουν άλλοι, ότι περιπλέοντας την Λιβύη είχαν τον ήλιο δεξιά τους.

1. Αφρική
2. Γιβραλτάρ
3. Μεσόγειος

Ηρόδοτος, Δ, 42, μετ. Αγγ. Βλάχου.

έπαιξε πρωταγωνιστικό εμπορικό ρόλο στη δυτική Μεσόγειο μέχρι το 2ο αι. π.Χ., οπότε καταστράφηκε από τους Ρωμαίους. Ενδείξεις μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η δραστηριότητα των Φοινίκων επεκτάθηκε και έξω από τα όρια της Μεσογείου. Ίσως έφθασαν μέχρι τα Βρετανικά νησιά, τις Κασσιτερίδες νήσους, όπως τα ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες, και τη Βαλτική θάλασσα. Τον 6ο αι. π.Χ. πιθανότατα, πραγματοποίησαν το μεγάλο εγχείρημα του περίπλου της Αφρικής κατ' εντολή του φαραώ Νεκώ⁴.

Οι τέχνες. Οι Φοίνικες έδειξαν ιδιαίτερη ικανότητα στη σύνθεση ετερόκλητων στοιχείων που υιοθέτησαν από άλλους πολιτισμούς. Τα φοινικικά έργα αρχιτεκτονικής, γλυπτικής, μεταλλοτεχνίας, διακρίνονται για το συγκερασμό θεμάτων και ιδεών από την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία. Η τέχνη τους φαίνεται ότι σε ορισμένα διακοσμητικά θέματα δέχτηκε και επίδραση από την τέχνη του Αιγαίου, της Κρήτης και των Μυκηναίων.