Ελευθερο Σχεδιο
Γ Γενικου Λυκειου- ΕπιλογηΣ

Ο Βάλτερ Γκρόπιους (W. Gropius) ισχυρίζεται "Ή τέχνη δε διδάσκεται το μόνο που μπορεί να διδαχτεί είναι η τεχνική". Αυτή η άποψη βέβαια δεν αναιρεί το γεγονός ότι τέχνη και τεχνική αποτελούν μια αδιαχώριστη ενότητα. Ωστόσο, το ελεύθερο σχέδιο, πραγματώνεται μέσω ενός συνόλου μεθόδων και κανόνων. Αυτές οι μέθοδοι και οι κανόνες συνιστούν την τεχνική του ελεύθερου σχεδίου, η οποία πιστεύουμε ότι είναι δυνατόν να διδαχτεί. Μέσω μιας τεχνικής, ενός συνόλου δηλαδή μεθόδων και διαδικασιών, αποδίδουμε τις μορφές των αντικειμένων αλλά και το που σχεδιάζουμε.
Όμως, ένας και μοναδικός τρόπος απόδοσης των μορφών δεν υπάρχει στο ελεύθερο σχέδιο. Το ίδιο, άλλωστε, συμβαίνει και με τη γλώσσα που μιλάμε. Μαθαίνουμε να γράφουμε μέσα από ένα σύνολο μεθόδων και κανόνων. Ο καθένας μας. όμως, εχει έναν προσωπικό τρόπο γραφής και έναν ιδιαίτερο γραφικό χαρακτήρα. Για αυτό λοιπόν και ο τρόπος που σχεδιάζουμε είναι προσωπικός. Το ελεύθερο σχέδιο πρέπει να γίνεται απλά, φυσικά, ανεπιτήδευτα. Γι' αυτό το λόγο και στη διδασκαλία του ελεύθερου σχεδίου δεν προτείνεται κανένας συγκεκριμένος τρόπος γραφής.

Mε την ενότητα αυτή επιδιώκουμε να κατανοήσουν οι μαθητές τη διαδικασία ανάλυσης της μορφής των φυσικών αντικειμένων.

• Να κατανοήσουν, δηλαδή, ότι η ανάλυση της μορφής των αντικειμένων είναι απαραίτητη διανοητική προεργασία για την απόδοσή της.
• Επίσης, ότι οι μορφές των αντικειμένων αποτελούνται από γενικά και από επιμέρους σχήματα.

Ξεκινώντας το μαθημα, θα αναφερθούμε, με παραδείγματα απο την καθημερινή μας ζωή. στη φυσική λειτουργία της όρασης, και στη συνεχεία θα επισημάνουμε:

• Τη διαφορα του βλέπω από το παρατηρώ.
• Οτι η παρατήρηση μας οδηγεί στην αναλυση, μεσω της σύγκρισης και της αναγωγικής σκέψης.

Επιδίωξη της ενότητας αυτής είναι να κατανοήσουν οι μαθητές τη διαδικασία των υπολογισμών και των μετρήσεων στο ελεύθερο σχέδιο.
Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι όσο πιο σωστές είναι οι μετρήσεις τόσο πιο, ανάλογα. σωστό θα είναι και το αποτέλεσμα στο ελεύθερο σχέδιο. Επίσης ότι:

• Οι υπολογισμοί στηρίζονται σε μια απλή μαθηματική λογική, και δεν εξαρτώνται από τη βοήθεια οργάνων, [υποδεκάμετρα, τρίγωνα και άλλα).
• Οι μετρήσεις υπολογίζονται πάντοτε από τη σταθερή θέση που σχεδιάζουμε, συνήθως με τη βοήθεια της βελόνας ή και του μολυβιού μας ακόμα.
• Δεν πρέπει να θεωρείται απαραίτητη και υποχρεωτική η χρήση της βελόνας ώστε να επιβάλλεται σε όλους τους μαθητές. Πολλοί μαθητευόμενοι στο ελεύθερο σχέδιο δυσκολεύονται πολύ με τη βελόνα , με αποτέλεσμα να χάνουν το ενδιαφέρον τους γι αυτό. Όμως είναι απαραίτητο να αντιληφθούν οι μαθητές που σχεδιάζουν χωρίς βελόνα ότι οι υπολογισμοί τους, με όποιο τρόπο και αν γίνονται, πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ακριβείς.
• Οι υπολογισμοί και οι μετρήσεις, αν και αποτελούν την κυριότερη διεργασία των αρχικών φάσεων του σχεδίου, επιβεβαιώνονται συνεχώς μέχρις ότου ολοκληρωθεί το σχέδιο.

Επιδίωξη της ενότητας αυτής είναι:

• Να απαλλαγούν οι μαθητές από οποιαδήποτε επινοημένη προσωπική οπτική, η οποία επιβάλλει στο σχέδιο τους λύσεις που δεν προέρχονται από την παρατήρηση. 
• Να συνειδητοποιήσουν, επίσης, ότι η μαθητεία στο ελεύθερο σχέδιο απαιτεί μια αντικειμενική μάτια στα πράγματα και ότι το προσωπικό ύφος ανακύπτει ως αποτέλεσμα, όπως ακριβώς συμβαίνει και σε κάθε άλλη μορφή έκφρασης.
• Να κατανοήσουν ότι εκείνο που θα πρέπει να κάνουν κατά τη διάρκεια της ζωγραφικής διαδικασίας είναι να μεταφέρουν τις ανάλογες σχέσεις των μεγεθών και των κλίσεων από το χωρο των τριών στο χώρο των δύο διαστάσεων, δηλαδή στη σχεδιαστική επιφάνεια.

Επιδίωξη της ενότητας είναι να αντιληφθούν οι μαθητές ότι:

• το φως αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη ζωγραφική και το ελεύθερο σχέδιο.
• στο σκοτάδι δε βλέπουμε τις μορφές των αντικειμένων. Με το φως ενεργοποιούνται τα μάτια μας. Οι εικόνες των μορφών που σχηματίζονται στα μάτια μας εξαρτώνται από αυτό. Είναι, δηλαδή, οι εικόνες αυτές, αποτέλεσμα της αντανάκλασης του φωτός στις μορφές. Και αυτό που ζωγραφίζουμε είναι η λαμπρότητά τους, το φως που αντανακλάται από τα αντικείμενα
• οι εικόνες των μορφών αναλύονται σε επιμέρους σχήματα - μορφές διαφορετικών τονικών διαβαθμίσεων.

Επιδίωξη αυτής της ενότητας είναι να αντιληφθούν οι μαθητές τη διαδικασία της ανάλυσης και της σύνθεσης και να μάθουν να χρησιμοποιούν τους κατάλληλους εικαστικούς ορούς.

Εφόσον έχουν ήδη κατανοήσει οι μαθητές τη διαδικασία ανάλυσης της μορφής των αντικειμένων, είναι πλέον εύκολο να αντιληφθούν και τις διαφορετικές άξιες που αποκτούν τα επιμέρους σχεδιασμένα σχήματα, όταν συνυπάρχουν σε ένα εικαστικό έργο. Το περιεχόμενο των προτάσεων που θα αναπτύξουμε αναφέρεται:

1. στην εικαστική γλώσσα , δηλαδή στα πλαστικά στοιχεία,
2. στις διάφορες διευθετήσεις τους, δηλαδή στη σύνθεση, και
3. στο ζήτημα της ομοιότητας των μορφών που αποδίδουμε στο ελεύθερο σχέδιο.

Με αυτή την ενότητα επιδιώκουμε να αντιληφθούν οι μαθητές τη διττή σημασία της αισθητικής εικόνας. Ότι δηλαδή κάθε ελεύθερο σχέδιο αλλά και, γενικότερα, κάθε εικαστικό έργο αποτελείται από δυο επίπεδα: της μορφής και του περιεχόμενου Θα πρέπει οι μαθητές να αντιληφθούν και να κατανοήσουν ότι η απόδοση του περιεχομένου εξαρτάται από τις διευθετήσεις των πλαστικών στοιχείων, που καθορίζουν τη μορφή και, κατά συνέπεια, την αισθητική της εικόνας.

• Θα επιχειρήσουμε να οδηγήσουμε τους μαθητές, με κατάλληλες ερωτήσεις, να αναγνωρίσουν τη μορφή των έργων τέχνης.
• Να μάθουν να παραβλέπουν το προφανές του θέματος, και να αναλύουν αισθητικά τις συνθέσεις των δικών τους αλλά και των άλλων έργων.
• Αντιμετωπίζοντας τα έργα τους ως έργα τέχνης, θα μάθουν να αναλύουν τη μορφή τους με εικαστικούς όρους, και να ανακαλύπτουν, μέσω της ανάλυσης, τα συναισθήματα, τις ιδέες και τα νοήματα που περιέχουν.

Επιδίωξη της ενότητας αυτής είναι να ασκηθούν οι μαθητές και στην απόδοση των μορφών των αντικειμένων με το χρώμα, χρησιμοποιώντας απλά υλικά χρωμάτων.

• Θα αναφερθούμε στις βασικές σχέσεις των χρωμάτων και στα αποτελέσματα των συνδυασμών τους.
• Πρέπει, όμως, να επισημάνουμε εδώ ότι σκοπός του μαθήματος είναι:
1. Να αντιληφθούν και να κατανοήσουν οι μαθητές τις δυνατότητες των χρωματικών συνδυασμών, ώστε. μέσω της διδασκαλίας της θεωρίας και της πρακτικής εφαρμογής να μπορούν να αποδίδουν με απλά χρώματα-υλικά τις εικόνες των μορφών.
2. Δε θα πρέπει να επεκταθούμε στη θεωρητική διδασκαλία της χρωματολογίας, αλλά κυρίως να αναφερθούμε σε εκείνες τις βασικές σχέσεις και λειτουργίες των χρωμάτων, από τις οποίες εξαρτάται η αίσθηση της απόδοσης του χώρου, που είναι και η κυριότερη επιδίωξη στο ελεύθερο σχέδιο.
• Τα υλικά που θεωρούμε ότι προσφέρονται καλύτερα για το έγχρωμο σχέδιο είναι: Οι τέμπερες, τα παστέλ, οι ξυλομπογιές και άλλα.
• Τα θέματα (συνθέσεις) εδώ θα πρέπει να είναι απλά, (έγχρωμα γεωμετρικά στερεά) μεγάλα, χωρίς ιδιαίτερες λεπτομέρειες αντικείμενα.
• Θα πρέπει, ακόμη, να δείξουμε τον τρόπο χρήσης των διαφόρων υλικών και των απαραίτηων βοηθημάτων τους (παλέτες, αυγουλιέρες και λοιπά).

Με την ενότητα αυτή επιδιώκουμε να αντιληφθούν και να κατανοήσουν οι μαθητές τις στοιχειώδεις αρχές του βιομηχανικού και του γραφίστικου σχεδίου. Να καταλάβουν, δηλαδή, ότι:

• το βιομηχανικό σχέδιο αποτελεί μία από τις εφαρμογές (Εφαρμοσμένη Τέχνη του σχεδίου στη σύγχρονη βιομηχανική παραγωγή.
• και στο βιομηχανικό σχέδιο τα στοιχεία της πλαστικής γλώσσας είναι κοινά όπως και στο ελεύθερο σχέδιο. και ότι αφορούν σχέσεις ποσοτήτων και ποιοτήτων και, κυρίως, αναλογιών
• η σύνθεση της μορφής του αντικειμένου στο βιομηχανικό σχέδιο εξαρτάται από τη χρήση, τη λειτουργικότητά του και από την αισθητική του ποιότητα. Θα ήταν χρήσιμο, στο σημείο αυτό, να αναφερθούμε σύντομα στη σχολή του Μπάου Χάους (Bauhaus) και να δείξουμε και να σχολιάσουμε εικόνες χρηστικών αντικειμένων, προϊόντων της συγκεκριμένης σχολής αλλά και της σύγχρονης βιομηχανικής παραγωγής.
• Καλό θα ήταν. επίσης, να γίνει μια πολύ σύντομη, έστω και επιγραμματική, αναφορά στο γραφίστικο σχέδιο και στις εφαρμογές του στην πληροφορική, ώστε να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι οι εικόνες της εποχής μας (περιοδικά, διαφημιστικές αφίσες και λοιπά) είναι προϊόντα των σύγχρονων τεχνολογιών και ότι αποτελούν εφαρμογές βασικών αρχών της οπτικής αντίληψης και της αισθητικής της εικόνας στη σύγχρονη τεχνολογία των κομπιούτερ (ψηφιακή επεξεργασία της εικόνας).