Ιστορια
Β Γυμνασιου

Βυζάντιο ονομάζεται το χριστιανικό κράτος της ελληνορωμαϊκής Ανατολής που αναδύθηκε μέσα από τους κόλπους του Ρωμαϊκού Κράτους. Οι όροι Βυζάντιο και Βυζαντινοί είναι μεταγενέστεροι. Οι κάτοικοι τ­ης Βυζαντινής Αυτοκρα-τορίας αυτοπροσδιορίζονταν με ονομασίες που δηλώνουν τη ρωμαϊκή προέλευση του κράτους (Ρωμαίοι / Ρωμηοί, Ρωμανία, Πολιτεία / Κράτος Ρωμαίων).­
Οι σημαντικότεροι σταθμοί στην πορεία της μεταμόρφωσης του Ρωμαϊκού σε Βυζαντινό Κράτος είναι η εξίσωση των δικαιωμάτων των Χριστιανών με τα δικαιώματα των άλλων θρησκευτικών ομάδων και η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης επί Κωνσταντίνου Α', η ανάδειξη του Χριστιανισμού σε κρατική θρησκεία και η διαίρεση της αυτοκρατορίας επί Θεοδοσίου Α' (379-395).
Στη διάρκεια του 4ου και του 5ου αι. το ανατολικό τμήμα του κράτους απέκρουσε την απειλή των Γερμανών, απέκτησε θρησκευτική ομοιογένεια, εξασφάλισε οικονομική σταθερότητα και παρέμεινε μεγάλη διεθνής δύναμη ως τα μέσα του 6ου αι. Αντίθετα, η ίδρυση των γερμανικών βασιλείων στη ρωμαϊκή Δύση επέφερε την πτώση της (τέλη 5ου αι.).
Μεγάλη δραστηριότητα ανέπτυξε το Βυζάντιο επί Ιουστινιανού Α' (527-565). Ο αυτοκράτορας ενίσχυσε την κεντρική εξουσία και επιδίωξε να ανασυστήσει τη Ρωμαϊκή Οικουμένη, καταλύοντας τα γερμανικά κράτη, αλλά οι μεγάλες πολεμικές δαπάνες εξάντλησαν το κράτος.
Προς τα τέλη του 6ου αι. εκδηλώθηκε στο Βυζάντιο μια πολύπλευρη κρίση που οδήγησε σε βαθιές μεταβολές και εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις (7ος αι.). Σημαντική μείωση της βυζαντινής ισχύος επέφεραν και οι αραβικές κατακτήσεις στα χρόνια της δυναστείας του Ηρακλείου.
Βαθμιαία η φυσιογνωμία του κράτους μεταβλήθηκε: το Ρωμαϊκό Κράτος απομακρύνθηκε από τις λατινικές και παγανιστικές του ρίζες και μεταμορφώθηκε σε χριστιανική αυτοκρατορία της ελληνικής Ανατολής, το Βυζαντινό Κράτος.
 
Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:

• Γιατί ο Κωνσταντίνος ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή.
• Ποια στάση κράτησε απέναντι στον Χριστιανισμό.
• Τι ήταν και πώς λύθηκε το γερμανικό πρόβλημα.
• Τι ήταν και πώς αντιμετωπίστηκαν οι αιρέσεις και η αρχαία θρησκεία.
• Τι άλλαξε στην κοινωνία, την οικονομία και τον πολιτισμό ως τις αρχές του 6ου αι.
• Για το σημαντικό έργο του Ιουστινιανού Α΄ και του Ηρακλείου. 

Κατά τον 4ο και 5ο αι. διάφοροι γερμανικοί λαοί, όπως οι Γότθοι, εγκαταστάθηκαν προσωρινά στα Βαλκάνια και ανέπτυξαν με το Βυζάντ­ιο σχέσεις που είχαν αναγκαστικά μικρή διάρκεια.
Διαρκέστερες σχέσεις με το Βυζαντινό Κράτος δημιούργησαν οι Σλάβοι και οι Βούλγαροι, λαοί που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στα Βαλκάνια. Οι Σλά­βοι αρχικά οργάνωσαν στο γεωγραφικό χώρο της σημερινής ηπειρωτικής Ελλάδας αυτόνομες κοινότητες, τις σκλαβηνίες (7ος-8ος αι.), που κατά τους επόμενους αιώνες αφομοιώθηκαν από το Βυζάντιο. Οι Βούλγαροι στα τέλη του 7ου αι. ίδρυσαν κράτος ανάμεσα στο Δούναβη και την οροσειρά του Αίμου, που αναγνωρίστηκε από το Βυζάντιο. Από τις αρχές του 8ου ως τις αρχές του 9ου αι. το νέο αυτό κράτος συγκρούστηκε στρατιωτικά και σχετίστηκε εμπορικά με το Βυζάντιο, ενώ γύρω στα 864 ασπάστηκε το Χριστιανισμό.
Πολύ σημαντική για την εξέλιξη του Βυζαντίου αποδείχτηκε η εμφάνιση των Αράβων. Ο λαός αυτός κατέκτησε τις βυζαντινές επαρχίες της Μέσης Ανατολής και της Β. Αφρικής και διεκδίκησε από το Βυζάντιο την κυριαρχία της Μεσογείου. Οι Άραβες ανέπτυξαν σημαντικό πολιτισμό, αξιοποιώ-ντας παλαιότερους πολιτισμούς, και διέπρεψαν στο εμπόριο. Συγκρούστηκαν στα πεδία των μαχών με το Βυζάντιο, αλλά ανέπτυξαν μαζί του και εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις.

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:

• Για την προέλευση, τις συνθήκες εγκατάστασης στις βυζαντινές χώρες και τις σχέσεις με το Βυζάντιο των Σλάβων και των Βουλγάρων.
• Για την ίδρυση, την επέκταση, τον πολιτισμό και το εμπόριο του Ισλάμ.

Στα χρόνια των Ισαύρων το Βυζάντιο μπ­ήκε στη δίνη μιας μακρόχρονης και καταστροφικής αντιπαράθεσης με επίκεντρο τη λατρεία των εικόν­ων, της εικονο-μαχίας (726-842). Παράλληλα υποχρεώθηκε να δώσει δύσκολους αγώνες εναντίον των Βουλγάρων και των Αράβων.
Στα χρόνια του Μιχαήλ Γ΄ η διαμάχη αυτή τερματίστηκε και άρχισε η ισχυροποίηση του κράτους. Ιδρύθηκε η Σχολή της Μαγναύρας, η οικονομία άρχισε να ανακάμπτει και εκχριστιανίστηκαν οι Μοραβοί (863) και οι Βούλγαροι (864). Τη στρατιωτική ισχύ της Νέας Εποχής εκφράζουν τα ακριτικά τραγούδια που εμπνέονται από τους αγώνες κατά των Αράβων.
Επί Μακεδονικής Δυναστείας το Βυζάντιο έφτασε στο απόγειο της ισχύος του. Η σταθερότητα της κεντρικής εξουσίας, η οικονομική υπεροχή της Κωνσταντινούπολης, η κυριαρχία της αριστοκρατίας των πόλεων και η αναδιοργάνωση του στρατού κατέστησαν δυνατούς τους θριάμβους του στρατού και την επέκταση των συνόρων (μέσα 10ου – μέσα 11ου αι.) του Βυζαντίου. Με τον εκχριστιανισμό των Ρώσων το διεθνές κύρος του Βυζαντίου έφτασε στο απόγειό του.
Στο επίπεδο της οικονομίας, σημειώνεται ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας, αύξηση του πληθυσμού και της αγροτικής παραγωγής. Στο επίπεδο της κοινωνίας η κεντρική εξουσία προστατεύει τους αγρότες από την αρπακτικότητα των μεγάλων γαιοκτημόνων.

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:

• Τι άλλαξε στη διοίκηση, την οικονομία και την κοινωνία του μεσοβυζαντινού Κράτους.
• Για την εικονομαχία και τη σημασία της.
• Για τη Νέα Εποχή και τη σημασία της για το βυζαντινό πολιτισμό
• Για τις εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία και τις αλλαγές στη νομοθεσία στα χρόνια των Μακεδόνων
• Για τον τρόπο που σχηματίστηκε το έθνος των Ρώσων.
• Για τις σχέσεις του με το Βυζάντιο και τη σημασία του εκχριστιανισμού του
• Πώς έγινε και πόσο σημαντικός ήταν ο εκχριστιανισμός των Μοραβών και των Βουλγάρων

Μετά το θάνατο του Βασιλείου Β΄ (1025) άρχισ­ε μια περίοδος κρίσης. Με την ενθρόνιση των Κομνηνών (1081) αντιμετωπίστηκε η κρίση και άρχισε η ανασυγκρότηση του κράτους. Η δυναστεία όμως που διαδέχτηκε του Κομνηνούς, οι Άγγελοι, δεν μπόρεσαν να απoκρούσουν τις εξωτερικές απειλές και το Βυζάντιο καταλύθηκε από τους σταυροφόρους (1204).
Στα ερείπιά του δημιουργήθηκαν ελληνικά και λατινικά κράτη. Ανάμεσα στα ελληνικά κράτη ξεχώρισε η αυτοκρατορία της Νίκαιας, η οποία επέτυχε την αποκατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που διατήρησε το κύρος της ως τις αρχές του 14ου αι.
Στη διάρκεια του 14ου αι. άρχισε η αποσύνθεση του Βυζαντίου, η οποία επιταχύνθηκε στα μέσα του 14ου αι. εξαιτίας κυρίως των εμφυλίων πολέμων και της εξασθένησης του στρατού και της οικονομίας, που ευνόησαν την επέκταση αρχικά των Σέρβων και αργότερα των Οθωμανών. Έτσι η άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία μετατράπηκε σε μια αδύναμη αυτοκρατορία των Στενών που είχε πελώριο κεφάλι, αλλά πολύ ασθενικό σώμα.
Το κράτος αυτό έζησε μέσα στην αγωνία και ταπεινώθηκε πολλές φορές, προτού καταλυθεί από τους Τούρκους. Ωστόσο μέσα στις τραγικές συνθήκες της τελευταίας
περιόδου του Βυζαντίου (1204-1453) άρχισε να διαμορφώνεται η συνείδηση του Νέου Ελληνισμού.

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:

• Για την εξασθένηση του Βυζαντίου κατά τον 11ο αι.
• Για το ανορθωτικό έργο της δυναστείας των Κομνηνών
• Για την οικονομική διείσδυση της Βενετίας στο Βυζάντιο και το εκκλησιαστικό Σχίσμα
• Για τις σταυροφορίες και την περίοδο της Λατινοκρατίας στο Βυζάντιο
• Για την ανασύσταση του Βυζαντίου και την υποταγή στους Οθωμανούς
• Για την κληρονομιά του Βυζαντίου στον παγκόσμιο πολιτισμό

• Ποια ήταν η καθημερινή ζωή των Βυζαντινών
• Για τη Βυζαντινή Γραμματεία­
• Για τις Επιστήμες και την Τεχνολογία στο Βυζάντιο
• Για τις Εικαστικές Τέχνες και τη Μουσική στο Βυζάντιο

Μετά τη διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 395, το δυτικό τμήμα αποδιοργανώνεται και συρρικνώνεται κάτω από την πίεση ­των Βαρβάρων, όπως ονομάστηκαν τα γερμανικά φύλα και οι Ούννοι. Ενώ το δυτικό κράτος οδηγείται τελικά στην πτώση του το 476, το ανατολικό, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, αντιμετωπίζει επιτυχώς τους κινδύνους. Επιβιώνει με τη μορφή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την εξέλιξη της οποίας παρακολουθήσαμε στα προηγούμενα κεφάλαια.

Στη Δύση, δημιουργούνται τα γερμανικά ή βαρβαρικά βασίλεια που προσπαθούν να οργανωθούν μέσα σε ένα νέο χώρο και μέσα από τις μεταξύ τους αντιθέσεις. Ο Καρλομάγνος, βασιλιάς του Φραγκικού Κράτους (771-814), θεωρείται ως ο σπουδαιότερος βασιλιάς της μεσαιωνικής Ευρώπης. Στέφθηκε αυτοκράτορας το 800 και κατόρθωσε να συμπεριλάβει στο κράτος του μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού χώρου. Μετά το θάνατο του, όμως, η αυτοκρατορία του διαλύθηκε.
Στο μεταξύ συντελούνται βαθιές αλλαγές στη δομή της κοινωνίας, καθώς αρχίζει να αναπτύσσεται το φεουδαρχικό σύστημα ή φεουδαρχία, που θα κυριαρχήσει στη δυτική Ευρώπη μέχρι το 13ο αιώνα. Μέσα στο πλαίσιο αυτό η Καθολική Εκκλησία διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο. Από τον ίδιο αιώνα αρχίζουν στην Ευρώπη μεταβολές που θα οδηγήσουν στην αυγή των Νεότερων Χρόνων.

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:

• Ποια είναι η σημασία του όρου Μεσαίωνας.
• Για τη μετανάστευση των γερμανικών φύλων και τις συνέπειές της για την Ευρώπη.
• Για τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στα τέλη του Μεσαίωνα.
• Για το ρόλο της Καθολικής Εκκλησίας και των μοναστηριών στην οργάνωση της ζωής κατά το Μεσαίωνα.
• Για την καθημερινή ζωή στη μεσαιωνική Ευρώπη.
• Για τον Καρλομάγνο και τη διανομή της αυτοκρατορίας του.
• Ποια είναι η σημασία του όρου φεουδαρχία.
• Για την Επιστήμη, την Τέχνη και τη Μουσική της Μεσαιωνικής Ευρώπης

Η Ευρώπη οπό το 13ο αι. εισέρχεται σε τροχιά μεταβολών. Η αναβίωση των πόλεων, η αναζωπύρωση του εμπορίου και το γενικότερο κλίμα ανάκτησης προετοιμάζουν τον άνθρωπο για την Αναγέννηση και τις Ανα­καλύψεις (14ος-16ος αι.). Συγχρόνως, οι νέες συνθήκες προκαλούν τη Μεταρρύθμιση στην Καθολική Εκκλησία (αρχές 16ου αι.).
Οι εξελίξεις που ακολουθούν αλλάζουν την όψη της Ευρώπης. Από τα τέλη του 17ου αι. προβάλλεται εντονότερο το αίτημα για ριζικές μεταβολές στην ανθρώπινη
κοινωνία μέσα από το κίνημα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού (1688-1789). Κορύφωση αυτού του κινήματος αποτελεί η Γαλλική Επανάσταση (1789).
Την ίδια εποχή (15ος-18ος αι.) ο Ελληνισμός βρίσκεται υπό ξένη κυριαρχία. Προσπαθεί να επιβιώσει κάτω από αντίξοες συνθήκες χωρίς να απεμπολεί ταυτόχρονα το δικαίωμά του για ελευθερία και ανεξαρτησία.

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:

• Για τις ανακαλύψεις Νέων Χωρών. Για τις συνέπειες του ιστορικού αυτού γεγονότος.
• Για το κίνημα της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού.
• Ποια ήταν η σημασία του κινήματος αυτού για την ανάπτυξη της Ευρώπης κατά τους νεότερους χρόνους.
• Τι ήταν η Μεταρρύθμιση. Ποιες ήταν οι συνέπειες του ιστορικού γεγονότος.
• Για τις εξελίξεις στις επιστήμες και τις τέχνες.
• Για τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις.
• Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης του Ελληνισμού κάτω από βενετική και οθωμανική κυριαρχία. Για τις δυνάμεις συντήρησης και ανανέωσής του.
• Για τον παροικιακό Ελληνισμό.