Διαχειριση Φυσικων Πορων
Β Γενικου Λυκειου - ΕπιλογηΣ

Οι φυσικοί πόροι είναι οι παραγωγικές δυνάμεις ή το αποτέλεσμα των παραγωγικών δυνάμεων που υπάρχουν και δρουν μέσα στο φυσικό περιβάλλον και που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου. Η ανάπτυξη κάθε χώρας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ορθή και προγραμματισμένη εκμετάλλευση και αξιοποίηση των φυσικών πόρων της ή γενικά από την ορθολογική διαχείριση τους. Με τον όρο διαχείριση των φυσικών πόρων εννοούμε την ορθή αξιοποίηση και εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, πράγμα που συνεπάγεται και την ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος.Τα τελευταία χρόνια έχει προκύψει η ανάγκη χρησιμοποίησης του όρου "ολοκληρωμένη διαχείριση" η οποία ορίζεται ως η διαδικασία οργάνωσης, συντονισμού και ελέγχου των διαφορετικών χρήσεων των πόρων, κατά τρόπο που να παράγεται η μέγιστη αξία σε αγαθά και υπηρεσίες κατά τη διάρκεια καθορισμένης χρονικής περιόδου.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να αναγνωρίζουν τους φυσικούς πόρους, τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητές τους.
• Να μπορούν να αναλύουν τον όρο "Διαχείριση Φυσικών Πόρων.

Η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού της γης και η χρήση της τεχνολογίας επιδρούν δυσμενώς στο περιβάλλον. Η αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος από τις ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της δυνατότητας του πλανήτη να υποστηρίξει τη ζωή. Καθώς τα πάντα πάνω στον πλανήτη, από την ύπαρξή μας μέχρι τα οικονομικά συστήματα που αναπτύσσονται, εξαρτώνται από τον Ήλιο και τη Γη δηλαδή από τους φυσικούς πόρους, πρέπει η διαχείριση τους και αυτή του περιβάλλοντος να αποσκοπεί στην μη εξάντλησή τους, έτσι ώστε να μην ξεπερνιέται η «φέρουσα χωρητικότητα» του πλανήτη. Οι προσπάθειες της ανθρωπότητας πρέπει να τείνουν να επιτύχουν την «αειφόρο» ανάπτυξη. Δηλαδή ανάπτυξη που να εξασφαλίζει την ανανέωση των φυσικών πόρων με τις φυσικές διεργασίες και τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας. Αυτό επιτυγχάνεται μόνον αν ο βαθμός χρήσης των πόρων υπολείπεται της φυσικής ανανέωσης. Οι φυσικοί πόροι διακρίνονται σε μη ανανεώσιμους που είναι οι ενεργειακοί πόροι (άνθρακας), οι μεταλλοφόροι ορυκτοί πόροι και οι μη μεταλλοφόροι ορυκτοί πόροι, σε «δυνητικά ανανεώσιμους» και σε ανανεώσιμους. Ορισμένοι μη ανανεώσιμοι πόροι μπορούν να ανακυκλωθούν ή και να επαναχρησιμοποιηθούν. Σήμερα, η ταχύτατη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού θεωρείται η κύρια πηγή και αιτία της μείωσης της «φέρουσας χωρητικότητας» του πλανήτη και για τον άνθρωπο και για τα άλλα είδη. Η μείωση της βιοποικιλότητας, η σημασία της οποίας για την ισορροπία της φύσης και όχι μόνο είναι τεράστια, η ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλείται κυρίως από τα οξείδια του αζώτου και του θείου, το μονοξείδιο του άνθρακα, οι υδρογονάνθρακες και τα αιωρούμενα στερεά είναι από τις σπουδαιότερες υποβαθμίσεις που υφίσταται το περιβάλλον. Μεταξύ άλλων παρατηρούνται πλέον μόνιμες αλλαγές στο κλίμα με την εμφάνιση του φαινομένου του θερμοκηπίου και του φαινομένου του " Ελ Νί-νιο".Η διεθνής κοινότητα συνειδητοποιώντας τα τελευταία χρόνια τους κινδύνους που εγκυμονεί η συνέχιση μιας τέτοιας αλόγιστης χρήσης των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος έχει προχωρήσει σε θεσμικά μέτρα για τη διατήρηση και προστασία τους σε παγκόσμιο αλλά και περιφερειακό επίπεδο.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να μπορούν να αναλύουν τον όρο "αειφόρος ανάπτυξη".
• Να διαπιστώσουν την επίδραση της αύξησης του πληθυσμού στους φυσικούς πόρους και στα οικοσυστήματα.
• Να μπορούν να ερμηνεύουν τη σημασία της βιοποικιλότητας και να αναφέρουν τις αιτίες της μείωσης της.
• Να περιγράφουν τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα, τις αιτίες που τα προκαλούν και τους τρόπους επίλυσής τους.

Η χλωρίδα και η πανίδα είναι στοιχεία των φυσικών πόρων με παράλληλη ανάπτυξη και στενή λειτουργική σχέση που το ένα προσδιορίζει το άλλο και αντίστροφα. Η χλωρίδα και η πανίδα διαμορφώνουν τη δομή και το μέγεθος του φυσικού περιβάλλοντος και αποτελούν τους σταθεροποιητικούς παράγοντες των διαφόρων οικοσυστημάτων. Διακρίνονται και μελετώνται είτε ως ενιαία σύνολα, είτε ως ιδιαίτερα αθροίσματα που τα συνδέει κάποια κοινή σχέση π.χ. γεωγραφική, γεωλογική, μέσο διαβίωσης, σύνθεση πληθυσμού, περιορισμένη διασπορά, κοσμοπολίτικη εξάπλωση κ.λπ.Δέχονται μεγάλες πιέσεις από τον ανθρώπινο παράγοντα χωρίς καμία φροντίδα, στο όνομα κάποιας πιθανής ανάπτυξης με αποτέλεσμα τις άσχημες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, υποθηκεύοντας το ίδιο μας το μέλλον.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να μπορούν να διαχωρίζουν τις έννοιες "χλωρίδα" και "βλάστηση".
• Να γνωρίζουν τη σύνθεση της χλωρίδας με τα χαρακτηριστικά της.
• Να είναι σε θέση να επισημάνουν τους κινδύνους που απειλούν την ελληνική χλωρίδα και να συνοψίζουν τις διατάξεις του νόμου για την προστασία της.
• Να γνωρίζουν τα διάφορα είδη πανίδας και τα χαρακτηριστικά τους.
• Να είναι σε θέση να επισημάνουν τους κινδύνους που απειλούν την ελληνικά πανίδα και να συνοψίζουν τις διατάξεις του νόμου για την προστασία της.

Το έδαφος αποτελεί ένα φυσικό σχηματισμό της επιφάνειας της γης αναντικατάστατο για την ζωή της. Ορίζεται ανάλογα με τις εκάστοτε χρήσεις του από τον άνθρωπο. Το έδαφος λειτουργεί ως ζωντανός οργανισμός και μεταβάλλονται συνεχώς οι ιδιότητες του και τα δομικά του χαρακτηριστικά. Προέρχεται από την αποσάθρωση των πετρωμάτων με την επίδραση των παραγόντων της εδαφογένεσης δηλαδή το κλίμα, τους οργανισμούς, το μητρικό υλικό, το τοπογραφικό ανάγλυφο και τον χρόνο. Το έδαφος είναι σύστημα τριφασικό. Αποτελείται δηλαδή και από τις τρεις φάσεις της ύλης, τη στερεά, την αέρια και την υγρή. Το έδαφος αποτελεί καθοριστικό συντελεστή πρωτογενούς παραγωγής. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι αποτελεί το υπόστρωμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Είναι απαραίτητο να εξασφαλίζεται η "αειφορία" των πόρων γης δεδομένου ότι για το σχηματισμό μερικών εκατοστών εδάφους απαιτούνται αιώνες ή και χιλιετηρίδες. Δηλαδή κάθε πόρος γης πρέπει να δέχεται τέτοια χρήση, ώστε να μεγιστοποιείται η παραγωγικότητά του και συνάμα να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος υποβάθμισης του. Εδαφική υποβάθμιση είναι η μείωση της παραγωγικότητας του εδάφους για μια ή περισσότερες χρήσεις γης που προκαλείται από φυσικά φαινόμενα και επιταχύνεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Το έδαφος με τις φυσικές και βιοχημικές του ιδιότητες εξουδετερώνει σε μεγάλο βαθμό ουσίες επιβλαβείς για το περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει όταν η ικανότητά του αυτή δεν έχει κορεστεί και η βιολογική του δραστηριότητα διατηρείται. Στην αντίθετη περίπτωση το αποτέλεσμα είναι η υποβάθμιση και καταστροφή των εδαφικών και γενικότερα φυσικών πόρων.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να είναι σε θέση να περιγράφουν τους εδαφικούς πόρους και να αναλύουν τους παράγοντες της εδαφογένεσης.
• Να μπορούν να διαχωρίζουν τις έννοιες "ορυκτό", "πέτρωμα", και "μετάλλευμα".
• Να μπορούν να αναλύουν την έννοια της γεωργικής γης και να αναγνωρίζουν τις χρήσεις της.
• Να διαπιστώσουν τις αιτίες που δημιουργούν τη διάβρωση και τις δραστηριότητες που την επιταχύνουν.
• Να γνωρίζουν τις διαδικασίες ρύπανσης του εδάφους.
• Να μπορούν να προσδιορίσουν το ρόλο του εδάφους στην προστασία του περιβάλλοντος.
• Να είναι σε θέση να συνοψίζουν τα μέτρα προστασίας των εδαφικών πόρων και τα μέτρα βελτίωσης των προβληματικών εδαφών.

Ο χαρακτηρισμός του πλανήτη μας ως υδάτινου δεν υπήρξε τυχαίος. Αποδίδει πλήρως την πραγματική εικόνα που δεν είναι άλλη από το ότι το 71% της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από νερό. Το νερό αποτελεί το κύριο συστατικό των οργανισμών του πλανήτη, παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της επιφάνειας της γης, στη ρύθμιση του κλίματος, στη διάλυση των ρυπαντών και είναι προϋπόθεση για την γεωργία, τη βιομηχανία, τις μεταφορές και για όλες σχεδόν τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Το νερό είναι απόλυτα συνυφασμένο με την ύπαρξη της ζωής. Το νερό διαθέτει χαρακτηριστικά και ιδιότητες μοναδικές, έτσι ώστε να βρίσκεται παντού και να συμμετέχει σε όλες σχεδόν τις διεργασίες οι οποίες συμβαίνουν πάνω στον πλανήτη. Το νερό πάνω στον πλανήτη βρίσκεται σε αρκετά σταθερή ποσότητα και σε συνεχή μετακίνηση μέσα σε ένα θεωρητικά κλειστό κύκλωμα που καλείται υδρολογικός κύκλος. Οι απαιτήσεις σε νερό για την ικανοποίηση του συνόλου των ανθρώπινων δραστηριοτήτων πολλαπλασιάζονται διαρκώς. Οι ευρύτατες -όσο κανενός άλλου πόρου- χρήσεις του νερού άλλοτε συνεπάγονται την κατανάλωσή του, άλλοτε όχι. Η πρώτη σε απαιτήσεις νερού ανθρώπινη δραστηριότητα είναι η γεωργία, με απαιτήσεις που φθάνουν το 60% της συνολικής κατανάλωσης. Η δεύτερη μετά τη γεωργία και με ποσοστό 23% της παγκόσμιας κατανάλωσης είναι η βιομηχανία. Τέλος η αστική - οικιακή χρήση απαιτεί το 8% περίπου της παγκόσμιας κατανάλωσης. Ιδιαίτερης τέλος σημασίας είναι οι χρήσεις του νεροΰ ως παραγωγικού δυναμικού ψαριών και άλλων υδρόβιων οργανισμών ως προϊόντων είτε υδατοκαλλιεργειών, είτε της αλιείας. Η βιομηχανία χρησιμοποιεί το νερό περισσότερο από κάθε άλλη ύλη και παγκοσμίως χρησιμοποιεί το 23% της συνολικής ποσότητας νερού που χρησιμοποιείται. Όμως, στη βιομηχανία μόνο ένα μικρό μέρος νερού καταναλώνεται. Στην πραγματικότητα οι μεγάλες ποσότητες χρησιμοποιούνται ως μέσον σε διάφορα στάδια. Το περισσότερο νερό είτε ανακυκλώνεται για άλλη χρήση, είτε επιστρέφει στη φύση.Η συνεχής ζήτηση νερού κατάλληλης ποιότητας για κάθε χρήση, η αυξανόμενη απαίτηση για διατήρηση ισορροπίας στο περιβάλλον, η αύξηση των πηγών ρύπανσης των υδατικών πόρων και η ανομοιόμορφη φυσική προσφορά δημιουργούν περίπλοκα προβλήματα. Η διαχείριση των υδατικών πόρων αποβλέπει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών. Οι στόχοι της διαχείρισης των υδατικών πόρων είναι: η εξασφάλιση νερού επαρκούς ποσότητας και κατάλληλης ποιότητας, η προστασία του νερού από τη ρύπανση και η προφύλαξη από ακραία υδρολογικά φαινόμενα και προς τούτο χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνικές.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να μπορούν να περιγράφουν τον υδρολογικό κύκλο του νερού.
• Να είναι σε θέση να απαριθμήσουν τους υδρόβιους οργανισμούς και τα κύρια χαρακτηριστικά τους.
• Να γνωρίζουν τους σκοπούς που εξυπηρετούν οι υδατοκαλλιέργειες και να μπορούν να αναφέρουν τα συστήματα εκτροφής.
• Να γνωρίζουν τις κύριες περιοχές αλιείας και τους κινδύνους που την απειλούν.
• Να γνωρίζουν την διαφορά μεταξύ της ρύπανσης και της μόλυνσης των υδάτων.
• Να γνωρίζουν τους τρόπους ορθολογικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων.

Η δασοπονία αποτελεί ένα ιδιαίτερο τομέα της Εθνικής οικονομίας αξιοποιώντας τους δασικούς πόρους. Δάσος ονομάζουμε το σύνολο των δένδρων και των θάμνων που συζούν πάνω σε μια μεγάλη επιφάνεια σε στενή "κοινωνική" σχέση μεταξύ τους και σε τόση απόσταση, ώστε με τη συμβίωσή τους να δημιουργούν ένα ξεχωριστό περιβάλλον - το δασογενές περιβάλλον - και τα οποία μαζί με τα υπόλοιπα είδη του ζωικού και φυτικού βασιλείου δημιουργούν μια ξεχωριστή βιοκοινότητα την οποία ονομάζουμε δασοβιοκοινότητα. Λαμβάνοντας δε υπόψη και το βιότοπο, τη βιοκοινότητα αυτή την ονομάζουμε δασικό οικοσύστημα. Το δάσος προσφέρει στον άνθρωπο άμεσες και έμμεσες ωφέλειες. Ως άμεσες χαρακτηρίζονται τα παραγόμενα υλικά αγαθά, ενώ ως έμμεσες θεωρούνται οι υπηρεσίες που προσφέρει και η ευμενής επίδραση που ασκεί στο περιβάλλον. Τα δάση εξαπλώνονται οριζόντια , ανάλογα με τις κλιματικές ζώνες και κατακόρυφα ανάλογα με τη μεταβολή των κλιματικών και εδαφικών συνθηκών. Μέσα στις ζώνες αυτές εμφανίζονται διάφορες δασικές διαπλάσεις οι οποίες διακρίνονται μεταξύ τους βάση των φυσιογνωμικών τους χαρακτηριστικών. Η έκταση των δασικών εδαφών ανέρχεται σε 76.500 εκατομμύρια στρέμματα και αποτελεί το 60% του συνόλου των ελληνικών εδαφών. Στην έκταση αυτή περιλαμβάνονται τα δάση, οι μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις και οι βοσκότοποι. Τα δασοπονικά είδη που συνθέτουν τα ελληνικά δάση διακρίνονται σε κωνοφόρα (38,4% ) και σε πλατύφυλλα ( 61,6% ). Η παραγωγική κατάσταση των ελληνικών δασών είναι υποβαθμισμένη , παρά το ευνοϊκό κλίμα που επικρατεί στη χώρα μας και ιδίως στη Βόρεια και Δυτική Ελλάδα. Αυτό οφείλεται στην κακή διαχείριση που υπέστησαν τα δάση μας, ιδιαίτερα κατά τον προηγούμενα αιώνα, πράγμα που είχε ως συνέπεια και τη μείωση της έκτασής τους. Οι κυριότεροι λόγοι που σχετίζονται με τη λειτουργία του δάσους, μέσα στο ευρύτερο περιβάλλον, και κάνουν επιτακτική ανάγκη τη διατήρηση και την προστασία του είναι: η υδρολογική επίδραση του δάσους, η απορρύπανση του αέρα, η εξουδετέρωση των ανέμων, η προσφορά καταφυγίου σε πολλά ζώα, η αποθεματοποίηση ειδών και γενοτύπων και η προσφορά αναψυχής στον άνθρωπο. Το δάσος κινδυνεύει από αβιοτικούς και βιοτικούς παράγοντες, καθώς και από τον ίδιο τον άνθρωπο. Η κυριότερος κίνδυνος που διατρέχει σήμερα το δάσος, είναι η καταστροφή του από τις πυρκαγιές, οι οποίες οφείλονται σε αμέλεια , πρόθεση , κεραυνούς και άλλες, άγνωστες αιτίες. Οι ζημιές από τις δασικές πυρκαγιές ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες εκ των οποίων η πρώτη περιλαμβάνει τις υλικές ζημιές που προκαλούνται και η δεύτερη τις ζημιές που δημιουργούνται στις κοινωνικές και οικολογικές ωφέλειες του δάσους.Η διαχείριση ενός δασικού οικοσυστήματος προσπαθεί να οργανώσει, να προγραμματίσει, να συντονίσει και να ελέγξει τους τρόπους, τις διαδικασίες και τους βιολογικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη ολόκληρου του οικοσυστήματος κατά χώρο και χρόνο, καθώς και τις χρήσεις αυτού. Στις μέρες μας ο στόχος διαχείρισης δεν είναι η μεγιστοποίηση της αξίας μιας και μόνο χρήσης ενός δασικού οικοσυστήματος, αλλά η κατά το δυνατόν αριστοποίηση πολλών χρήσεών του.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να είναι σε θέση να αναλύουν την έννοια "Δάσος".
• Να γνωρίζουν την σημασία του δάσους για τον άνθρωπο καθώς και τους κινδύνους που διατρέχει.
• Να γνωρίζουν την επίδραση του δάσους στο περιβάλλον.
• Να γνωρίζουν τα μέτρα προστασίας και τις διατάξεις του νόμου για την προστασία των ελληνικών δασών.

Φυσικές προστατευόμενες περιοχές είναι χερσαίες ή υδάτινες εκτάσεις με ιδιαίτερα οικολογικά ή τοπικά χαρακτηριστικά, που προστατεύονται νομοθετικά με ειδικό καθεστώς διαχείρισης και έχουν ως κύριο σκοπό τη διατήρηση των ιδιαίτερων αξιών τους για την παρούσα και τις μελλοντικές γενιές, καθώς και την εξυπηρέτηση σύγχρονων κοινωνικών αναγκών. Οι προστατευόμενες περιοχές ιδρύονται για να προστατέψουν μια μεγάλη ποικιλία χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος. Κύριο σκοπό της ίδρυσης και διαχείρισης τους αποτελεί ο οικολογικός ρόλος που παίζουν οι περιοχές αυτές και ο οποίος είναι η βασικότερη λειτουργία τους. Όταν αναφερόμαστε στη διαχείριση φυσικών περιοχών, ο όρος διαχείριση εννοιολογικά αλλά και ουσιαστικά αναφέρεται σε σειρά ειδικών μέτρων και επεμβάσεων που έχουν ως στόχο την ποιοτική διατήρηση του περιβάλλοντος.Οι προστατευόμενες περιοχές ανάλογα με τις επιμέρους ανάγκες και δυνατότητες τους κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες και το καθεστώς προστασίας τους διαφέρει κατά περίπτωση. Η προστασία των περιοχών αυτών κλιμακώνεται, ανάλογα με την περίπτωση, σε απόλυτη, υψηλή και σχετική. Ανεξάρτητα από την κατάταξή τους οι φυσικές περιοχές τα τελευταία χρόνια έχουν πάρει σημαντική θέση και πολλές φορές προτεραιότητα στις χωροταξικές ρυθμίσεις και αποφάσεις. Οι περισσότερες χώρες έχουν λάβει σήμερα ιδιαίτερα μέτρα , τόσο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων διαχείρισης των περιοχών αυτών, όσο και για την καλύτερη αξιοποίησή τους, ώστε αφενός να διατηρούν τον οικολογικό τους χαρακτήρα και αφετέρου να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις του κοινωνικού συνόλου.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να είναι σε θέση να περιγράφουν τα κριτήρια για το χαρακτηρισμό μιας περιοχής ως φυσικά προστατευόμενης.
• Να είναι σε θέση να διακρίνουν τις κατηγορίες των προστατευόμενων περιοχών.
• Να γνωρίζουν τους σκοπούς και τις λειτουργίες μιας προστατευόμενης περιοχής.

Λιβάδια είναι φυσικά οικοσυστήματα που αναπτύσσονται, που φέρουν ποώδεις ή ξυλώδεις ή και μικτές φυτοκοινωνίες και που παράγουν βοσκήσιμη ύλη για τα κτηνοτροφικά και τα άγρια ζώα. Το λιβάδι αποτελείται από κοινωνίες φυτών και ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον και ως οικοσύστημα είναι ευμετάβλητο και σύνθετο. Το κύριο προϊόν των λιβαδιών είναι η βοσκήσιμη ύλη που χρησιμοποιείται από τα κτηνοτροφικά ζώα ενώ, παράλληλα συμβάλλει στην παραγωγή έμμεσων αγαθών και υπηρεσιών για τον άνθρωπο. Στη χώρα μας διακρίνουμε τέσσερις κυρίως τύπους λιβαδιών. Τα λιβάδια ποώδους βλάστησης ή ποολίβαδα ή χορτολίβαδα, Τα λιβάδια θαμνώδους βλάστησης ή θαμνολίβαδα, τα μερικώς δασοσκεπή λιβάδια και τα βοσκούμενα αραιά δάση. Η λιβαδική βλάστηση έχει προέλθει από την αποχώρηση της δασικής βλάστησης που έγινε είτε από κλιματικούς λόγους, είτε από εδαφολογικούς λόγους που δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη των δασών. Τα φυσικά λιβάδια σπάνια παράγουν το δυναμικό τους εξαιτίας της μη ορθολογικής διαχείρισης που εφαρμόζεται σ' αυτά. Λόγω της μεγάλης έλλειψης της χώρας μας σε κτηνοτροφικά προϊόντα, η σωστή αξιοποίηση των λιβαδιών από την κτηνοτροφία αποτελεί εθνική ανάγκη. Για το λόγο αυτό η διαχείριση πρέπει να γίνεται κατά τρόπο που να διασφαλίζει τη μέγιστη δυνατή παραγωγή βοσκήσιμης ύλης για την Κτηνοτροφία, χωρίς όμως να μειώνονται και οι άλλες προσφορές των λιβαδιών.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να είναι σε θέση να περιγράφουν τα χαρακτηριστικά των φυσικών και τεχνιτών λιβαδιών.
• Να γνωρίζουν τους παράγοντες που συνθέτουν ένα λιβαδικό οικοσύστημα.
• Να μπορούν να συσχετίζουν το περιβάλλον με την λιβαδική βλάστηση.
• Να μπορούν να προσδιορίζουν την κανονική χρήση των διαφόρων τύπων λιβαδιών.

Ο σημερινός πολιτισμός απαιτεί την κατανάλωση όλο και μεγαλύτερης ενέργειας. Η παλαιότερη πηγή ενέργειας για τον άνθρωπο είναι η βιομάζα, δηλαδή υποπροϊόντα της δασικής, ζωικής και φυτικής παραγωγής, όπως επίσης τα απορρίμματα και αστικά απόβλητα. Τα υλικά αυτά χρησιμοποιούνται όπως έχουν ή κατόπιν κατεργασίας, όπως πυρόλυσης ή ζύμωσης. Οι ορυκτοί άνθρακες αποτελούν ακόμη κύρια πηγή ενέργειας για τον άνθρωπο. Πρόκειται για φυτική ύλη που στο πέρασμα του χρόνου στην επίδραση μεγάλων πιέσεων και θερμοκρασιών έδωσε τον ορυκτό άνθρακα στην μορφή της τύρφης, του λιγνίτη, των υποπισσούχων ανθράκων, των πισσούχων ανθράκων του ανθρακίτη και του ημιανθρακίτη. Το πετρέλαιο αποτελεί και αυτό ορυκτό καύσιμο. Κοιτάσματα πετρελαίου έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά μέρη του κόσμου. Το πετρέλαιο των διαφόρων κοιτασμάτων χαρακτηρίζεται από σύσταση χαρακτηριστική της περιοχής προέλευσης. Κατά τη διύλιση του πετρελαίου λαμβάνονται αέρια καύσιμα, βενζίνη, κεροζίνη, πετρέλαιο diesel και πετρέλαιο εξωτερικής καύσης. Στα καύσιμα αέρια υπάγονται το γαιαέριο η γηγενές φυσικό αέριο, το φωταέριο, το υγραέριο, το ελαιαέριο, το υδαταέριο, το πτωχό αέριο, το ανθρακαέριο, το αέριο των υψικαμίνων, η ασετυλίνη και το βιαέριο. Σήμερα με την πρόοδο της τεχνολογίας ο άνθρωπος άρχισε να εκμεταλλεύεται και τις ανανεώσιμες, όπως λέγονται, πηγές ενέργειας. Οι μονάδες που έχουν δημιουργηθεί είναι μικρής ισχύος, αλλά με τη συνεχιζόμενη έρευνα ελπίζεται ότι οι πηγές αυτές θα δώσουν κάποτε το σύνολο της απαιτούμενης ενέργειας και έτσι θα σταματήσουμε να ρυπαίνουμε το περιβάλλον καίγοντας τα ορυκτά καύσιμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ήλιος μέσα σε δέκα δευτερόλεπτα στέλνει στη γη τόση ενέργεια, όση καταναλώνουν οι άνθρωποι σε ένα εικοσιτετράωρο. Η ενέργεια των ποταμών, η ενέργεια των κυμάτων, η ενέργεια των παλιρροιών, η αιολική ενέργεια, η γεωθερμική ενέργεια, η ενέργεια των ωκεανών και η ηλιακή ενέργεια αποτελούν τη λύση του μέλλοντος.Η πυρηνική ενέργεια στις αναπτυγμένες χώρες αποτελεί λύση στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αλλά δημιουργούνται πολλά προβλήματα για την απομάκρυνση των πυρηνικών αποβλήτων αλλά και κίνδυνοι από λάθη.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να γνωρίζουν τα διάφορα είδη καυσίμων και τους λόγους εξάντλησής τους.
• Να είναι σε θέση να περιγράψουν τα καύσιμα αέρια, την προέλευση τους και τη χρήση τους.
• Να γνωρίζουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον από την χρήση των συμβατικών ενεργειακών πόρων.
• Να είναι σε θέση να περιγράψουν στοιχεία και τρόπους αξιοποίησης των εναλλακτικών πηγών ενέργειας.
• Να γνωρίζουν τα πλεονεκτήματα της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Τα υγρά απόβλητα προέρχονται από τις πόλεις και τις βιομηχανίες και αποτελούν λόγω του μεγάλου όγκου τους ένα από τα κύρια προβλήματα των σημερινών πόλεων. Αν σκεφτεί κανείς ότι ο κάθε άνθρωπος καταναλώνει για τις ανάγκες του δέκα λίτρα νερού την ημέρα, μπορεί να υπολογίσει κανείς τον όγκο των υγρών αποβλήτων για είκοσι τέσσερις ώρες σε μια πόλη ενός εκατομμυρίου. Επιπλέον οι βιομηχανίες καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες νερού και έτσι ο συνολικός όγκος των υγρών αποβλήτων που δέχονται οι υπόνομοι είναι τεράστιος. Η κατεργασία των υγρών αποβλήτων έχει σαν στόχο το διαχωρισμό των αιωρούμενων και διαλυμένων μέσα στο νερό ουσιών, την απολύμανση του απομένοντος νερού και την απόδοση του καθαρού στη φύση. Οι διαλυμένες ουσίες είναι οργανικές ή ανόργανες και πρόκειται για πρωτεΐνες, σάκχαρα, λίπη και έλαια, άλατα, οξέα και μεταλλικά ιόντα γενικά και ειδικότερα μεταλλικά ιόντα βαρέων μετάλλων. Τα υγρά απόβλητα χαρακτηρίζονται και από μία μεγάλη συγκέντρωση μικροοργανισμοί, βακτηριδίων, παθογόνων ή μη, και μυκήτων. Στην επεξεργασία των υγρών αποβλήτων μεγάλο ρόλο παίζουν οι μικροοργανισμοί που καταναλώνουν τις οργανικές ουσίες των λυμάτων στην επιφάνεια, δηλαδή οι αερόβιοι και στο βάθος οι αναερόβιοι. Η διαδικασία αυτή γίνεται σε ειδικές δεξαμενές. Κατά την πρωτοβάθμια επεξεργασία απομακρύνονται τα αιωρούμενα σωματίδια και τα κολλοειδή και επίσης ρυθμίζεται το ρΗ του μείγματος. Η δευτεροβάθμια επεξεργασία αποτελεί μια βιολογική επεξεργασία κατά την οποία το μείγμα απαλλάσσεται από τα οργανικά διαλυτά συστατικά με αερόβιο και αναερόβιο ζύμωση. Η διαδικασία ακολουθεί τα στάδια της μόλυνσης με λάσπη προηγούμενης κατεργασίας, του αερισμού και τελικά της καθίζησης. Κατά την επεξεργασία αυτή χρησιμοποιείται υψηλής στάθμης μηχανολογικός εξοπλισμός και εγκαταστάσεις. Κατά την τριτοβάθμια επεξεργασία απολυμαίνεται το νερό με όζον ή χλώριο, οπότε αποδίδεται στη φύση απαλλαγμένο μικροοργανισμών. Η λάσπη που απομένει χρειάζεται ειδική επεξεργασία για την αρχική συμπύκνωση της και τελικά την αποξήρανσή της. Κατά τη διαδικασία αυτή, συνήθως με ασβέστη, καταστρέφουμε τους μικροοργανισμούς, έτσι ώστε η ξηρή λάσπη να μην μπορεί να μολύνει το περιβάλλον.Τα στερεά απόβλητα αποτελούν και αυτά ένα τεράστιο πρόβλημα, λόγω του μεγάλου όγκου τους. Σήμερα εφαρμόζονται διάφοροι μέθοδοι ταφής των σκουπιδιών με τις οποίες εξασφαλίζεται η αποφυγή μόλυνσης του εδάφους, του υπεδάφους και των υπόγειων υδάτων από τα στραγγίσματα των σκουπιδιών. Επιπλέον η σημερινή τεχνολογία επιτρέπει τη συλλογή μεθανίου που παράγεται κατά τη σήψη των σκουπιδιών και χρησιμοποιείται για τις ανάγκες της εγκατάστασης.

Στόχος της παρούσας ενότητας είναι οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας:

• Να γνωρίζουν την προέλευση των αποβλήτων.
• Να γνωρίζουν τις επιπτώσεις της κακής διαχείρισης των αποβλήτων.
• Να μπορούν να περιγράψουν τα χαρακτηριστικά και τις διαφορές επεξεργασίες των υγρών αποβλήτων.
• Να γνωρίζουν τρόπους ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης υλικών.
• Να γνωρίζουν τον τρόπο διαχείρισης στερεών αποβλήτων.