Θρησκευτικα
Γ Γυμνασιου

­ ­

Γιατί και πώς μελετούμε την Ιστορία; Μελετώντας την Ιστορία γνωρίζουμε την πορεία της ανθρώπινης ζωής και του πολιτισμού. Τα αίτια, οι αφορμές και τα αποτελέσματα των ιστορικών γεγονότων. Η αντικειμενικότητα και αμεροληψία στην προσέγγιση και έκθεση της Ιστορίας. Η ιστορία της Εκκλησίας και η μελέτη της. Η έννοια της Εκκλησίας. Η ιστορική της πορεία και δράση. Πηγές και τρόπος προσέγγισής τους.

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται

• Να κατανοήσουν τον σκοπό της Ιστορίας και την ανάγκη της μελέτης των ιστορικών γεγονότων και προσώπων.
• Να διακρίνουν ιστορικές έννοιες και να αντιληφθούν τη σημασία της μελέτης των ιστορικών πηγών.
• Να κατανοήσουν ότι η μελέτη της Εκκλησιαστικής Ιστορίας βασίζεται σε πηγές, αρχαιολογικά ευρήματα, προφορικές παραδόσεις, πρόσωπα και γεγονότα.

­ ­­

Πεντηκοστή: Το ξεκίνημα της Εκκλησίας. Έκθεση του γεγονότος της Πεντηκοστής, απόσπασμα από το κήρυγμα του Πέτρου, απήχηση. Παράθεση και εικόνας της Πεντηκοστής. Ιεροσόλυμα: Πρότυπο χριστιανικών κοινοτήτων. Περιγραφή της συγκρότησης και του τρόπου ζωής των πρώτων χριστιανών. Εκλογή των 7 διακόνων από τον λαό. Πώς επιβιώνουν οι «αγάπες» σήμερα. Ο πρώτος διωγμός κατά των χριστιανών. Παρρησία και μαρτύριο του Στεφάνου. Σύλληψη του Πέτρου. Μαρτύριο του Ιακώβου του Αδελφοθέου. Οι πιστοί διωκόμενοι ξεχύνονται στην επαρχία και διαδίδουν την πίστη. Η μεταστροφή του Παύλου. Άνοιγμα του Χριστιανισμού στον εθνικό κόσμο. Λεπτομερής εξιστόρηση της δράσης του Παύλου κατά των χριστιανών, της μεταστροφής του, της ετοιμασίας του για το έργο της ιεραποστολής στους εθνικούς (ειδωλολάτρες) και πρώτη ιεραποστολική του δράση. Χωρία από τις επιστολές του Παύλου που αναφέρονται στην εμπειρία της μεταστροφής του. Η Αποστολική Σύνοδος: συλλογική λήψη αποφάσεων. Η οριστική ρήξη μεταξύ Ιουδαίων και Χριστιανών. Ο Απόστολος Παύλος στην Ελλάδα. Η ιεραποστολική δράση του Παύλου στη Μ. Ασία. Το όραμα του Μακεδόνα. Ιεραποστολικοί σταθμοί του Παύλου στους Φιλίππους, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Αθήνα, Κόρινθο. Πίνακας περιοδειών του Παύλου (με συνοδεία χάρτη) ως το μαρτύριό του στη Ρώμη.

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητ­ές επιδιώκεται

• Να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους το γεγονός της Πεντηκοστής κατέχει κεντρική θέση στη ζωή και ιστορία της Εκκλησίας.
• Να επισημάνουν, να αναλύσουν και να αξιολογήσουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της χριστιανικής κοινότητας των Ιεροσολύμων, που την κατέστησαν πρότυπο, με διαχρονική μάλιστα εμβέλεια.
• Να κατανοήσουν ότι η θεμελίωση και εξάπλωση της Εκκλησίας επιτεύχθηκε με αγώνες και θυσίες.
• Να γνωρίσουν το γεγονός της μεταστροφής του Παύλου και να κατανοήσουν τη σημασία του ανοίγματος της ιεραποστολικής του δράσης στα έθνη (στους ειδωλολάτρες).
• Να επισημάνουν τα γνωρίσματα της Αποστολικής Συνόδου, που την κατέστησαν το πρότυπο των συλλογικών αποφάσεων και του γνήσιου συνοδικού­ συστήματος στην Εκκλησία.
• Να είναι σε θέση να εντοπίσουν και να αξιολογήσουν τους τρόπους που χρησιμοποίησε ο Απ. Παύλος για τη μετάδοση της νέας πίστης στις πόλεις της Ελλάδας που επισκέφθηκε.

­ ­­

Οι μεγάλοι διωγμοί κατά των χριστιανών. Το πλήθος των μαρτύρων. Τα είδη των βασανιστηρίων. Συγκεκριμένοι μάρτυρες. Η παρρησία των Απολογητών. Το μαρτύριο του Αγίου Πολυκάρπου. Οι κατακόμβες: τόπος καταφυγής και μνήμης. Οι κατακόμβες καταφύγιο για τους κατατρεγμένους χριστιανούς (για ταφή των μαρτύρων, διδαχή και λατρεία). Πρωτοχριστιανικές συμβολικές παραστάσεις στις κατακόμβες. Κατακόμβες στη Ρώμη και στη Μήλο. Ιγνάτιος ο Θεοφόρος. Ο βίος και το μαρτύριο του Αγίου Ιγνατίου. Λόγια-υποθήκες από αποσπάσματα των επιστολών του. Ένας όντως Θεοφόρος εκκλησιαστικός ηγέτης και μάρτυρας. Το Διάταγμα των Μεδιολάνων: Ένας νέος δρόμος ανοίγεται για τους χριστιανούς. Το κείμενο του διατάγματος. Τι οδήγησε στην έκδοσή του. Οι εξελίξεις που δρομολόγησε η έκδοσή του.

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται

• Να γνωρίσουν χαρακτηριστικά παραδείγματα μαρτυρίων κατά τους μεγάλους διωγμούς.
• Να κατανοήσουν τα αίτια που τους προκάλεσαν και τους λόγους για τους οποίους ο Χριστιανισμός, παρά τις απηνείς διώξεις, επιβίωσε και εξαπλώθηκε παντού.
• Να αντιληφθούν τους λόγους για τους οποίους οι κατακόμβες έγιναν σύμβολο του ηρωισμού των πρώτων χριστιανών.
• Να επισημάνουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ζωής και δράσης του Ιγνατίου που δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του ως Θεοφόρου και υποδειγματικού εκκλησιαστικού ηγέτη.
• Να επισημάνουν τα αίτια έκδοσης του διατάγματος των Μεδιολάνων και τις συνέπειές του στην κατοπινή ιστορική διαδρομή της Εκκλησίας. ­ ­

­ ­

Χριστιανισμός - Ελληνισμός: μια ιδιότυπη συνάντηση, αμοιβαίες επιρροές, προσλήψεις, συνθέσεις, διαφοροποιήσεις, συγκρούσεις. Θετικές και αρνητικές συνέπειες από τη συνάντηση. Αιρέσεις: εσωτερική πληγή της Εκκ­λησίας. Αδυναμίες κατά την προσέγγιση του βάθους του Χριστιανισμού και παρερμηνείες της χριστιανικής ζωής. Διδασκαλίες που προκάλεσαν φθορές και ταραχή στο εκκλησιαστικό σώμα. Οι επιπτώσεις και πέρα από το χώρο της χριστιανικής πίστης και ζωής. Μέγας Αθανάσιος: αγωνιστής της ορθής πίστης. Η ζωή του, οι πολύχρονοι αγώνες και η θεολογία του στην υπηρεσία της ορθής πίστης και της καταπολέμησης των φθοροποιών αιρέσεων. Μέγας Βασίλειος: ένας κορυφαίος ιεράρχης. Η ζωή και η δράση του . Οι Κοινωνικοί του αγώνες και οι σχετικές του απόψεις. Οι επιστολές του καθρέφτης της ζωής του και της μορφής του. Μέγας σε όλα. Αποσπάσματα από τα έργα του. Χριστιανική άσκηση – Μοναχισμός. Η άσκηση ως πρόγραμμα ζωής για ενίσχυση της βούλησης και εγρήγορσης με στοχασμό για τα βαθύτερα της πίστης. Μοναχισμός-Ησυχασμός: Ειδικό πρόγραμμα αυστηρής και συνεχούς άσκησης στο πλαίσιο της πλήρους αφιέρωσης ειδικών ομάδων πιστών. Τα μοναστήρια ως κέντρα πνευματικότητας και εκκλησιαστικής τέχνης. Ο ρόλος των Οικουμενικών Συνόδων στη ζωή της Εκκλησίας. Η σύγκληση, η σύνθεση, η λειτουργία και οι αποφάσεις της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου. Οι Σύνοδοι (τοπικές και Οικουμενικές) θεσμός στην υπηρεσία της τρέχουσας ζωής και των προβλημάτων του εκκλησιαστικού σώματος. Η εγκυρότητα των αποφάσεών τους και η ισχύς τους σε σχέση με την ευρύτερη εκκλησιαστική συνείδηση. Εικονομαχία: μια τραγωδία που συγκλόνισε την Εκκλησία. Το γεγονός και τα αίτιά του. Άγνοια και αδυναμίες, υπερβολές και ακρότητες και στις δύο πλευρές των αντιμαχομένων. Οι αποφάσεις των Συνόδων για τη σχέση του πιστού με τις εικόνες. Αγιογραφία. Οι ρυθμοί των ναών: βασιλική, βασιλική με τρούλο κ.λπ. Οι συμβολισμοί των μερών τους. Αγιογραφία: φορητές εικόνες και τοιχογραφίες, θέματα και συμβολισμοί, θεολογία και υπομνήσεις τους. Το αγιογραφικό πρόγραμμα. Εκκλησιαστική τέχνη Β΄: Υμνολογία. Η υμνογραφία. Εκκλησιαστική ποίηση για λειτουργική χρήση. Τα θέματά της και τα κύρια είδη ύμνων. Η εκκλησιαστική μουσική: η προέλευση, ο χαρακτήρας της, η κατανυκτικότητα και ιεροπρέπειά της, ο εκφραστικός πλούτος της και η γραφή της (οι 8 ήχοι της).

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται

• Να αντιληφθούν και να αιτιολογήσουν τις θετικές και αρνητικές συνέπειες της συνάντησης του Χριστιανισμού με τον Ελληνισμό.
• Να πληροφορηθούν το πραγματικό νόημα των αιρέσεων και τα αίτια που τις προκάλεσαν.
• Να είναι σε θέση να επισημάνουν τον κίνδυνο που διέτρεξαν οι πιστοί και την αναστάτωση που επέφεραν οι αιρέσεις στον εκκλησιαστικό και πολιτικό χώρο.
• Να γνωρίσουν και να είναι σε θέση να δικαιολογήσουν με ποιες ενέργειες του Μ. Αθανασίου αντιμετωπίστηκαν οι αιρέσεις και έτσι διατυπώθηκε η ορθή πίστη.
• Να γνωρίσουν τη ζωή και την πολυσχιδή δράση του Μ. Βασιλείου και να επισημάνουν τα χαρακτηριστικά εκείνα που τον κατέστησαν μια από τις μεγαλύτερες μορφές της Εκκλησίας και υπόδειγμα εκκλησιαστικού ηγέτη.
• Να μπορούν να εξηγήσουν ότι η άσκηση είναι απαραίτητο στοιχείο στη ζωή κάθε ανθρώπου και ότι ο Μοναχισμός αποτελεί ιδιαίτερο τρόπο άσκησης ορισμένων μόνον ανθρώπων.
• Να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους οι Οικουμενικές Σύνοδοι αποτελούν τον κύριο θεσμό αντιμετώπισης βασικών προβλημάτων πίστης και ζωής, καθώς και ομαλής λειτουργίας της Εκκλησίας.
• Να γνωρίσουν τα πραγματικά αίτια και τις τραγικές συνέπειες της Εικονομαχίας όχι μόνο στον χώρο της Εκκλησίας αλλά και της πολιτείας.
• Να κατανοήσουν και να είναι σε θέση να εξηγήσουν την τραγικότητα του γεγονότος αλλά και το αίσιο πέρας που είχε για όλους.
• Να είναι σε θέση, όταν επισκέπτονται έναν ναό, να αναγνωρίζουν σε ποιον ρυθμό ανήκει και τι συμβολίζει το κάθε μέρος του ναού.
• Να επισημάνουν τη σημασία της αγιογραφίας στη ζωή των μελών της Εκκλησίας.
• Να γνωρίσουν και να μπορούν να επισημάνουν τους τρόπους με τους οποίους τα διάφορα είδη της υμνογραφίας και εκκλησιαστικής μουσικής συμβάλλουν στην καλύτερη συμμετοχή των πιστών στη λατρεία.

­ ­

Ο εκχριστιανισμός των σλαβικών λαών. Κύριλλος και Μεθόδιος: Το είδος και η ποιότητα της ιεραποστολής τους. Η συμβολή των εκχριστιανισθέντων σλαβικών λαών στην εκκλησιαστική τέχνη, στη βίωση και έκφραση της ορθόδοξης πνευματικότητας. Η εξάπλωση του Χριστιανισμού στη Δυτική Ευρώπη. Χριστιανοί ιεραπόστολοι στη Δύση. Ο άγιος Πατρίκιος (παράθεση κειμένου του). Ιεραποστολική δράση μοναχικών ταγμάτων και τα αποτελέσματά της. Οι άγιοι Ειρηναίος Λυώνος και Αμ­βρόσιος Μεδιολάνων. Η ζωή και δράση του αγίου Ειρηναίου. Η θεολογική του συμβολή. Η ζωή και δράση του αγίου Αμβροσίου. Η σύγκρουσή του με τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο. Η εκκλησιαστική τέχνη στη Δύση. Η ναοδομία, η εικονογραφία και η γλυπτική στη Δυτική εκκλησιαστική τέχνη. Ο ναός του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό της Ρώμης. Θέματα και συμβολισμοί που απασχόλησαν τους εκκλησιαστικούς καλλιτέχνες της Δύσης. Η Δυτική υμνολογία και μουσική. Το σχίσμα του 1054: γεγονός μεγάλης οδύνης. Η απομάκρυνση και αποξένωση Ανατολής και Δύσης. Τα γεγονότα που οδήγησαν στο Σχίσμα και το Ανάθεμα. Οδυνηρές συνέπειες σ’ Ανατολή και Δύση.

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται

• Να εκτιμήσουν ότι η Ανατολική Εκκλησία παρουσιάζει το οικουμενικό της πνεύμα με τη δυνατότητα που δίνει στους λαούς που εκχριστιανίζονται να διατηρούν τα χαρακτηριστικά του πολιτισμού τους και να τα αναπτύξουν περαιτέρω.
• Να γνωρίσουν τις προσπάθειες της Δυτικής Εκκλησίας για την εξάπλωση του Χριστιανισμού στη Δυτική Ευρώπη.
• Να κατανοήσουν και να μπορούν να εξηγήσουν γιατί οι άγιοι Ειρηναίος και Αμβρόσιος χαρακτηρίζονται ως μεγάλες προσωπικότητες και τιμώνται ως Άγιοι όχι μόνο στη Δύση αλλά και στην Ανατολή.
• Να είναι σε θέση να διακρίνουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των διαφόρων ρυθμών των ναών στη Δυτική Εκκλησία καθώς και του εσωτερικού διακόσμου, σε συνάρτηση με τους συμβολισμούς τους.
• Να γνωρίσουν τα αίτια που προκάλεσαν το Σχίσμα, να επισημάνουν τις ποικίλες επιπτώσεις του σε Ανατολή και Δύση και να αιτιολογήσουν την αναγκαιότητα των προσπαθειών που γίνονται για την άρση του Σχίσματος.

­ ­

Η Μεταρρύθμιση στη Δυτική Χριστιανοσύνη. Μαρτίνος Λούθηρος. Η κρίση στους κόλπους της Δυτικής Χριστιανοσύνης οδήγησε σε αδιέξοδα και προκάλεσε δυναμικές κινητοποιήσεις για κάθαρση. Η ζωή και το έργο του Μαρτίνου Λούθηρου, πρωτεργάτη στην επικράτηση της Μεταρρύθμισης. Οι μεταρρυθμιστές Καλβίνος και Ζβίγκλιος. Η εξάπλωση της Μεταρρύθμισης και οι συνέπειές της στη δυτική Χριστιανοσύνη. Η επικράτηση της Μεταρρύθμισης και οι συνέπειές της σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη. Η θέση και η σημασία της Βίβλου στη ζωή και στη σκέψη των πιστών της. Οι νέες μορφές έκφρασης στην εκκλησιαστική τέχνη. Τα νέα σχήματα στη χριστιανική μαρτυρία, διακονία και λατρεία. Προσπάθειες ανασυγκρότησης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η αντίδραση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας μετά την επικράτηση της Μεταρρύθμισης. Η Ανατολική Εκκλησία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι υπόδουλοι ορθόδοξοι λαοί κατά την Τουρκοκρατία και το Οικουμενικό Πατριαρχείο (διδάσκαλοι, εκκλησιαστικοί ηγέτες, θεσμός δημοτικών κοινοτήτων, ο εθναρχικός ρόλος του Πατριαρχείου). Η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος. Το αίτημα της Αυτοκεφαλίας ως εξέλιξη της οντότητας και ανεξαρτησίας των τοπικών Εκκλησιών και του θεσμού των Πατριαρχείων. Η Εκκλησία της Ελλάδος γίνεται Αυτοκέφαλη. Η οργάνωση και δράση της Ελλαδικής Εκκλησίας σε επίπεδο Διοίκησης και στο σύνολο των πιστών. 

• Να γνωρίσουν τους βασικούς λό­γους που οδήγησαν τη Δυτική Χριστιανοσύνη στη Μεταρρύθμιση και να επισημάνουν τα κύρια γνωρίσματα του μεγάλου αυτού γεγονότος καθώς και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Μαρτίνου Λούθηρου.
• Να εντοπίσουν τους βασικούς λόγους που συντέλεσαν στην εξάπλωση της Μεταρρύθμισης και να επισημάνουν τις ποικίλες συνέπειες που είχε αυτή στη Δυτική Χριστιανοσύνη.
• Να γνωρίσουν τις διεργασίες και τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ανασυγκρότησης και ανακαίνισης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ως απάντησή της στη Μεταρρύθμιση.
• Να επισημάνουν τα βασικά γνωρίσματα οργάνωσης της Ανατολικής Εκκλησίας και τον ρόλο που αυτή έπαιξε κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στους διάφορους τομείς της ζωής του πληρώματος της Εκκλησίας που ανήκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
• Να επισημάνουν τα αίτια και την αναγκαιότητα σύστασης του Αυτοκεφάλου στην Ανατολική Εκκλησία καθώς και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά του στην Εκκλησία της Ελλάδος.

­ ­­

Οι Ρωμαιοκαθολικοί στην εποχή μας. Η Β΄ Βατικανή Σύνοδος (1963-65) και η σημασία της για τη ζωή και δράση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και τον Χριστιανισμό γενικότερα. Τα κείμενα που εξέδωσε. Τα κοινωνικά ανοίγματα, τα νέα οργανωτικά σχήματα στο εσωτερικό της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και οι καινοτομίες στο χώρο της λατρείας. Η Θεολογία της Απελευθέρωσης και η δράση των Λατινοαμερικάνων Καθολικών. Οι Προτεστάντες στην εποχή μας. Η ζωή των σημερινών Ευαγγελικών (ή Προτεσταντών) χριστιανών σε σχέση με το πνεύμα και τις αρχές της Μεταρρύθμισής τους. Οι Οικουμενικές προσπάθειες για την ενότητα των χριστιανών σήμερα. Η παρουσία και δράση τους στον κόσμο για τα μεγάλα ζητήματα.
Η Ορθοδοξία στον σύγχρονο κόσμο. Οι Ορθόδοξοι στον σύγχρονο κόσμο και στην Ενωμένη Ευρώπη. Η κοινή τους χριστιανική παράδοση και ο πολιτισμός ως πολύτιμη κληρονομιά για τους ίδιους αλλά και τους ετεροδόξους. Ο ιδιαίτερος ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον συντονισμό για την αποτελεσματικότερη δράση όλων των Ορθοδόξων. Το όραμα και οι προσπάθειες για την ενότητα των χριστιανών. Προσπάθειες για την προσέγγιση, επικοινωνία, συνεργασία και ενότητα των χριστιανών, ιδιαίτερα μεταξύ Προτεσταντών και Ορθοδόξων. Η εγκύκλιος του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1920. Οι προσπάθειες του Π.Σ.Ε. Η ενεργότερη συμμετοχή της Καθολικής Εκκλησίας μετά τη Β΄ Βατικανή Σύνοδο. Οι προσπάθειες μεταξύ Ρωμαιοκαθολικών και Ορθοδόξων σήμερα.

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται

• Να γνωρίσουν τις σημαντικές αλλαγές που συντελέστηκαν στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στη σύγχρονη εποχή, καθώς και τη συμβολή της σε βασικά θέματα της σύγχρονης ζωής.­
• Να επισημάνουν τον λόγο ύπαρξης πολλών επιμέρους Ομολογιών στο χώρο του Προτεσταντισμού, τις προσπάθειες προσέγγισης της Παράδοσης που γίνονται, καθώς και τις ποικίλες δραστηριότητές τους στην κοινωνική ζωή παντού στον κόσμο σήμερα.
• Να εντοπίσουν βασικούς τομείς της ζωής στους οποίους η Ορθόδοξη Εκκλησία πρωτοστατεί και τους τρόπους που χρησιμοποιεί προς την κατεύθυνση αυτή με κύριο φορέα το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
• Να εντοπίσουν βασικές αρχές με βάση τις οποίες γίνεται η προσέγγιση όλων των χριστιανών και να μπορούν να αναφέρουν συγκεκριμένες προσπάθειες που γίνονται προς την κατεύθυνση αυτή.
­