3.3 Η ιστορία

Η Βύβλος. Η αρχαιότερη πόλη, που ιδρύθηκε τους πρώτους αιώνες της 3ης χιλιετίας π.Χ., ήταν η Βύβλος, η οποία γρήγορα εξελίχθηκε λόγω των εμπορικών σχέσεων που ανέπτυξε με την Αίγυπτο στη διάρκεια του Αρχαίου και Μέσου Βασιλείου. Οι κάτοικοι της προμήθευαν ξυλεία στους Αιγύπτιους με αντάλλαγμα τον πάπυρο, που ήταν η κύρια γραφική ύλη της εποχής. Στο εμπόριο του παπύρου (βύβλος > βιβλίο) οφείλεται η ελληνική ονομασία της πόλης.

Η Ουγκαρίτ. Τη 2η χιλιετία π.Χ. στη διάρκεια του Νέου Βασιλείου οι Αιγύπτιοι κατέκτησαν την Παλαιστίνη και μεγάλο μέρος της Συρίας. Οι ηγεμόνες των φοινικικών πόλεων τότε έγιναν υποτελείς. Αυτή την περίοδο αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η Ουγκαρίτ, η οποία φαίνεται ότι ήταν μακριά από την επιρροή της αιγυπτιακής κατάκτησης. Με την Ουγκαρίτ είχαν στενές εμπορικές σχέσεις οι Μυκηναίοι, όπως τουλάχιστον αποδεικνύουν οι ανασκαφές, οι οποίες έφεραν στην επιφάνεια μια μυκηναϊκή παροικία, που λειτούργησε μάλλον ως εμπορικός σταθμός.

Η Σιδώνα. Από το 14ο αι. π.Χ. η περιοχή της Συρίας αποτέλεσε πεδίο συγκρούσεων και εδαφικών διεκδικήσεων μεταξύ των Αιγυπτίων και των Χετταίων. Η εισβολή των Χετταίων στη Συρία διευκολύνθηκε από την επιθυμία πολλών ηγεμόνων φοινικικών πόλεων να απαλλαγούν από τον αιγυπτιακό ζυγό. Η επέκταση των Χετταίων στις βόρειες περιοχές της Φοινίκης ευνόησε την ανάπτυξη της Σιδώνας, η οποία μέχρι το 12ο αι. π.Χ. ίδρυσε πολλές αποικίες στην ανατολική Μεσόγειο.

[1]. Η ελληνική γλώσσα σχετικά με την προέλευση του ονόματος τους μας δίνει τις ακόλουθες εκδοχές: Φοίνικες ήταν αυτοί που είχαν κόκκινο δέρμα (φοινός: κόκκινος σαν το αίμα) ή αυτοί που σχετίζονταν με την πορφύρα την κόκκινη ουσία από τα κοχύλια που εμπορεύονταν.

Ζύγι σε σχήμα ανθρώπινης κεφαλής, από την Ουγκαρίτ. Η χρησιμοποίηση μέτρων βάρους ήταν μια απαραίτητη προϋπόθεση στις εμπορικές συναλλαγές των Φοινίκων.

Ειδώλιο* γονατισμένης γυναίκας που κρατάει κύμβαλα*. Είναι κατασκευασμένο από φίλντισι, και προέρχεται από την Ουγκαρίτ.

2. Οι Έλληνες και οι Φοίνικες

Οι αρχαίοι Έλληνες ιστορικοί πίστευαν ότι οι Φοίνικες είχαν προηγηθεί των Ελλήνων στο εμπόριο και στον αποικισμό στη δυτική Μεσόγειο, και ο Θουκυδίδης λέει ότι χρησιμοποιούσαν ακρωτήρια και μικρά νησιά κοντά στη Σικελία για το εμπόριο με τους εντόπιους μέχρι που τους απώθησε η άφιξη των Ελλήνων στο δυτικό άκρο του νησιού. Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες – αλλά και μια απλή ματιά πάνω σε έναν χάρτη στις θέσεις των ελληνικών και των φοινικικών πόλεων - δείχνουν ότι αυτό δεν ήταν αλήθεια. Στην πραγματικότητα είναι πολύ δύσκολο να αποδειχθεί οποιοδήποτε προελληνικό εμπόριο με τους εντόπιους της Σικελίας εφόσον τα πρώτα ξένα αντικείμενα είναι ελληνικά, και μαζί τους έρχονταν και μερικά ανατολικά μικροαντικείμενα που χρησιμοποιούσαν ή διέθεταν οι Έλληνες.

J. Boardman, Οι αρχαίοι Έλληνες στην υπερπόντια εξάπλωση τους, μετ. Ηλέκτρας Ανδρεάδη, εκδ. Καρδαμίτσα, σ. 265.

Η εμφάνιση των λαών της θάλασσας το 12ο αι. π.Χ., σύμφωνα με τις αιγυπτιακές πηγές, συμπίπτει και με την εγκατάσταση των Φιλισταίων στις ακτές της Παλαιστίνης. Οι Φιλισταίοι περιόρισαν την επέκταση των Αιγυπτίων στη Συρία· ωστόσο, τον 11ο αι. π.Χ. κατέστρεψαν τη Σιδώνα.

Η Τύρος. Η ιστορία της περιόδου που ακολούθησε είναι ουσιαστικά η ιστορία της Τύρου. Ο βασιλιάς της συνέβαλε στην οικοδόμηση του ναού του Σολομώντος στην Ιερουσαλήμ με αντάλλαγμα πλούσια δώρα και εδαφικές παροχές που δέχθηκε από τους Εβραίους. Σε διάστημα τριών αιώνων η Τύρος υπήρξε το σημαντικότερο λιμάνι της περιοχής, ενώ παράλληλα με τις εμπορικές της επαφές δημιούργησε πολλές αποικίες στην Κύπρο, στις δυτικές ακτές της Σικελίας, στη βόρεια Αφρική - την Καρχηδόνα -, στις Βαλεαρίδες, στη Σαρδηνία και στην Ιβηρική χερσόνησο. Η περίοδος αυτή της ακμής των Φοινίκων συμπίπτει με την εποχή κατά την οποία ο ελληνικός χώρος, μετά την πτώση των μυκηναϊκών κέντρων, αναστατώνεται από τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων.

Η ξένη κατάκτηση. Από τον 8ο αι. π.Χ. η έξοδος των Ελλήνων στη Μεσόγειο και η ίδρυση των ελληνικών αποικιών ανέκοψε την εμπορική και αποικιακή εξάπλωση της Τύρου ². Προς αυτή την κατεύθυνση συνέβαλε η επέκταση, στην αρχή, των Ασσυρίων, και αργότερα των Βαβυλωνίων, όταν λεηλάτησαν την Ιερουσαλήμ. Τότε πολιορκήθηκε και η Τύρος, η οποία όμως αντιστάθηκε και στη συνέχεια συνθηκολόγησε με ευνοϊκούς γι' αυτήν όρους.
Η Φοινίκη το 538 π.Χ. πέρασε στην κυριαρχία των Περσών. Οι Φοίνικες έκτοτε υπήρξαν πιστοί ακόλουθοι των Περσών, εφόσον είχαν ξανανοίξει γι' αυτούς οι εμπορικοί δρόμοι της Ανατολής. Την περίοδο αυτή οι Φοίνικες παρείχαν το στόλο της περσικής αυτοκρατορίας και πολέμησαν μαζί τους εναντίον των Ελλήνων. Όταν ο Μ. Αλέξανδρος μετά τη νίκη στην Ισσό (333π.Χ.) προχώρησε στη Φοινίκη, οι πόλεις της παραδόθηκαν όλες στο μακεδονικό στρατό εκτός από την Τύρο, η οποία αντιστάθηκε και έπεσε μετά από επτάμηνη πολιορκία.