Μουσική Ε' Δημοτικού - Βιβλίο Μαθητή
KEΦAΛAIO 12Nα τα πούμε; Γέννεσις Τα Χριστούγεννα είναι η μεγάλη γιορτή της χριστιανοσύνης. Οι πιστοί συμμετέχουν σε εκδηλώσεις θρησκευτικής λατρείας και πηγαίνουν στην εκκλησία, όπου ψέλνεται το Aπολυτίκιο των Xριστουγέννων.
Άκουσε το Απολυτίκιο* των Χριστουγέννων:
«Η Γέννησίς σου Χριστέ ο Θεός ημών…»  Kάλαντα στο χωριό Την παραμονή των Xριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων, τα παιδιά πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τα κάλαντα.  Bούλα Παπαϊωάννου, Άκουσε τα παρακάτω κάλαντα:
Βυζαντινά Χριστουγέννων από τον Πόντο Πρωτοχρονιάς από τη Zάκυνθο Φώτων από τους Φούρνους Ικαρίας
Aς κάνουμε ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο για να δούμε πώς προετοιμάζονταν τα παιδιά ενός χωριού για τα κάλαντα...
Εβδομάδες πριν τα Χριστούγεννα, κάθε βράδυ, τις μεγάλες νύχτες του χειμώνα γύρω από το τζάκι, τα παιδιά μάθαιναν με τη βοήθεια των μεγάλων τα κάλαντα που θα τραγουδούσαν στις γιορτές του Δωδεκαήμερου*.  Mατσούκες Τα κάλαντα συνοδεύονταν από έθιμα, διαφορετικά από περιοχή σε περιοχή. Οι άνθρωποι τα θεωρούσαν σημαντικά γιατί περιλάμβαναν ευχές για υγεία, χαρά, τύχη και πλούτο. Χαρακτηριστικά ήταν τα έθιμα της περιοχής των Γρεβενών και της Θράκης. Στα Γρεβενά, ετοίμαζαν τις «ματσούκες» που τις έφτιαχναν πελεκώντας ένα χλωρό ξύλο κρανιάς* με χοντρό «κεφάλι» στην άκρη. Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων πήγαιναν στον παπά του χωριού για να πάρουν την ευλογία του. Έπειτα, έπαιρναν το δρόμο για τα σπίτια. Χτυπούσαν ρυθμικά κάθε πόρτα με τις «ματσούκες» και ανακάτευαν τη φωτιά στο τζάκι λέγοντας ευχές. Στη συνέχεια, τραγουδούσαν τα κάλαντα. |
Nα τα πούμε;Στη Θράκη, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, κρατούσαν φρεσκοκομμένα κλαδιά κρανιάς, τις «σούρβες». Μ’ αυτά χτυπούσαν τους ανθρώπους για να τους μεταδώσουν τη δύναμη και αντοχή λέγοντας:
 Σούρβες Σ’ όλα τα μέρη, τα παιδιά που έλεγαν κάλαντα έπαιρναν και το το φιλοδώρημά τους. Την ώρα που τραγουδούσαν, η νοικοκυρά έβαζε στο καλάθι τους καρπούς, γλυκά ή νομίσματα. Αν, πάλι, κάποιος από ιδιοτροπία ή τσιγκουνιά δεν τους άνοιγε την πόρτα, του τραγουδούσαν περιγελαστικά*: Αφέντη μου, στην κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες Οι μικροί καλαντιστές κρατούσαν συχνά κι ένα ομοίωμα καραβιού, ένα φαναράκι σε σχήμα εκκλησίας ή μια φάτνη μ’ ένα άστρο και συνόδευαν το τραγούδι τους με παραδοσιακά μουσικά όργανα (τρίγωνο, τουμπελέκι, τουμπί, τουμπανά, ντέφι, τσαμπουνάκι, μονοτσάμπουνο, ζίλια, μασιά, κ.ά.).
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
Στο σημερινό μάθημα γνωρίσαμε ελληνική μουσική (βυζαντινός ύμνος, κάλαντα) που συνδέεται με την περίοδο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων, καθώς και παραδόσεις κι έθιμα του λαού μας που συνδέονται με τη βυζαντινή και δημοτική μας μουσική.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: βυζαντινός εκκλησιαστικός ύμνος, κάλαντα, έθιμα Δωδεκαήμερου, παραδοσιακά μουσικά όργανα |
