Κοινωνιολογια
Γ Γενικου Λυκειου - Ομ. Προσ/σμου Ανθρωπιστικων Σπουδων / ΟικονομιαΣ & ΠληροφορικηΣ

Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται οι συνθήκες μέσα στις οποίες γεννήθηκε η επιστήμη της κοινωνιολογίας η ιστορία της και ο τρόπος με τον οποίο καθορίστηκε το αντικείμενο της. Παρουσιάζεται η εφαρμογή της «κοινωνιολογικής φαντασίας». Στη συνέχεια αναφέρονται οι Θεμελιωτές της κοινωνιολογίας (Κοντ, Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ) καθώς και οι κοινωνιολογικές θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Ακολουθεί η χρησιμότητα της Κοινωνιολογίας και η διεπιστημονική προσέγγιση των κοινωνικών φαινομένων. Και το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με μια σύντομη παρουσίαση της κοινωνιολογίας στην Ελλάδα.

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να γνωρίσουν τα βασικά στάδια στην ανάπτυξη της Κοινωνιολογίας και τη σημασία της για την κατανόηση της κοινωνίας μέσα από κοινωνικούς προβληματισμούς της εποχής.
• Να συνειδητοποιήσουν τις εφαρμογές της Κοινωνιολογίας στην καθημερινή τους ζωή.
• Να διακρίνουν τη συμβολή της Κοινωνιολογίας στο πλαίσιο μιας διεπιστημονικής προσέγγισης των κοινωνικών φαινομένων.

Τα θέματα που θίγονται σε αυτό το κεφάλαιο αφορούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγροτι­κής και της βιομηχανικής κοινωνίας, αλλά και τις διαφορές τους ως προς την «κοινωνική τους οργάνωση», δηλαδή ως προς τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται οι σχέσεις των ατόμων σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.
Όταν μελετάμε το σύνολο των οικονομικών, των κοινωνικών και των πολιτικών σχέσεων μιας κοινωνίας, αναφερόμαστε στη μακροκοινωνιολογία. Αντίθετα, όταν εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας στις σχέσεις των ατόμων στο πλαίσιο μιας κοινωνικής ομάδας όπως η οικογένεια, αναφερόμαστε στη μικροκοινωνιολογία. Η κοινωνική οργάνωση διαφοροποιείται στο χρόνο (ιστορικά), αλλά και στο χώρο (μεταξύ κοινωνιών) ανάλογα με τις ιδιαίτερες σχέσεις των κοινωνιών με το φυσικό περιβάλλον, την ανάπτυξη της τεχνολογίας, τον πολιτισμό και τις κοινωνικές αξίες.
Επιπλέον, στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται έννοιες όπως αυτή της «ανάπτυξης», της «υπανάπτυξης», της «μητρόπολης» και της «περιφέρειας». Η Ελλάδα, στην παγκόσμια κατάταξη των αναπτυγμένων και των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών, κατέχει μια ιδιόμορφη θέση, γιατί παρουσιάζει κάποια χαρακτηριστικά που την κατατάσσουν στις αναπτυγμένες χώρες και κάποια άλλα που την κατατάσσουν στις αναπτυσσόμενες.

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να γνωρίσουν τα βασικά στάδια εξέλιξης των δυτικών κοινωνιών και τις μορφές κοινωνικής οργάνωσης που τα διακρίνει.
• Να ευαισθητοποιηθούν για τις διαφορές στην ανάπτυξη των χωρών, τα αίτια και τις επιπτώσεις τους.
• Να εντοπίσουν τα βασικά χαρακτηριστικά της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας σε σχέση με άλλες κοινωνίες
• Να ερευνήσουν την εσωτερική, γεωγραφική διαφοροποίηση της ελληνικής κοινωνίας.

Η κοινωνικοποίηση είναι μια διαδικασία που μας αφορά όλους. Ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας και διαρκεί μέχρι το τέλος της. Το περιεχόμενο της αφορά τις κοινωνικές αξίες, τους κοινωνικούς κανόνες, αλλά και τη λειτουργία του κοινωνικού ελέγχου. Αυτές τις έννοιες χρησιμοποίησαν οι κοινωνικοί επιστήμονες (π.χ. Φρόϊντ και Μιντ) μελετώντας τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης καθώς και τους παράγοντες κοινωνικοποίησης (π.χ. οικογένεια, σχολείο, συνομήλικοι, ΜΜΕ, εκκλησία, στρατός / θητεία, εργασία κτλ.).

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα της κοινωνικοποίησης για τον άνθρωπο και τις συνέπειες της μη ή της ελλιπούς κοινωνικοποίησης.
• Να κατανοήσουν τις επιδράσεις του κοινωνικού περίγυρου στην ανάπτυξη, και εξέλιξη του κοινωνικού εαυτού, της αυτοεικόνας, της αυτοεκτίμησης και της μοναδικής προσωπικότητας.
• Να διακρίνουν τις διάφορες μορφές κοινωνικού ελέγχου  και να κατανοήσουν τη σημασία τους για το άτομο και την κοινωνία καθώς και τη σχέση τους με την κοινωνική στρωμάτωση.
• Να εξετάσουν τις διάφορες μορφές κοινωνικοποίησης, τους διάφορους παράγοντες που επιδρούν στην κοινωνικοποίησή τους, τις αλληλεπιδράσεις τους και τη διαφορετική τους σημασία στην ανάπτυξη του ατόμου και την εξέλιξη της κοινωνίας.
• Να συλλάβουν τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης ως μιας διαδικασίας διαρκούς διαλεκτικής αλληλεπίδρασης μεταξύ του κοινωνικού περίγυρου και του αποδέκτη της κοινωνικοποίησης.

Η οικογένεια και η αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους στο πλαίσιο της οικογένειας αποτελούν αντικείμενο μελέτης της κοινωνιολογίας, γιατί οι πολιτισμικές αυτές δραστηριότητες (γάμος και αναπαραγωγή), αν και παρουσιάζονται ως ένας φυσικός προορισμός του ανθρώπου, είναι φαινόμενα που έχουν διαμορφωθεί κοινωνικά και διαφοροποιούνται στο χρόνο και στο χώρο. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται:

• Οι μορφές, λειτουργίες και κοινωνικο-οικονομικές βάσεις της ελληνικής οικογένειας στο παρόν και το πρόσφατο παρελθόν.
• Ο καταμερισμός εργασίας και  εξουσίας και ρόλοι των μελών στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια.
• Ο ρόλος του άνδρα και της γυναίκας: ένα παράδειγμα πρωτογενούς κοινωνικοποίησης
• Οι προκλήσεις, προβλήματα και προοπτικές της ελληνικής οικογένειας (π.χ. Ανταγωνισμός μεταξύ φορέων κοινωνικοποίησης, διαζύγια, βιοτεχνολογία κτλ.).

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να συγκρίνουν τις λειτουργίες και τις μορφές της οικογένειας ως θεσμού στο παρόν και το πρόσφατο παρελθόν.
• Να συνδέσουν τις αλλαγές στην οικογένεια με τις γενικότερες κοινωνικές μεταβολές.
• Να συνειδητοποιήσουν την καθοριστική σημασία της οικογένειας, της πρωτογενούς κοινωνικοποίησης, για την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά των ανθρώπων.
• Να εντοπίσουν προβλήματα και διλήμματα της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας και να διατυπώσουν λύσεις.

Η εκπαίδευση στη σύγχρονη κοινωνία επιτελεί πολλές λειτουργίες. Λόγω του σημαντικού ρόλου της, αλλά και του πλήθους των λειτουργιών της αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας της κοινωνιολογίας. Οι σχετικές έρευνες εστιάζουν στο αν η εκπαίδευση είναι ένας μηχανισμός αναπαραγωγής της κοινωνίας και του πολιτισμού της ή αν αποτελεί μοχλό μετακίνησης του ατόμου σε μια ανώτερη επαγγελματική ή κοινωνική θέση. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται:

• Ο ρόλος της εκπαίδευσης στη σύγχρονη κοινωνία, συστήματα παροχής εκπαίδευσης και νέες μορφές εκπαίδευσης (προφανείς και έμμεσες λειτουργίες του εκπαιδευτικού συστήματος κτλ).
• Η εκπαίδευση ως παράγοντας αναπαραγωγής και αλλαγής της κοινωνίας.
• Ο εκπαιδευτικός προσανατολισμός στο πλαίσιο της «κοινωνίας της πληροφορίας».

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να διακρίνουν το ρόλο και τα βασικά συστήματα παροχής εκπαίδευσης ως θεσμού και ως παράγοντα δευτερογενούς κοινωνικοποίησης.
• Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της εκπαίδευσης στο πλαίσιο της σύγχρονης «κοινωνίας της πληροφορίας».
• Να γνωρίσουν τις προφανείς (επίσημες) και έμμεσες (ανεπίσημες) λειτουργίες της εκπαίδευσης.
• Να προβληματιστούν για τη σχέση της εκπαίδευσης και του τρόπου ζωής.
• Να αναλύσουν την εκπαίδευση ως παράγοντα αλλαγής / επαναπροσανατολισμού της κοινωνίας και της κοινωνικής θέσης των ατόμων καθώς και ως παράγοντα αναπαραγωγής της κοινωνίας και της ανισότητας.

Ο άνθρωπος εργάζεται για να επιβιώσει, για να δημιουργήσει, αλλά και για να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Η εργασία είναι μια δυναμική δραστηριότητα κατά την οποία το άτομο αξιοποιεί το σύνολο των φυσικών και των νοητικών ικανοτήτων του. Αυτή η ανθρώπινη δραστηριότητα αποσκοπεί στην επεξεργασία της ύλης και στο μετασχηματισμό της σε χρήσιμα αγαθά, δηλαδή στην παραγωγή ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται:

• Ο ρόλος της εργασίας στη ζωή των ανθρώπων, τρόποι παραγωγής, μορφές εργασίας και ανεργίας.
• Η φτώχεια, ο πλούτος και η κοινωνική διαστρωμάτωση: προσδιορισμός, κατανομή, αίτια και συνέπειες της φτώχειας (π.χ. για την υγεία, την εκπαίδευση και την επαγγελματική σταδιοδρομία κτλ.).
• Τρόποι αντιμετώπισης της φτώχειας και της οικονομικής ανισότητας

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να εξετάσουν την εργασία ως αναπόσπαστο μέρος των οικονομικών θεσμών και ως καθοριστικό παράγοντα στην οικονομική ζωή, ανέλιξη και ταυτότητα των ατόμων.
• Να διακρίνουν τις μορφές παραγωγής, εργασίας και ανεργίας και να προβληματιστούν για τους κοινωνικούς, οικονομικούς, τεχνολογικούς και πολιτικούς παράγοντες που τις επηρεάζουν.
• Να συνδέσουν τα επαγγέλματα  και τη φτώχεια με την κοινωνική διαστρωμάτωση και την ανισότητα.
• Να προβληματιστούν για τα  πολιτισμικά και τα δομικά αίτια της φτώχειας.
• Να συσχετίσουν την κοινωνική διαστρωμάτωση με τις επιπτώσεις στη σταδιοδρομία και υγεία των ατόμων.
• Να προβληματιστούν με τους τρόπους αντιμετώπισης της φτώχειας, της ανεργίας και να αντιληφθούν τη σημασία του επαγγελματικού προσανατολισμού στη ζωή τους.

Η κοινωνιολογία, η ιστορία, αλλά και η κοινωνική ανθρωπολογία έχουν συμβάλει με τις μελέτες τους στη διατύπωση συμπερασμάτων σχετικά με την πολιτική οργάνωση, την ύπαρξη ή την ανυπαρξία σύνθετων κρατικών δομών, συστημάτων διακυβέρνησης, γραφειοκρατίας κ.ά. σε διάφορες κοινωνίες του παρελθόντος ή του παρόντος. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται:

• Οι μορφές εξουσίας (Βέμπερ κτλ.), κρατικής (εθνικής) και υπερκρατικής (Ε.Ε.) διακυβέρνησης.
• Οι κοινωνικές βάσεις της εξουσίας / κοινωνική διαστρωμάτωση (π.χ. μοντέλα εξουσίας, π.χ. οικονομικό, ελίτ εξουσίας, πλουραλιστικό κτλ.)
• Η πολιτική συμπεριφορά, η κοινή γνώμη και οι κοινωνικοί παράγοντες που τις επηρεάζουν
• Η πολιτική αλλοτρίωση, τα αίτια, οι συνέπειες, η πρόληψη  και η αντιμετώπισή της.

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να εξετάσουν τις διάφορες μορφές / πηγές της εξουσίας και τα διάφορα συστήματα διακυβέρνησης ως μορφές κατανομής της εξουσίας.
• Να συγκρίνουν τις παλαιότερες και νεότερες μορφές εξουσίας και να προβληματιστούν για τη συρρίκνωση του έθνους-κράτους.
• Να συνδέσουν την εξουσία με την κοινωνική στρωμάτωση και τις κοινωνικές και οικονομικές της βάσεις
• Να ασκηθούν στην ανάλυση των κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων κτλ. που επιδρούν στην πολιτική συμπεριφορά, την κοινή γνώμη κτλ.
• Να συνειδητοποιήσουν το ρόλο τους στο πολιτικό γίγνεσθαι.
• Να προβληματιστούν για τα αίτια και τις συνέπειες της πολιτικής αλλοτρίωσης
• Να διακρίνουν την πολιτικοποίηση από την κομματικοποίηση και να αναπτύξουν ενεργούς τρόπους στήριξης των δημοκρατικών θεσμών.

Μελέτες σε όλο τον κόσμο καταγράφουν ότι κατά μέσο όρο ένα άτομο αφιερώνει 3-4 ώρες την ημέρα στην τηλεθέαση. Αν υποθέσουμε ότι ένας εργαζόμενος άνθρωπος διαθέτει κατά μέσο όρο γύρω στις 18-20 ώρες κάθε μέρα για τη δουλειά του, τη μετακίνηση, το φαγητό και τον ύπνο του, τότε καταλαβαίνουμε ότι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.) τείνουν να κυριαρχήσουν στον ελεύθερο χρόνο του. Ο τρόπος και ο χρόνος χρήσης των Μ.Μ.Ε. από τον άνθρωπο είναι ένα στοιχείο διαφοροποίησης των σύγχρονων κοινωνιών, ανάμεσα στις οποίες και η ελληνική, από παλαιότερες κοινωνίες.
Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται:

• Τα ΜΜΕ, η διάδοση και η χρήση τους στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία, κοινωνική στρωμάτωση και «ψηφιακό χάσμα» (ΜΜΕ= εφημερίδες, βιβλία, αφίσες, κινηματογράφος, ραδιόφωνο, τηλεόραση, διαδίκτυο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ομάδες συζήτησης κτλ).
• Οι κοινωνικές επιδράσεις των ΜΜΕ/ΗΥ ( π.χ. πληροφόρηση, παραπληροφόρηση, ψυχαγωγία, κοινωνικοποίηση, η κοινωνικότητα, η κατανάλωση, η επιθετικότητα, η ανάπτυξη μαζικής κουλτούρας, η παγκοσμιοποίηση κτλ.).
• Η αγωγή αναγνωστών, θεατών,  ακροατών και χρηστών (ή τρόποι αξιοποίησης και αντιμετώπισης των επιδράσεων των ΜΜΕ και των ΗΥ).

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να διακρίνουν τα μαζικά από τα μη μαζικά μέσα επικοινωνίας.
• Να γνωρίσουν τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις των διαφορετικών μέσων μαζικής επικοινωνίας και των ΗΥ (διαδίκτυο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ομάδες συζήτησης κτλ.) στην κοινωνία και τη συμπεριφορά των ατόμων / πολιτών.
• Να προβληματιστούν ιδιαίτερα με τις κοινωνικές επιδράσεις των ΜΜΕ/ΗΥ.
• Να ασκηθούν στην ανάλυση και ερμηνεία του περιεχομένου των ΜΜΕ και των ΗΥ.
• Να εξετάσουν τη σύνδεση των ΜΜΕ/ΗΥ με οικονομικά, πολιτικά συμφέροντα και την κοινωνική στρωμάτωση.
• Να αναπτύξουν δεξιότητες και συμπεριφορές για την κριτική αξιοποίηση των MME, των ΗΥ, του διαδικτύου και του κυβερνοχώρου.

Η μελέτη της αποκλίνουσας συμπεριφοράς έχει θεωρηθεί ως μία από τις πιο ενδιαφέρουσες, αλλά και τις πιο δύσκολες πε­ριοχές της κοινωνιολογίας. Όλοι οι κοινωνιολόγοι έχουν μια άποψη για το τι είναι έγκλημα και δε διστάζουν να την εκφράσουν, προχωρώντας μάλιστα σε αξιολογικές κρίσεις και στην υποστήριξη συγκεκριμένων προτάσεων πολιτικής αντιμετώπισης του προβλήματος. Μια κοινωνιολογική ανάλυση όμως για το φαινόμενο της αποκλίνουσας συμπεριφοράς θα πρέπει να ξεκινάει από τα εξής βασικά ερωτήματα. Πώς ορίζεται η αποκλίνουσα συμπεριφορά; Τι είναι έγκλημα; Τι είναι παραβατικότητα; Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ της εγκληματικότητας και της παραβατικότητας; Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται:

• Η παραβατικότητα και η εγκληματικότητα. Τύποι εγκλημάτων και μορφές παραβατικότητας των νέων ( χουλιγκανισμός, συμμορίες, ναρκωτικά παραβιάσεις ΚΟΚ κτλ.).
• Οι θεωρίες παραβατικότητας (ανομίας, ετικέτας, οικονομικής ανέχειας κτλ.).
• Ο σωφρονισμός, η κοινωνική επανένταξη και η πρόληψη της παραβατικότητας και της εγκληματικότητας.

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να κατανοήσουν τη σχετικότητα της αποκλίνουσας συμπεριφοράς ως προς το χώρο, το χρόνο, την ηλικία και την κοινωνική προέλευση των ατόμων που αποκλίνουν.
• Να διερευνήσουν τα αίτια και τις συνέπειες της παραβατικότητας / εγκληματικότητας.
• Να προβληματιστούν για τις συνέπειες της κοινωνικής στρωμάτωσης στην απονομή της δικαιοσύνης.
• Να αναπτύξουν αυτογνωσία για το ρόλο τους στην εμφάνιση και την πρόληψη της παραβατικότητας.

Η ετερότητα, οι πολιτισμικές διαφορές και υποκουλτούρες στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία αποτελούν μια σύγχρονη πραγματικότητα. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται:

• Η προκατάληψη, ο ρατσισμός και ο σοβινισμός: αίτια και συνέπειες (π.χ. κοινωνικός αποκλεισμός, ψυχικές και κοινωνικές συνέπειες, πόλεμος κτλ.).
• Ο πόλεμος και η τρομοκρατία: τύποι, αίτια και συνέπειες.
• Οι τρόποι αντιμετώπισης της προκατάληψης, του σοβινισμού και της οργανωμένης βίας από το άτομο, την κοινωνία και τη διεθνή κοινότητα (π.χ. εκπαίδευση για πολιτισμό ειρήνης, κριτική αποδοχή της «πολιτισμικής σχετικότητας», οικονομική ανάπτυξη, κινήματα ειρήνης, διεθνείς οργανισμοί κτλ.)

Στο κεφάλαιο αυτό οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να κατανοήσουν τις ποικίλες μορφές ετερότητας, τις πολιτισμικές διαφορές που υπάρχουν στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία καθώς και τα βασικά αίτια που τις προκάλεσαν.
• Να εξοικειωθούν με τις έννοιες: στερεότυπα, προκατάληψη, ρατσισμός, κοινωνικός ρατσισμός, σοβινισμός και τις διάφορες εκφάνσεις τους.
• Να ερευνήσουν τα βασικά κοινωνικά, ψυχολογικά και οικονομικά αίτια της προκατάληψης, του σοβινισμού, του πολέμου και της τρομοκρατίας καθώς και τις συνέπειες τους.
• Να αναπτύξουν θετικές στάσεις για την πολιτισμική τους κληρονομιά.
• Να σέβονται την ετερότητα, τις πολιτισμικές δια­φορές και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
• Να αναπτύξουν δεξιότητες για συμβίωση σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες.
• Να προβληματιστούν για τους διάφορους τρόπους αντιμετώπισης της προκατάληψης, του σοβινισμού και των διεθνών εντάσεων και να συνειδητοποιήσουν το ρόλο ατόμου στη γέννηση και αντιμετώπισή τους.