Στοιχεια ΓεωπονιαΣ και ΑγροτικηΣ ΑναπτυξηΣ
Γ Γενικου Λυκειου - ΕπιλογηΣ

Για όλους τους τομείς της οικονομίας, με εξαίρεση το γεωργικό, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε το καθεστώς του ελεύθερου ανταγωνισμού. Στο γεωργικό τομέα εφαρμόστηκε μια κοινή πολιτική (η Κοινή Αγροτική Πολιτική - ΚΑΠ), με την οποία περιορίστηκαν οι αβεβαιότητες που χαρακτηρίζουν την αγορά των γεωργικών προϊόντων. Με την πολιτική αυτή επιδιώχθηκε να ενθαρρυνθεί η αύξηση της παραγωγής, να στηριχθούν τα γεωργικά εισοδήματα και να αποφευχθούν οι έντονες διακυμάνσεις ποσοτήτων και τιμών. Από την ένταξή της στην ΕΟΚ (το 1981), η Ελλάδα, η οποία έχει αυξημένο ενδιαφέρον για τη γεωργία, εφάρμοσε την ΚΑΠ, συμμετέχει από τότε στα όργανα λήψεως αποφάσεων και αντλεί πόρους από τα χρηματοδοτικά όργανα για την εφαρμογή της ΚΑΠ και για τη γενικότερη οικονομική της ανάπτυξη. Η εφαρμογή της ΚΑΠ αποδείχθηκε αποτελεσματική, αφού έφθασε και ξεπέρασε τους στόχους της επάρκειας του εφοδιασμού. Το ξεπέρασμα όμως των στόχων οδήγησε στη δημιουργία πλεονασμάτων σε αρκετά γεωργικά προϊόντα και συνεχή αύξηση της δαπάνης για την πώλησή τους στη διεθνή αγορά, όπου οι τιμές είναι πολύ χαμηλότερες από τις κοινοτικές. Το 1992 αποφασίστηκε η αναθεώρηση της ΚΑΠ, που σήμαινε κυρίως μείωση των τιμών με αντιστάθμιση (πληρωμή αποζημίωσης) για τις μειώσεις που προκλήθηκαν στα γεωργικά εισοδήματα. Η αναθεώρηση αυτή κατέστη αναγκαία και από τη νέα συμφωνία για το διεθνές εμπόριο, που θεωρεί ως απαράδεκτα οποιαδήποτε μέτρα νόθευσης του ανταγωνισμού. Επιδιώχθηκε παράλληλα η ενίσχυση για την πραγματοποίηση διαρθρωτικών αλλαγών, που είχαν παραμεληθεί στο παρελθόν, καθώς και η επιδίωξη γενικότερης ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών, με υποστήριξη από τους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς της κοινότητας. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, σημαντικός είναι ο ρόλος κάθε κράτους-μέλους ξεχωριστά, διότι αρκετά ουσιαστικά θέματα και πρωτοβουλίες εξαρτώνται από τις ενέργειές τους.

Η αγροτική ανάπτυξη αναφέρεται στην ολοκληρωμένη και πολύπλευρη βελτίωση του αγροτικού χώρου, δηλαδή των περιοχών εκτός των αστικών κέντρων, στις οποίες κυρίαρχος τομέας δραστηριότητας είναι η γεωργία. Το 40% του ελληνικού πληθυσμού ζει στις αγροτικές περιοχές. Κύριες παραγωγικές μονάδες του αγροτικού χώρου αποτελούν οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις, που στην Ελλάδα είναι πολυάριθμες και μικρές, λόγω της πολιτικής που ασκήθηκε στο παρελθόν. Τα γεωργικά εισοδήματα είναι κατά κανόνα χαμηλότερα από τα αστικά, αλλά δεν βρίσκονται σε τόσο μεγάλη απόσταση από τα αστικά, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες εποχές. Στην ιστορική εξέλιξη της ελληνικής γεωργίας ένα σημαντικό ποσοστό των απασχολουμένων στον τομέα αυτό μετανάστευσε στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό. Γι' αυτό, οι απασχολούμενοι σήμερα στη γεωργία χαρακτηρίζονται από μεγάλη μέση ηλικία, γεγονός που οφείλεται και στην ενθάρρυνση των νέων να στραφούν σε άλλα επαγγέλματα, και από χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Αντίθετα, ο μικρός αριθμός νεοεισερχομένων διαθέτει αυξημένα προσόντα. Οι άλλοι τομείς της οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένοι στις αγροτικές περιοχές. Ο ίδιος όμως ο γεωργικός τομέας δημιουργεί και μια σειρά από θέσεις εργασίας στους άλλους τομείς με τους οποίους συνδέεται (εφόδια, μεταποιητικές μονάδες, μεταφορές, εμπόριο κ.λ.π.). Κύριοι φορείς οικονομικής οργάνωσης και ανάπτυξης του αγροτικού χώρου είναι οι αναπτυξιακές εταιρείες και οι συνεταιρισμοί, μέσω των οποίων επιδιώκεται η βελτίωση των εισοδημάτων και του επιπέδου ζωής των κατοίκων των αγροτικών περιοχών. Για την ανάπτυξη των περιοχών αυτών έχουν θεσπισθεί μέτρα πολιτικής με τα οποία επιδιώκεται να αντιμετωπισθούν συνολικά τα προβλήματα, ιδιαίτερα των πιο ευαίσθητων ορεινών, μειονεκτικών και νησιωτικών περιοχών, όπου τα προβλήματα παρουσιάζονται οξυμένα. Με τα μέτρα αυτά επιδιώκεται να δημιουργηθούν πρόσθετες ευκαιρίες απασχόλησης, ώστε τα γεωργικά εισοδήματα να συμπληρώνονται από άλλες δραστηριότητες, στις οποίες να χρησιμοποιείται ο πλεονάζων από τη γεωργία χρόνος. Για τον ελληνικό αγροτικό χώρο υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης, με αξιοποίηση των κλιματικών δυνατοτήτων, σε συνδυασμό με τη σύγχρονη επιστημονική γνώση. Δυνατότητες επίσης υπάρχουν στην κατεύθυνση νέων προϊόντων, προϊόντων ποιότητας, παραδοσιακών προϊόντων, αγροτουρισμού, αγροβιοτεχνίας, προστασίας περιβάλλοντος, κ.λ.π.

Η γεωργική δραστηριότητα βασίζεται στον οικονομικό συνδυασμό των παραγωγικών συντελεστών (έδαφος, εργασία, κεφάλαιο) και με τη βοήθεια συγχρόνων τεχνικών και μεθόδων μάρκετινγκ και μάνατζμεντ προσφέρει φυτικά και ζωικά προϊόντα εδώδιμα (τρόφιμα κ.λπ.) ή όχι (ίνες, βιοκαύσιμα κ.ά.), τα οποία μπορούν να καταναλωθούν άμεσα ή μετά από επεξεργασία. Οικονομικός στόχος της γεωργικής παραγωγικής δραστηριότητας, είναι η δημιουργία θετικού αποτελέσματος (κέρδος) για τον επιχειρηματία-παραγωγό, ο οποίος είναι και αυτός που αποφασίζει για την ποσότητα χρήσης και τον συνδυασμό των συντελεστών παραγωγής. Το θετικό αποτέλεσμα προκύπτει αν από τη χρηματική αξία των παραγόμενων προϊόντων (ακαθάριστη πρόσοδος) αφαιρεθούν τα έξοδα παραγωγής (παραγωγικές δαπάνες), δηλαδή το κόστος και η αμοιβή των χρησιμοποιούμενων συντελεστών παραγωγής. Μάνατζμεντ μιας επιχείρησης είναι η αποτελεσματική χρησιμοποίηση των διαθέσιμων πόρων (συντελεστών παραγωγής) για την επίτευξη προκαθορισμένων στόχων της (κέρδος, αύξηση της αξίας της επιχείρησης, παραγωγή νέων προϊόντων, κ.λπ.). Το μάνατζμεντ εξυπηρετείται μέσα από μια σειρά διαδικασίες, που λέγονται λειτουργίες. Αυτές είναι: ο προγραμματισμός, η οργάνωση, η στελέχωση, η ηγεσία, η επικοινωνία και ο έλεγχος. Η τεχνικοοικονομική διάρθρωση των κεφαλαίων της γεωργικής εκμετάλλευσης, η παρακολούθηση και η ανάλυσή τους, καθώς και ο υπολογισμός του επιτυγχανόμενου οικονομικού αποτελέσματος είναι αντικείμενα της γεωργικής λογιστικής. Προσδιοριστικοί παράγοντες για τη διαμόρφωση των τιμών των γεωργικών προϊόντων είναι η ζήτησή τους, η προσφορά τους, το κόστος παραγωγής τους, η δομή της αγοράς, η φύση των προϊόντων (ευπάθεια, φθαρτότητα, κ.λπ.) και η οικονομική πολιτική της χώρας.

Τα φυτά αποτελούν τους μοναδικούς οργανισμούς που παρουσιάζουν τροφική αυτονομία.Έχουν τη δυνατότητα με τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας να συνθέτουν από απλά συστατικά που παίρνουν από το έδαφος οργανικές ενώσεις. Αυτή τους η ικανότητα εξασφαλίζει άλλωστε και τη ζωή στους υπόλοιπους ζωικούς οργανισμούς. Στο κεφάλαιο αυτό αρχικά αναλύεται η ανατομία των φυτικών οργανισμών και καθώς και βασικές τους λειτουργίες όπως η φωτοσύνθεση, η αναπνοή, η διαπνοή και η αναπαραγωγή. Στην συνέχεια περιγράφονται τεχνικές καλλιέργειας και αντιμετώπισης παθήσεων των καλλιεργούμενων φυτών με έμφαση στις βιολογική γεωργία. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά τόσο στη καλλιέργεια όσο και στα χαρακτηριστικά διαφορετικών τύπων φυτών όπως τα χειμερινά σιτηρά, τα ανοιξιάτικα σιτηρά, τα βιομηχανικά φυτά, τα χειμερινά ψυχανθή και τα ανοιξιάτικα ψυχανθή. Ειδική μνεία γίνεται στις κηπευτικές και δενδρώδεις καλλιέργειες και στην τρέχουσα κατάσταση τους στη χώρα μας. Τέλος γίνεται αναφορά στην ανθοκομία ως ενός πολλά υποσχόμενου κλάδου της ελληνικής οικονομίας, στη χρήση θερμοκηπίων και τις υδροπονικές καλλιέργειες.

Η ζωική παραγωγή είναι ο δεύτερος σε σημασία κλάδος της γεωργικής παραγωγής στη χώρα μας και περιλαμβάνει τα ζωικά προϊόντα που παράγονται από τα ζώα των διαφόρων κτηνοτροφικών κλάδων. Τα προϊόντα των παραγωγικών ζώων είναι υψηλής θρεπτικής και βιολογικής αξίας και η κατανάλωση τους αυξάνεται συνεχώς, ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες. Οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να καλύψουν την ζήτηση αυτή κυρίως με την βελτίωση των αποδόσεων των ζώων, την εφαρμογή προηγμένης τεχνολογίας και τη συστηματική επιστημονική διατροφή των ζώων. Το παρόν κεφάλαιο αρχικά ασχολείται με τις σύγχρονες συστηματικές μορφές εκμετάλλευσης της εκτροφής ζώων με ιδιαίτερη αναφορά τόσο στις μεθόδους αύξησης και ανάπτυξης του σώματος των ζώων όσο και στα μέτρα υγιεινής όπως εφαρμόζονται στην σύγχρονη κτηνοτροφία. Στην συνέχεια γίνεται αναφορά στην βοοτροφία ως οικονομικού τομέα στη χώρα μας και στις τεχνικές που έχουν εφαρμοστεί και εφαρμόζονται για την βελτίωση των εγχώριων φυλών βοοειδών. Το κεφάλαιο συνεχίζει με την περιγραφή της αιγοπροβατοτροφίας ως του σημαντικότερου κλάδου της ζωικής παραγωγής στην Ελλάδα. Αναλύονται επίσης μεταξύ άλλων η πτηνοτροφία, η χοιροτροφία, η κονικλοτροφία, η μελισσοκομία και οι υδατοκαλλιέργειες στην Ελλάδα, τα ειδικά χαρακτηριστικά και ανάπτυξη του κάθε κλάδου.

Ως βιοτεχνολογία θεωρούμε την επιστήμη εκείνη που χρησιμοποιεί ζώντες οργανισμούς ή μέρη τους για να παραγάγει ή να τροποποιήσει προϊόντα, να βελτιώσει φυτά ή ζώα, ή να αναπτύσσει μικροοργανισμούς για ειδικές χρήσεις. Οι εφαρμογές της βιοτεχνολογίας είναι πολλές και σε μεγάλο αριθμό κλάδων, όπως της υγείας, των τροφίμων και ποτών, της γεωργίας και του περιβάλλοντος, της παραγωγής χημικών καθαρών ουσιών, της παραγωγής ενέργειας, της εξόρυξης μεταλλευμάτων και των βιοηλεκτρονικών. Η κύρια τεχνική που χρησιμοποιείται από τη βιοτεχνολογία, στις διάφορες εφαρμογές της, έχει σχέση με την ικανότητα του χειρισμού του γενετικού κώδικα των οργανισμών (γενετική μηχανική). Στον τομέα της γεωργίας η βιοτεχνολογία έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την παραγωγή τροφίμων με βελτίωση της απόδοσης, με μείωση του κόστους των αγροτικών επενδύσεων και συνεισφορά στην ανάπτυξη νέων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, ικανοποιώντας τις ανάγκες των καταναλωτών και των βιομηχανιών τροφίμων. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται αναφορά τόσο στα πλεονεκτήματα απο την εφαρμογή της βιοτεχνολογίας στη γεωργία όσο και στους κινδύνους που αυτή ενέχει. Συμπερασματικά η βιοτεχνολογία της ζωικής παραγωγής συμβάλλει ουσιαστικά στην αύξηση της παραγωγικότητας των ζώων, τη βελτίωση της ποιότητας των ζωικών προϊόντων και τη μείωση του κόστους παραγωγής και τελικά στην παραγωγή φθηνότερων, άριστης ποιότητας προϊόντων για την ικανοποίηση των συνεχώς αυξανόμενων αναγκών του καταναλωτικού κοινού.

Το κεφάλαιο αυτό αρχικά ασχολείται με τις κυρίες αιτίες αλλοίωσης και ποιοτικής υποβάθμισης των τροφίμων, οι οποίες είναι: α) η φυσιολογική δραστηριότητα β) ανάπτυξη μικρο-οργανισμών γ) η ενζυματική δραστηριότητα και δ) η χημική δραστηριότητα. Στην συνέχεια αναλύονται οι περιβαλλοντικοί παράγοντες και η σύσταση των τροφίμων που τελικά επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη δράση των ως άνω αιτίων. Αυτοί οι παράγοντες είναι: α) η θερμοκρασία, β) η διαθεσιμότητα του νερού, γ) το pH και δ) η παρουσία του Ο2. Ακολούθως αναλύονται τεχνολογίες συντήρησης οι οποίες στηρίζονται στον έλεγχο της σύστασης και των περιβαλλοντικών παραγόντων που είναι: α) Θερμοκρασία: Κατάψυξη-Ψύξη-Υψηλές θερμοκρασίες (παστερίωση - αποστείρωση), β) Διαθεσιμότητα νερού: Ξήρανση-συμπύκνωση-προσθήκη ουσιών (ζάχαρη), γ) Ελεγχος παρουσίας Ο2 Ελεγχόμενη- τροποποιημένη ατμόσφαιρα, δ) pH, ε) Άλλες τεχνολογίες: Ακτινοβόληση-Υψηλή υδροστατική πίεση και στ) Συντηρητικά. Τέλος το κεφάλαιο ασχολείται με τις τεχνολογίες μεταποίησης, με τις οποίες επιχειρείται η μεταποίηση του τροφίμου σε πιο αποδεκτές και εύχρηστες μορφές ή η μετατροπή προϊόντων της πρωτογενούς παραγωγής σε πρώτες ύλες για τη δευτερογενή μεταποίηση. Οι κύριες τεχνολογίες μεταποίησης που εξετάζονται είναι: α) Ζυμώσεις, β) Άλεση-Διαχωρισμοί και γ) Εκχύλιση. Παράλληλα στο κεφάλαιο αυτό καταγράφονται ορισμένες σκέψεις σχετικά με την ποιότητα και τις σύγχρονες τάσεις.

Το παρόν κεφάλαιο ασχολείται με την συμβολή των γεωργικών μηχανημάτων στην ανάπτυξη της Γεωργίας. Η εκμηχάνιση στην γεωργία ήταν και είναι μια εξέλιξη σε ένα επιχειρηματικό πεδίο που συνέχεια διευρύνεται για μεγιστοποίηση της παραγωγής αγαθών με τις μικρότερες δυνατές θυσίες και τα λιγότερα μέσα. Τα σύγχρονα γεωργικά μηχανήματα είναι πολυσύνθετα και πανάκριβα "εργαλεία", που για να αποδώσουν απαιτούν από τους χειριστές τους να γνωρίζουν πολύ καλά, τόσο τις αρχές λειτουργίας τους, όσο και τους σκοπούς που επιδιώκονται σε κάθε καλλιεργητική εργασία που καλούνται να υποστηρίξουν. Η αύξηση του εισοδήματος των αγροτών που μπορούν να επωφεληθούν από τις εφαρμογές της εκμηχάνισης στο γεωργικό τομέα, είναι μια πραγματικότητα, αφού η συνεισφορά της μυϊκής δύναμης στην παραγωγή των γεωργικών προϊόντων δεν μπορεί να συγκριθεί με την αντίστοιχη της μηχανής. Η έκρηξη της Ηλεκτρονικής Τεχνολογίας δεν θα μπορούσε βέβαια να αφήσει ανέγγιχτο τον Πρωτογενή Τομέα. Σύγχρονα συστήματα Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, Τεχνολογίες Laser, δορυφορικά συστήματα κ.λπ. είναι στη διάθεση πολλών γεωργικών επιχειρήσεων (σε παγκόσμιο επίπεδο), με σκοπό την μείωση του κόστους παραγωγής, την έγκαιρη εκτέλεση και τη βελτίωση της ποιότητος των εργασιών καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος.

Η βασική σχέση που συνδέει τη γεωργία με την ενέργεια είναι ότι η φυτική παραγωγή συνδέεται στενά και άρρηκτα με την ηλιακή ενέργεια, μέσα από τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης. Η διαφορά μεταξύ του φυσικού αυτού φαινομένου και της άσκησης της γεωργίας σήμερα στον πλανήτη είναι ότι ο άνθρωπος εισάγει πρόσθετα ποσά ενέργειας στο σύστημα παραγωγής, για να επιτύχει αύξηση των στρεμματικών αποδόσεων και του συνολικού όγκου παραγωγής, βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων ή παραγωγή προϊόντων εκτός εποχής. Στο παρόν κεφάλαιο αρχικά εξετάζεται η γεωργία ως παραγωγός ενέργειας και αναλύεται η ενεργειακή κατάσταση στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Στην συνέχεια παρουσιάζονται οι ανάγκες σε κατανάλωση ενέργειας από την ελληνική γεωργία. Σημαντική αναφορά τέλος γίνεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας οι οποίες είναι οι ενεργειακές πηγές που υπάρχουν σε αφθονία στο φυσικό περιβάλλον (ήλιος, νερό, άνεμος, βιομάζα κ.ά.) και αναλύεται η δυνατότητα αξιοποίησης τους και τα πλεονεκτήματα που απορρέουν από αυτήν την αξιοποίηση.

Η εμπορία ή όπως διεθνώς έχει επικρατήσει να λέγεται το "μάρκετινγκ" προϊόντων αναπτύχθηκε ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες, όταν τα προβλήματα διάθεσης ορισμένων από αυτά έγιναν επιτακτικά και δύσκολα στην επίλυσή τους. Οι δραστηριότητες του μάρκετινγκ ονομάζονται λειτουργίες και το αποτέλεσμά τους είναι η διανομή και η διάθεση των παραγόμενων προϊόντων στους καταναλωτές και μάλιστα στο χρόνο, τον τόπο και τη μορφή που αυτοί επιθυμούν να το αγοράσουν. Το παρόν κεφάλαιο εστιάζει στο μάρκετινγκ γεωργικών προϊόντων. Το μάρκετινγκ των γεωργικών προϊόντων αποτελεί ένα ιδιαίτερο κλάδο, ο οποίος παρουσιάζει σημαντικές διαφορές από τους υπόλοιπους κλάδους του μάρκετινγκ. Οι διαφορές αυτές οφείλονται κυρίως: στο βιολογικό χαρακτήρα της πρωτογενούς παραγωγής, στα χαρακτηριστικά των πρωτογενών προϊόντων, στα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του αγροτικού τομέα, στον προορισμό των περισσότερων πρωτογενών προϊόντων στην εξάρτηση της διάθεσης από τρίτους φορείς και στην περιορισμένη συμμετοχή του αγροτικού πληθυσμού στους ενδιάμεσους τομείς της μεταποίησης και εμπορίας. Οι λειτουργίες του μάρκετινγκ διακρίνονται σε: ανταλλακτικές, όπως αγορά και πώληση, φυσικές, όπως αποθήκευση, μεταφορά, επεξεργασία ή μεταποίηση και διευκολυντικές, όπως τυποποίηση, συσκευασία, σήμανση, πληροφόρηση, έρευνα αγοράς, προβολή και προώθηση, ανάληψη κινδύνων. Επιπλέον στο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο μάρκετινγκ, μάνατζμεντ είναι μέρος του επιχειρησιακού μάρκετινγκ το οποίο ασχολείται κυρίως με τα προβλήματα μάρκετινγκ από την πλευρά της επιχείρησης. Στα πλαίσια της αναφοράς αυτής αναλύονται τα τρία βασικά στάδια του μάρκετινγκ, μάνατζμεντ που είναι ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιολόγηση. Επιπλέον αναλύεται η έννοια του μείγματος μάρκετινγκ που είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για το σύνολο των παραμέτρων που συνοδεύουν το προϊόν το οποίο αποτελεί αντικείμενο μάρκετινγκ και οι οποίες ομαδοποιούνται σε τέσσερις ομάδες, δηλαδή προϊόν, δίκτυα, τιμή και προώθηση. Τέλος ειδική αναφορά γίνεται στο διεθνές μάρκετινγκ που είναι ο ιδιαίτερος κλάδος του μάρκετινγκ η διαμόρφωση του οποίου οφείλεται στην ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου.