φωτογραφία φόντου

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ

Περιγραφη

exof.png­­­ Στο σχολικό εγχειρίδιο Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ΄ Γυμνασίου μελετώνται αντιπροσωπευτικά έργα με κριτήριο την ιστορική εξέλιξη της λογοτεχνίας μας από τον 9ο αιώνα μ.Χ. ώς σήμερα. Παράλληλα, εξετάζονται και έργα από την ξένη λογοτεχνία. Ειδικότερα, η παρουσίαση των κειμένων στηρίζεται στις παρακάτω περιόδους: ­

  • Δημοτικά Τραγούδια
  • Η λόγια παραγωγή (1000-1600)
    • α. Κρητική ­λογοτεχνία
    • β. Νεοελληνικός Διαφωτισμός
  • Ο 19ος αιώνας ώς το 1880
    • α. Απομνημονεύματα
    • β. Η επτανησιακή Σχολή
    • γ. Οι Φαναριώτες και η Ρομαντική Σχολή των Αθηνών
    • δ. Η νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1922)
  • Η νεότερη λογοτεχνία
    • α. Η περίοδος από το 1922–1945
    • β. Πρώτη μεταπολεμική περίοδος
    • γ. Δεύτερη μεταπολεμική γενιά και γενιές του ’70 και του ’80­

Αναλυτικο Προγραμμα

Για το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα του μαθήματος, μεταβείτε στην αντίστοιχη ενότητα ακολουθώντας τον σύνδεσμο 'Προγράμματα Σπουδών'.

Στοχοι

  • Η κατανόηση του δ­ημοτικού τραγουδιού ως βασικού φορέα παραδοσιακών αξιών και μορφών ζωής που σχετίζονται με την κοινωνία της υπαίθρου και η εμβάθυνση στις αξίες και στις δομές αυτής της κοινωνίας.
  • Η γνωριμία με βασικά τεχνοτροπικά μοτίβα της προφορικής λαϊκής ποίησης (π.χ. στερεότυποι στίχοι και επαναλαμβανόμενες συντακτικές δομές).
  • Επίγνωση της σημασίας της πολιτισμικής κληρονομιάς διαχρονικά.
  • Γνωριμία με ορισμένα μείζονα έργα, ιδρυτικά της νεότερης ελληνικής γραμματείας.
  • Η μελέτη κειμένων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και η κατανόηση της σημασίας τους στη μεταβολή των υφιστάμενων κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών της εποχής τους.
  • Γραμματολογική ενημέρωση, μέσα από επιλεγμένα κείμενα, για τα επιτεύγματα των παλαιότερων περιόδων της λογοτεχνίας μας.
  • Η ευαισθητοποίηση και η ανάπτυξη δεξιοτήτων για ενεργητική συμβολή στην αντιμετώπιση σύγχρονων διεθνών κοινωνικών προβλημάτων (φτώχεια, βία, ρατσισμός, πόλεμοι, μετανάστευση, κ.λπ.).
  • Ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι σε ιδεολογίες με ολοκληρωτικό χαρακτήρα και απέναντι στις επιδιώξεις των ισχυρών κρατών.
  • Ευαισθητοποίηση σε θέματα ύφους και λογοτεχνικής γλώσσας.
  • ­Συνειδητοποίηση της διαφοράς ανάμεσα στη λογοτεχνία και την ιστοριογραφική αφήγηση ως προς τους τρόπους αποτύπωσης των ιστορικών γεγονότων στην ατομική και συλλογική ζωή.
  • Εξοικείωση με βασικές αντιλήψεις από τη Θεωρία της λογοτεχνίας.
  • Η συνειδητοποίηση του πανανθρώπινου χαρακτήρα της λογοτεχνικής δημιουργίας.
  • Η αναγνώριση της πολλαπλότητας των τρόπων λογοτεχνικής αναπαράστασης και η επισήμανση της δημιουργικής επικοινωνίας ανάμεσα στις λογοτεχνίες διαφορετικών χωρών.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Ενότητα 1: Δημοτικά Τραγούδια

­­Το δημοτικό τραγούδι αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική έκφραση της λαϊκής δημιουργίας. Την εποχή της ακμ­ής του, το δημιούργημα αυτό της λαϊκής τέχνης και φαντασίας συνδύαζε την ποίηση με τη μουσική και κάποτε με τον χορό. Στις παραδοσιακές κοινωνίες, όπου ο γραπτός λόγος ήταν προνόμιο ελαχίστων, η λαϊκή ­τέχνη αποτελούσε απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής ζωής. Στη δουλειά, στο σπίτι, στις γιορτές, στους γάμους και στις κηδείες, σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις και καταστάσεις, το δημοτικό τραγούδι συντρόφευε, ψυχαγωγούσε, παρηγορούσε και εξασφάλιζε τη συνέχεια του πολιτισμού και των παραδόσεων. Επειδή εκφράζουν τα βιώματα, τις ιδέες, τις αισθητικές προτιμήσεις και τα συναισθήματα του λαού και όχι ενός ξεχωριστού δημιουργού, τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν ενιαίο ύφος ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν, έχουν σταθερά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα και διαχρονικό χαρακτήρα.

Τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν μεγάλο θεματικό πλούτο. Μπορούμε ωστόσο να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουμε τα τραγούδια που αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, παιδικά, κάλαντα, αποκριάτικα και άλλα εορταστικά, τραγούδια της ξενιτιάς, μοιρολόγια, γνωμικά, τραγούδια της δουλειάς). Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα ιστορικά τραγούδια, δηλαδή αυτά που δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός ιστορικού γεγονότος ή αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όπως είναι τα ακριτικά ή τα κλέφτικα. Στην τρίτη κατηγορία τοποθετούμε τις παραλογές, ένα ιδιαίτερο είδος δημοτικού τραγουδιού, το οποίο διακρίνεται για τον αφηγηματικό του χαρακτήρα, τον επικό τόνο και τη δραματική έκβαση. Κοινά χαρακτηριστικά όλων είναι: η λιτότητα των εκφραστικών μέσων και τρόπων, η οικονομία και η πύκνωση του ποιητικού λόγου.

Εκπρόσωποι - Λογοτέχνες:
Δημοτικά νανουρίσματα, Να μου το πάρεις, ύπνε μου, Κοιμήσου αστρί, Της Πάργας, Του γιοφυριού της Άρτας

Ενότητα 2. Κρητική Λογοτεχνία

­Στην περιοχή της Κρήτης από το 15ο έως τον 17ο αιώνα, και ιδιαίτερα ανάμεσα στο 1600 και το 1669, παρατηρείται μια αξιόλογη ανάπτυξη της νεότερης λόγιας λογοτεχνίας μας. Η περίοδος αυτή είναι περίοδος ακμής της κρητικής λογοτεχνίας. Ήδη από τον 10ο μ.Χ. αιώνα άρχισε να καλλιεργείται η ακριτική ποίηση, ενώ ο κρητικός λαός δημιουργούσε τα περίφημα ριζίτικα, είδος δημοτικού τραγουδιού σε ανομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους.

Σε αυτή την ποιητική παράδοση επέδρασε με τρόπο ανανεωτικό η λογοτεχνική δημιουργία της Δύσης, αφού η Κρήτη μετά τη Φραγκοκρατία (1204) ήταν υπό την κατοχή των Βενετών. Η βενετική κυριαρχία ήταν ήπια σε σχέση με την κυριαρχία των Τούρκων και επέτρεπε στους Κρητικούς να διατηρούν μια σχετική ελευθερία στον πνευματικό τομέα. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) και για δύο περίπου αιώνες (1669) αρκετοί νέοι Κρήτες φοιτούσαν σε ιταλικές σχολές και μετέφεραν στο νησί τους το πνεύμα της Αναγέννησης. Ειδικά κατά την περίοδο αυτή η κρητική λογοτεχνία, συνδυάζοντας δημιουργικά την πολιτισμική και ανθρωπιστική της παράδοση με το πνεύμα της ανανέωσης που επικρατούσε στην Ευρώπη, έδωσε ορισμένα από τα πιο σημαντικά έργα της. Βασικά γνωρίσματα αυτών των έργων είναι: η επίμονη καλλιέργεια της γλώσσας του λαού, η ηρωική αντίληψη της ζωής, το συναίσθημα του χρέους απέναντι στην πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια, η αγάπη για την ελευθερία, η εξιδανίκευση του έρωτα και της γυναίκας, το ιπποτικό πνεύμα. Oι Κρήτες δημιουργοί ξεχωρίζουν για τη γονιμότητα και την ποιότητα της λογοτεχνικής παραγωγής τους. Η κρητική λογοτεχνία μας έδωσε έργα υψηλής αισθητικής και συνέβαλε στη διαμόρφωση της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης. Τα έργα της αγαπήθηκαν από τον λαό και συνέβαλαν στην πνευματική και εθνική αφύπνιση κατά την περίοδο της πολύχρονης σκλαβιάς του ελληνισμού.

Εκπρόσωποι - Λογοτέχνες:
Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη
Βιτσέντσος Κορνάρος, Ερωτόκριτος
Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, Ο Κρητικός Πόλεμος

­

Ενότητα 3. Νεοελληνικός Διαφωτισμός

Λογοτεχνία του νεοελληνικού διαφωτισμού ονομάζουμε το σύνολο των λογοτεχνικών κειμένων που γράφτηκαν κατά την περίοδο 1770-1821 και επομένως χρονικά συμπίπτουν με το ρεύμα ιδεών του νεοελληνικού διαφωτισμού, που διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση των καινοτόμων ιδεών του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης. O ευρωπαϊκός διαφωτισμός ήταν πνευματικό κίνημα του 17ου και 18ου αιώνα, με κεντρική θέση την πίστη στον ορθό λόγο, δηλαδή στην ικανότητα του ανθρώπου να κατανοήσει το σύμπαν και να προαγάγει τη θέση του στον κόσμο μέσω της δύναμης του νου, με απώτερους σκοπούς τη γνώση, την ελευθερία και την ευτυχία.

Μια μεγάλη ομάδα κειμένων της εποχής αυτής εκφράζουν τη δυσαρέσκεια των Ελλήνων για τις συνθήκες που επικρατούσαν στην οθωμανική αυτοκρατορία και εκδηλώνουν τον πόθο της εθνικής απελευθέρωσης. Η εμφάνιση και η προβολή μιας αστικής ηθικής, διαφοροποιημένης από την αυστηρή και πατροπαράδοτη ηθική της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας και επικεντρωμένης στη χαρά της ζωής και στην απόλαυση του έρωτα, χαρακτηρίζει επίσης μεγάλο μέρος των κειμένων της εποχής. Κυρίαρχο, όμως, αίτημα του διαφωτισμού ήταν η παιδεία και η γνωριμία των Ελλήνων με την αρχαία γραμματεία.

Η γλώσσα των λογοτεχνικών κειμένων του νεοελληνικού διαφωτισμού παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία, καθώς κυμαίνεται ανάμεσα στη δημοτική ή ομιλούμενη γλώσσα της εποχής και στην καθαρεύουσα και την αρχαΐζουσα γλώσσα. Με τη γλωσσική διαμάχη που ξεσπά αυτή την εποχή ανάμεσα στις διαφορετικές γλωσσικές απόψεις τέθηκαν οι βάσεις του γλωσσικού ζητήματος, που είχε ως αποτέλεσμα η λογοτεχνική παραγωγή του 19ου αιώνα να μοιραστεί σε δύο γλωσσικές τάσεις, τους υπερασπιστές της δημοτικής και τους υπέρμαχους της καθαρεύουσας. Στα κείμενα που ανθολογούνται (εκτός από το μεταφρασμένο ποίημα) διατηρήθηκε η πρωτότυπη ορθογραφική μορφή τους.

Εκπρόσωποι - Λογοτέχνες:
Ρήγας Βελεστινλής, Θούριος
Αθανάσιος Χριστόπουλος, Τώρα
Ανώνυμος, Ο Ρωσσαγγλογάλλος
Αδαμάντιος Κοραής, Ο Παπατρέχας
Λόρδος Μπάυρον, Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ

­

Ενότητα 4. Απομνημονεύματα

Όπως όλα τα αυτοβιογραφικά κείμενα, το απομνημόνευμα βασίζεται στην ταύτιση των προσώπων του συγγραφέα, του αφηγητή και του πρωταγωνιστή της ιστορίας. Στο απομνημόνευμα αναπλάθονται εμπειρίες και συμβάντα που έζησε και μαρτυρεί ο συγγραφέας. Ανάμεσα στα κεντρικά χαρακτηριστικά του είδους είναι η υποκειμενικότητα και η αυτοδικαιωτική πρόθεση, δηλαδή η συστηματική προσπάθεια του αφηγητή να παρουσιάσει το παρελθόν με τρόπο που εξαίρει την προσωπική του συμβολή στα γεγονότα ή γενικότερα δικαιώνει και μνημειώνει την προσωπικότητά του, πάντα από την οπτική γωνία του χρόνου και των περιστάσεων της γραφής του έργου. Έτσι, οι αυτοβιογραφίες και τα απομνημονεύματα χρησιμεύουν ως πολύτιμη ιστορική πηγή όχι μόνο για τις επιμέρους πληροφορίες που περιέχουν, αλλά κυρίως για τη γνώση που μας μεταφέρουν αναφορικά με το πώς οι άνθρωποι μιας ορισμένης κοινωνικής ομάδας και εποχής βιώνουν και ερμηνεύουν τη σχέση τους με την πραγματικότητα της εποχής τους. Παράλληλα όμως τα απομνημονεύματα συχνά διαθέτουν λογοτεχνικές αρετές που τα καθιστούν αξιόλογα και κάποτε συναρπαστικά αναγνώσματα, πέραν της αξίας τους ως πηγών για την κατανόηση του παρελθόντος.

Στο πλαίσιο του ελληνικού 19ου αιώνα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα απομνημονεύματα ανθρώπων συχνά αγράμματων - που έλαβαν μέρος στον Αγώνα και έγραψαν τη μαρτυρία τους. Στην κατηγορία αυτή ανήκει το εμβληματικής σημασίας έργο του Mακρυγιάννη, όπως και εκείνα των Θ. Κολοκοτρώνη, Xρ. Περραιβού, Φ. Xρυσανθόπουλου ή Φωτάκου κ.ά. Στην ίδια κατηγορία συμπεριλαμβάνεται το απομνημόνευμα του Παναγή Σκουζέ, ο οποίος επέλεξε να επικεντρωθεί στις δραματικές εμπειρίες που έζησαν οι κάτοικοι της τουρκοκρατούμενης Αθήνας στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα.

Mια άλλη εξίσου ενδιαφέρουσα κατηγορία αποτελούν τα απομνημονεύματα λόγιων συγγραφέων. Mια διαφορετική όψη της τελευταίας κατηγορίας δηλώνεται από το κείμενο της Eλ. Mουτζάν-Mαρτινέγκου, το μοναδικό γνωστό αυτοβιογραφικό έργο γυναίκας των αρχών του 19ου αιώνα.

Εκπρόσωποι - Λογοτέχνες:
Γιάννης Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα
Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία
Παναγής Σκουζές, Ο βίος μου

­

Ενότητα 5. Η Λογοτεχνία στα Επτάνησα

Τον 19ο αιώνα στα Επτάνησα έδρασαν σημαντικοί λογοτέχνες, κυρίως στη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα, οι περισσότεροι γύρω από τον εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό. Με το ποιητικό έργο τους ο Σολωμός και ο Ανδρέας Κάλβος, ο οποίος δεν επηρεάστηκε από τον Σολωμό, ανανέωσαν την ελληνική ποίηση, εκφράζοντας το αναγεννησιακό πνεύμα των χρόνων της επανάστασης και των πρώτων μετεπαναστατικών δεκαετιών και ανοίγοντας τον δρόμο για τη στενή επαφή της νεότερης ελληνικής ποίησης με την ευρωπαϊκή λογοτεχνία (ιδίως την ιταλική).

Η τεχνοτροπία της επτανησιακής ποίησης διακρίνεται από την επίδραση του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού. Το κύριο αισθητικό αίτημα του κλασικισμού (17ος-18ος αι.) ήταν η σύνδεση της νεότερης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με τα πρότυπα και τις αξίες της κλασικής λογοτεχνίας. Αντίθετα, ο ρομαντισμός (πρώτο μισό του 19ου αι.) γενικά βασίστηκε στη ρήξη με το κλασικιστικό ιδεώδες, προβάλλοντας την ανάγκη απελευθέρωσης της φαντασίας και του συναισθήματος.

Οι περισσότεροι Επτανήσιοι ποιητές έγραψαν το έργο τους στη δημοτική, ακολουθώντας το γλωσσικό παράδειγμα του Σολωμού (η πιο σημαντική εξαίρεση ποιητή που έγραψε σε λόγια γλώσσα είναι του Ανδρέα Κάλβου). Με τη σολωμική έκδοση της ποιητικής γλώσσας, αναπτύχθηκε μια ομοιόμορφη δημοτική, αποκαθαρμένη από τα τοπικιστικά στοιχεία, η οποία δεν αποκλίνει από το λεξιλόγιο και τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας, αλλά και δεν αρνείται τον πλουτισμό της με επιλεγμένα στοιχεία της λόγιας γλώσσας. Λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς τους πολλά από τα επτανησιακά ποιητικά κείμενα κερδίζουν το ενδιαφέρον και συγκινούν τον σημερινό αναγνώστη.

Εκπρόσωποι - Λογοτέχνες:
Ανδρέας Κάλβος, Εις Πάργαν
Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ο Δήμος και το καριοφίλι του
Ανδρέας Λασκαράτος, Ο κακός μαθητής
Λορέντζος Μαβίλης, Λήθη

­

Ενότητα 6. Oι Φαναριώτες και οι Ρομαντικοί των Αθηνών

O ρομαντισμός είναι ένα ευρύ και σύνθετο πλέγμα καλλιτεχνικών αναζητήσεων που παρουσιάζεται στα τέλη του 18ου αι. και κυριαρχεί στην πνευματική ζωή του 19ου αι. σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε επίπεδο ποιητικής, οι ρομαντικοί εκδηλώνουν αδιαφορία για τους κανόνες και τις συμβάσεις της σύνθεσης, διεκδικώντας ελευθερία στην επιλογή θεμάτων και μορφών. H φαντασία, η ευαισθησία, η πρωτοτυπία, η υπέρβαση των ορίων, η ανίχνευση του μεταφυσικού και η εκμυστήρευση έντονων πόθων και παθών παίρνουν τη θέση της μετριοπάθειας, της επιμελημένης έκφρασης και της λογικής, ενώ η φύση, η μυθολογία, η εθνική και τοπική ιστορία αποτελούν τα προσφιλέστερά τους θέματα. Oι ρομαντικοί προβάλλουν το εγώ ως υπέρτατο εκφραστή αυτού του κόσμου. Κύριο χαρακτηριστικό τους η διχασμένη τους συνείδηση ανάμεσα στην οξεία κοινωνική κριτική και τη μελαγχολική αποξένωση, ανάμεσα στη σύμπραξη με τα επαναστατικά κινήματα της εποχής και στην ανία, που οδηγεί στην εξιδανίκευση του πρόωρου θανάτου.

Στοιχεία και θέματα από το κλίμα του ευρωπαϊκού ρομαντισμού απαντούν συχνά στο έργο των ποιητών της πρώτης αθηναϊκής (ή φαναριώτικης) σχολής, τα χρονικά όρια της οποίας ορίζονται από την ίδρυση του ελληνικού κράτους ώς τα 1880. Ωστόσο, και παρά τις σποραδικές εμφανίσεις βυρωνικών εξάρσεων, ο αθηναϊκός ρομαντισμός χαρακτηρίζεται εξαρχής από την επιδίωξη μορφικής επιμέλειας και θεματικής ευπρέπειας τόσο, ώστε από πολλές απόψεις να μοιάζει συγγενέστερος προς την ποιητική του νεοκλασικισμού ή, όπως έχει υποστηριχτεί, να αποτελεί μια ιδιάζουσα «τοπική» εκδοχή ρομαντικού νεοκλασικισμού. Στον χώρο της πεζογραφίας παράγονται έργα, τα οποία, παρά την περιορισμένη απήχηση που πολλά από αυτά είχαν στην εποχή τους, σήμερα προσελκύουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την αντίστοιχη ποιητική παραγωγή.

Εκπρόσωποι - Λογοτέχνες:
Αλέξανδρος Σούτσος, Ο επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί Ι. Καποδίστρια
Σπυρίδων Βασιλειάδης, Η χαρά
Σάμιουελ Τ. Κόλεριτζ, Δουλειά χωρίς ελπίδα
Γρηγόριος Παλαιολόγος, Ο ζωγράφος
Εμμανουήλ Ροΐδης, Τα υαλοπωλεία

­

Ενότητα 7. Η νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1922)

Oι καλλιτεχνικές αντιλήψεις και τάσεις που κυριαρχούν στην ελληνική λογοτεχνία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αι. είναι έντονα επηρεασμένες από τα ισχυρά ευρωπαϊκά ρεύματα της εποχής. Στην ποίηση κυριαρχεί ο συμβολισμός και ο παρνασσισμός, στην πεζογραφία ο ρεαλισμός, ο νατουραλισμός, η ηθογραφία, ενώ ο αισθητισμός επηρεάζει και τα δύο είδη.

O συμβολισμός θεωρεί ότι η τέχνη πρέπει να είναι ανεξάρτητη από εξωκαλλιτεχνικές σκοπιμότητες. Επιδιώκει τη μουσική υποβλητικότητα του ποιητικού λόγου παρουσιάζοντας τις ιδέες και τα συναισθήματα μέσα από πυκνά σύμβολα. Παράλληλα με τον συμβολισμό αναπτύχθηκε και ο παρνασσισμός, ο οποίος χαρακτηρίζεται κυρίως από την επιδίωξη της μορφικής τελειότητας και το ζωηρό ενδιαφέρον για τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα της αρχαιότητας. O αισθητισμός προβάλλει την ομορφιά ως ύψιστη αξία, αποσυνδέοντας την τέχνη από τη ζωή.

Oι περισσότεροι πεζογράφοι στράφηκαν στη ρεαλιστική απόδοση της πραγματικότητας. Στη ρομαντική ροπή προς το φανταστικό και τον υποκειμενισμό ο ρεαλισμός αντιτάσσει μια ροπή προς την «αντικειμενική» παρατήρηση και καταγραφή της πραγματικότητας. Oι κυρίαρχες τάσεις της εποχής συνδέονται με την ηθογραφία, που αναπαριστά εξιδανικευμένα τα ήθη της ελληνικής υπαίθρου, και τον νατουραλισμό, ο οποίος επιδιώκει την πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας, δίνοντας έμφαση στη μεγάλη επίδραση του περιβάλλοντος στην ανθρώπινη ζωή.

Εκπρόσωποι - Λογοτέχνες:
Γεώργιος Βιζυηνός, Στο χαρέμι
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Τ' αγνάντεμα
Άντον Τσέχωφ, Ο Παχύς και ο Αδύνατος
Ανδρέας Καρκαβίτσας, Ο Ζητιάνος
Κωστής Παλαμάς, Ίαμβοι και ανάπαιστοι, Ύμνος στον Παρθενώνα
Κ.Π. Καβάφης, Φωνές, Όσο μπορείς, Στα 200 π.Χ.
Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ο τύπος και η ουσία
Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Η τέχνη του αγιογράφου
Πηνελόπη Δέλτα, Πρώτες ενθυμήσεις
Άγγελος Σικελιανός, Γιατί βαθιά μου δόξασα
Κώστας Βάρναλης, Ορέστης
Ναπολέων Λαπαθιώτης, Νυχτερινό

Ενότητα 8. Η νεότερη Λογοτεχνία (Η λογοτεχνία από το 1922 ως το 1945)

­­­Oι ποιητές της δεκαετίας του ’20 ακολουθούν την παράδοση του νεοσυμβολισμού και του νεορομαντισμού. Τα ποιήματά τους είναι ολιγόστιχα και διακρίνονται για τον χαμηλόφωνο λυρισμό τους.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’30, οι σημαντικές νέες τάσεις της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας ιδίως ο αγγλοσαξονικός μοντερνισμός και ο υπερρεαλισμός - επηρέασαν και τις ελληνικές νεωτερικές αναζητήσεις στην ποίηση και στην πεζογραφία. Το πρώτο ρεύμα αμφισβήτησε τις λογοτεχνικές συμβάσεις του 19ου αι. και επιδόθηκε σε μορφικούς πειραματισμούς (ελεύθερος στίχος, εσωτερικός μονόλογος κ.ά.), δίνοντας προτεραιότητα στη λογοτεχνική αξιοποίηση του μύθου και της ιστορίας και αναδεικνύοντας πολλά στοιχεία τόσο της τοπικής όσο και της οικουμενικής πολιτισμικής παράδοσης. O υπερρεαλισμός συνοδεύτηκε από ριζικές αλλαγές στην ποίηση και στη ζωγραφική, χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως η καταγραφή ονείρων, η αυτόματη γραφή κ.ά. O υπερρεαλισμός αντιτάχθηκε στον ορθολογισμό και στις κοινωνικές συμβάσεις, αμφισβητώντας την αυτονομία της τέχνης. Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’30 εμφανίστηκαν σημαντικοί Έλληνες ποιητές, οι οποίοι καθιέρωσαν τον ελεύθερο στίχο και επηρέασαν σημαντικά την αισθητική και το περιεχόμενο της μεταπολεμικής και της νεότερης ποίησης.

Στην πεζογραφία της εποχής διακρίνουμε πολλές και διαφορετικές τάσεις. Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’20 εμφανίζεται πιο έντονα το στοιχείο του κοινωνικού ρεαλισμού, παράλληλα με την αστική ηθογραφία και το αντιπολεμικό πνεύμα, που θα αναπτυχθούν εντονότερα μέσα από τη συστηματική καλλιέργεια του μυθιστορήματος στην επόμενη δεκαετία. Πολλοί και αξιόλογοι συγγραφείς εμπλουτίζουν τη θεματική του ρεαλιστικού μυθιστορήματος (αστικό μυθιστόρημα, μυθιστόρημα εφηβείας κ.ά.) και εισάγουν νέες αφηγηματικές τεχνικές (μοντέρνα εκφραστικά μέσα, ψυχογραφία, εσωτερικό μονόλογο κ.ά.).

Εκπρόσωποι - Λογοτέχνες:
Κ. Γ. Καρυωτάκης, Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα, Βράδυ
Μαρία Πολυδούρη, Γιατί μ' αγάπησες
Γιάννης Σκαρίμπας, Ουλαλούμ
Ζυλ Λαφόργκ, Μοιρολόι φεγγαριού στην επαρχία
Άγγελος Τερζάκης, Ο ματωμένος λυρισμός
Στράτης Μυριβήλης, Τα ζα
Νίκος Καζαντζάκης, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
Γιώργος Σεφέρης, Με τον τρόπο του Γ.Σ., Τρία χαϊκού, Ομιλία στη Στοκχόλμη
Ανδρέας Εμπειρίκος, Τριαντάφυλλα στο παράθυρο
Νίκος Εγγονόπουλος, Μπολιβάρ
Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί (Η Γένεσις), Το Άξιον Εστί (Τα Πάθη, Ε'), Δώρο ασημένιο ποίημα
Γιάννης Ρίτσος, Αρχαίο θέατρο, Ρωμιοσύνη
Νίκος Καββαδίας, Kuro Siwo
Φραντς Κάφκα, Ποσειδώνας
Γιώργος Θεοτοκάς, Η διαδήλωση
Μ. Καραγάτσης, Ένας Ρώσος συνταγματάρχης στη Λάρισα
Κοσμάς Πολίτης, Η γνωριμία με τη Μόνικα
Μέλπω Αξιώτη, Η ψυχή του νησιού

­

Ενότητα 9. H νεότερη Λογοτεχνία (Mεταπολεμική και σύγχρονη λογοτεχνία)

­­O όρος «μεταπολεμική λογοτεχνία» χρησιμοποιείται περισσότερο για να δηλώσει το έργο των νέων δημιουργών που άρχισαν να εκδίδουν τα ποιήματα και τα πεζογραφήματά τους μετά τον τερματισμό του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, στη διάρκεια κυρίως των δεκαετιών του ’40 και του ’50. Στο έργο των μεταπολεμικών­ αυτών λογοτεχνών έχουν κυρίαρχο ρόλο τα νεανικά τους βιώματα (Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, εμφύλιες συγκρούσεις) σε συνδυασμό με τον έντονο κοινωνικό προβληματισμό τους. Με τον όρο «σύγχρονη λογοτεχνία» δηλώνεται κυρίως η πρόσφατη λογοτεχνική παραγωγή νεότερων συγγραφέων, οι οποίοι έγραψαν ποιήματα και πεζά στη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα.

­Oι περισσότεροι μεταπολεμικοί ποιητές συνέχισαν τη νεωτερική ποίηση που καθιέρωσαν οι προηγούμενοι ποιητές, συγχρόνως όμως διαφοροποιήθηκαν αισθητά από αυτούς στη θεματική, την ιδεολογία και τη γλώσσα. Βασικό τους ζητούμενο ήταν η στενή σύνδεση της τέχνης με τη ζωή, γι’ αυτό αναφέρθηκαν κυρίως σε θέματα άμεσου κοινωνικού ενδιαφέροντος και σύγχρονου πολιτικού προβληματισμού, επηρεασμένοι από το γενικότερο πνεύμα της εποχής, που χαρακτηριζόταν από έντονη ιδεολογική αντιπαράθεση και από μαχητικούς κοινωνικούς αγώνες. Στη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών, του ’60 και του ’70, οι περισσότεροι μεταπολεμικοί και νεότεροι ποιητές ανέπτυξαν κριτική διάθεση και υπαρξιακό προβληματισμό απέναντι στα ιστορικά γεγονότα και στα καθημερινά προβλήματα (κοινωνικά αδιέξοδα, ψυχική αποξένωση, αστικοποίηση κ.ά.), στην προσπάθειά τους να επαναπροσδιορίσουν τον κοινωνικό ρόλο του ποιητή και της ποίησης στη σύγχρονη εποχή. Με τον ίδιο τρόπο το έργο των μεταπολεμικών πεζογράφων συνδέεται στενά με τη σύγχρονή τους ιστορική πραγματικότητα. Oι σημαντικότεροι συγγραφείς δέχτηκαν γόνιμες επιδράσεις από το μοντέρνο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα και υιοθέτησαν νεωτερικές αφηγηματικές τεχνικές.

Εκπρόσωποι - Λογοτέχνες:
Μίλτος Σαχτούρης, Τα δώρα
Μανόλης Αναγνωστάκης, Στο παιδί μου
Κική Δημουλά, Τα πάθη της βροχής
Τζένη Μαστοράκη, Οι μεγάλοι
Δημήτρης Χατζής, Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου
Αντώνης Σαμαράκης, Ζητείται ελπίς
Κώστας Ταχτσής, Κι έχουμε πόλεμο!
Ρέα Γαλανάκη, Η μεταμφίεση