Αρχαια Ελληνικα
Γ Γενικου Λυκειου – Ομ.Προσ/σμου Ανθρωπιστικων Σπουδων

Στην Εισαγωγή του εγχειριδίου εξετάζονται οι ιστορικές συνθήκες γέννησης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και η εξέλιξή της από τους Προσωκρατικούς έως τον Πλάτωνα. Συγκεκριμένα, περιέχει τα ακόλουθα κεφάλαια:

Α. Οι ιστορικές συνθήκες γέννησης της φιλοσοφίας

Β. Οι προσωκρατικοί

Γ. Οι σοφιστές και το κίνημα του διαφωτισμού στην Αθήνα

Δ. Ο Σωκράτης

Ε. Ο Πλάτων

Η αρχική εισαγωγή συμπληρώνεται σε επόμενο τμήμα του εγχειριδίου με το εισαγωγικό κεφάλαιο για τον βίο και το έργο του Αριστοτέλη.

Στο τμήμα του εγχειριδίου που αφιερώνεται στον Πλάτωνα ανθολογούνται αποσπάσματα από τους πλατωνικούς διαλόγους Πρωταγόρας και Πολιτεία. Συγκεκριμένα, από τον διάλογο Πρωταγόρας παρατίθεται ο μύθος του σοφιστή Πρωταγόρα για τη δημιουργία του ανθρώπινου είδους και η συνεχόμενη λογική επιχειρηματολογία του, που στόχο έχει να αποδείξει το διδακτόν της αρετής. Από την πλατωνική Πολιτεία ανθολογούνται αποσπάσματα από την αφήγηση για το δαχτυλίδι του Γύγη, από την αλληγορία του σπηλαίου και από τον μύθο του Ηρός. Μέσα από τα παραπάνω κείμενα οι μαθητές εξοικειώνονται με βασικές όψεις της πολιτικής σκέψης των Σοφιστών και του Πλάτωνα και να συνειδητοποιήσουν τις μεταξύ τους διαφορές.

Διδακτικοί στόχοι: 

• Να εντοπίσουν οι μαθητές τον πρακτικό σκοπό της διδασκαλίας των σοφιστών, όπως παρουσιάζεται από τον Πρωταγόρα (εὐβουλία περὶ τῶν οἰκείων καὶ περὶ τῶν τῆς πόλεως).
• Να συγκρίνουν τη θέση αυτή του Πρωταγόρα με ανάλογη του Ισοκράτη που περιέχεται στον Παναθηναϊκό λόγο του (§ 26-34).
• Να διερευνήσουν τα ερείσματα της θέσης του Πρωταγόρα για το διδακτό της αρετής, τα οποία προκύπτουν τόσο από τον μύθο όσο και από τον λόγο του, καθώς και τη διαφορετική βάση, στην οποία στηρίζει το διδακτό της αρετής ο Σωκράτης.
• Να εκτιμήσουν την κεντρική θέση της παιδείας στη ζωή της αθηναϊκής κοινωνίας, αλλά και τον σημαντικότατο ρόλο της για την ύπαρξη της ίδιας της δημοκρατίας.
• Να επισημάνουν στην Πολιτεία του Πλάτωνα τη μεγάλη σημασία της δικαιοσύνης για την ευδαιμονία των πολιτών (όσο ζουν αλλά και μετά τον θάνατο) και για την επιβίωση και πρόοδο της πολιτείας.
• Να συσχετίσουν ως προς αυτό το στοιχείο τους μύθους του Γύγη και του σπηλαίου και να εντοπίσουν τη βασική διαφορά που προκύπτει. Αν οι πολίτες, με το μέγιστο μάθημα μιας ουσιαστικής παιδείας, δεν καταστούν ικανοί να μη θέλουν να αδικούν, τότε θα αποφεύγουν την αδικία όσο δεν τους δίνεται η δυνατότητα να αδικήσουν. Αν αντίθετα αποκτήσουν τη δυνατότητα αυτή (βλ. το δαχτυλίδι του Γύγη), θα διαπράξουν εύκολα και αδικίες κατά την επιδίωξη του συμφέροντος.
• Να εκτιμήσουν την κυρίαρχη άποψη ότι ο νόμος οφείλει να αποβλέπει στον φωτισμό -άρα και στην ευδαιμονία- όλων των πολιτών και να υποχρεώνει τους πεπαιδευμένους να βοηθήσουν και τους απαίδευτους να πραγματοποιήσουν την ανάβαση προς τη θέα του αγαθού, για να μπορέσουν να ασκήσουν συνειδητά την αρετή.
• Να συσχετίσουν τη θέση αυτή του Πλάτωνα με αντίστοιχη του Αριστοτέλη στα Πολιτικά (Βιβλίο Η) και να επισημάνουν ομοιότητες και διαφορές των δύο φιλοσόφων.
• Να συνειδητοποιήσουν ότι, παρά τον σπουδαίο ρόλο της μοίρας, της Λάχεσης, για το πεπρωμένο του καθενός, ο άνθρωπος έχει μεγάλα περιθώρια ελευθερίας στην επιλογή του τρόπου ζωής του και αυτός είναι προσωπικά υπεύθυνος για τις επιλογές του.
• Να ανακαλύψουν και να εκτιμήσουν τα στοιχεία που προσδιορίζουν το λογοτεχνικό ύφος του λόγου του Πλάτωνα σε σχέση με τον λιτό, κυριολεκτικό επιστημονικό λόγο του Αριστοτέλη.

Το τμήμα του εγχειριδίου που αφορά τον Αριστοτέλη περιέχει αποσπάσματα από τα συγγράμματά του Ηθικά Νικομάχεια και Πολιτικά, με σκοπό να γνωρίσουν οι μαθητές βασικά στοιχεία της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας του Αριστοτέλη. Τα αποσπάσματα που ανθολογούνται από τα Ηθικά Νικομάχεια προέρχονται από το δεύτερο βιβλίο και αφορούν τον αριστοτελικό ορισμό της αρετής ως έξης και μεσότητας. Στα αποσπάσματα από τα Πολιτικά συζητούνται η προέλευση και η εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνικής οργάνωσης, ο ορισμός του πολίτη, η αριστοτελική ταξινόμηση των ορθών πολιτευμάτων και των παρεκκλίσεών τους, τα είδη της δημοκρατίας και οι στόχοι της παιδείας.

Διδακτικοί στόχοι: 

• Να επισημάνουν οι μαθητές τη σημασία που έχει για τη ζωή και την ευδαιμονία του ατόμου η ενεργητική συμμετοχή του σε μια κοινωνία πολιτών με συνεκτικούς δεσμούς τους νόμους και τη δικαιοσύνη.
• Να διακρίνουν τα σημεία στα οποία όλα τα είδη των πολιτευμάτων προσεγγίζουν αλλά και εκείνα στα οποία ριζικά διαφοροποιούνται.
• Να διαπιστώσουν ότι αμιγές πολίτευμα δύσκολα δημιουργείται και ακόμα δυσκολότερα παραμένει και ότι η μορφή του εξαρτάται από το πόσο πλησιάζει ή απομακρύνεται από την άριστη πολιτική κοινωνία.
• Να συζητήσουν και να εκτιμήσουν τη θέση του Αριστοτέλη ότι προτιμότερος τρόπος ζωής, που οδηγεί στην ευδαιμονία του ατόμου και του συνόλου, είναι ο κατ’ ἀρετήν. Άρα αυτός πρέπει να είναι ο απώτερος σκοπός κάθε μορφής πολιτεύματος.
• Να συνειδητοποιήσουν τον προσανατολισμό της παιδείας κατά τον Αριστοτέλη όχι μόνο προς τα χρήσιμα και αναγκαία αλλά κυρίως προς όσα συντελούν στην πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου.
• Να συζητήσουν την άποψη ότι το να κυνηγάει κανείς πάντα το χρήσιμο δεν ταιριάζει σε μεγαλόψυχο και ελεύθερο άνθρωπο. Και αυτό να το δουν στο πλαίσιο του γενικότερου πραγματιστικού-ρεαλιστικού προσανατολισμού της αριστοτελικής φιλοσοφίας.
• Να προχωρήσουν σε συσχετισμούς και συγκρίσεις πλατωνικών και αριστοτελικών θέσεων, όπου επιβάλλεται από τα ερμηνευόμενα αποσπάσματα. Να αξιοποιήσουν γι’ αυτές τις συγκρίσεις παράλληλα κείμενα όχι μόνο του Πλάτωνα (π.χ. από τον Κρίτωνα σχετικά με τη γνώμη των πολλών, σε συσχετισμό με το απόσπασμα των Πολιτικών Γ 1281α11-1282α23 για το ποιος έχει την εξουσία στην πόλη), αλλά και της πολιτικής ελεγείας, του Περί ανέμων, τόπων και υδάτων έργου του Ιπποκράτη (π.χ. τις παραγράφους 1, 12 και 16 όταν ερμηνεύονται τμήματα των Πολιτικών και των Ηθικών Νικομαχείων σχετικά με την αξία της αγωγής, της έννομης πολιτείας, της κυριαρχίας επί των ηδονών) και των τραγικών ποιητών.