Βιολογια
Β Γενικου Λυκειου - ΘετικηΣ ΚατευθυνσηΣ

To κύτταρο είναι η μικρότερη μονάδα ζωής. Όλα τα κύτταρα ενός πολυκύτταρου οργανισμού προέρχονται από το ζυγωτό και με τη διαφοροποίηση αποκτούν εξειδικεύσεις στη δομή και τη λειτουργία τους. Με βάση τις γενικές τους λειτουργίες, διακρίνονται τέσσερεις κατηγορίες κυττάρων, τα επιθηλιακά κύτταρα, τα κύτταρα του συνδετικού ιστού, τα μυϊκά κύτταρα και τα νευρικά κύτταρα. Συναθροίσεις κυττάρων της ίδιας κατηγορίας λέγονται ιστοί. Υπάρχουν τέσσερεις βασικοί τύποι ιστού: ο επιθηλιακός, ο συνδετικός, ο μυϊκός και ο νευρικός.

Κύτταρα από κάθε ιστό συμμετέχουν στο σχηματισμό οργάνων, τα οποία με τη σειρά τους σχηματίζουν λειτουργικά σύνολα που λέγονται συστήματα. Καθένα από τα δέκα συστήματα είναι κατάλληλα προσαρμοσμένο στην διεκπεραίωση μιας συγκεκριμένης λειτουργίας του οργανισμού. Το σύνολο των συστημάτων συνιστούν τον οργανισμό.

Η λειτουργική μονάδα του νευρικού συστήματος είναι ο νευρώνας. Οι νευρώνες μπορούν να μεταβάλλουν τη λειτουργική της κατάσταση από την ηρεμία στη διέγερση και ξανά στην ηρεμία μέσα σ' ελάχιστο χρονικό διάστημα. Αυτή η ταχύτατη εναλλαγή λέγεται δυναμικό ενέργειας ή νευρική ώση και δίνει τη δυνατότητα στον οργανισμό να αντιδρά γρήγορα στους ερεθισμούς του περιβάλλοντος (εξωτερικού ή εσωτερικού). Η καθορισμένη σύνδεση των νευρώνων μεταξύ τους δίνει τη δυνατότητα στην ανάπτυξη στερεότυπων αντιδράσεων που λέγονται αντανακλαστικά.

To Νευρικό Σύστημα του ανθρώπου αποτελείται από πολλά δισεκατομμύρια νευρώνες που είναι οργανωμένα με συγκεκριμένη δομή. Το νευρικό σύστημα αποτελείται από δύο μεγάλους κλάδους, το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα. Με τα περιφερικά νεύρα άγονται οι εντολές από τον εγκέφαλο προς τα εκτελεστικά όργανα και παράλληλα φέρονται οι αισθητικές πληροφορίες από την περιφέρια στο ΚΝΣ.

Τα αισθητήρια όργανα περιέχουν τους υποδοχείς. Οι υποδοχείς μετατρέπουν τα ερεθίσματα σε νευρικές ώσεις οι οποίες μεταφέρονται σε συγκεκριμένα σημεία του Κ.Ν.Σ και δημιουργούνται οι αισθήσεις.

Οι ενδοκρινείς αδένες επηρεάζουν ένα πολύ μεγάλο αριθμό κυτταρικών λειτουργιών σε όλους τους ιστούς του σώματος. Οι ενδοκρινείς αδένες παράγουν τις ορμόνες οι οποίες ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες χημικών ενώσεων όπως πρωτείνες και στεροειδή. Οι κυριότεροι ενδοκρινείς αδένες του ανθρώπου είναι η υπόφυση, τα επινεφρίδια, ο θυρεοειδής το πάγκρεας οι όρχεις και οι ωοθήκες. Οι κυριότερες ανθρώπινες ορμόνες είναι η αυξητική, η θυροξίνη, η ινσουλίνη τα οιστρογόνα και τα τεστοστεροειδή.

Ομοιόσταση είναι η διατήρηση σταθερού εσωτερικού περιβάλλοντος, δηλαδή η σταθερή ποσότητα και σύσταση των υγρών των ιστών, που είναι απαραίτητη για τη λειτουργία των κυττάρων. Όταν κάποιος παράγοντας που επηρεάζει το εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού παρεκκλίνει από τα κανονικά επίπεδα, τότε ενεργοποιούνται διορθωτικοί μηχανισμοί που ονομάζονται συστήματα ανάδρασης. Η διατήρηση της ομοιόστασης είναι υπόθεση όλων των συστημάτων του οργανισμού τα οποία συνεργάζονται αρμονικά μεταξύ τους, κάτω από τον έλεγχο του νευρικού συστήματος και των ενδοκρινών αδένων.

Η συμπεριφορά ενός οργανισμού - δηλαδή των σύνολο των αντιδράσεων του- είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης γονιδίων και περιβάλλοντος και ελέγχεται από το νευρικό σύστημα. Από τους σημαντικότερους παράγοντες που καθορίζουν τη συμπεριφορά είναι η μάθηση, μία λειτουργία που επιτρέπει στον οργανισμό να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του στο συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον και η μνήμη, μία λειτουργία που του επιτρέπει να αποθηκεύει και να χρησιμοποιεί τις γνώσεις που απέκτησε. Η ικανότητα ομιλίας τέλος -που στηρίζεται στη μνήμη - αποτελεί μια ανώτερη λειτουργία που χαρακτηρίζει αποκλειστικά τον άνθρωπο.

Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης του κεφαλαίου ο μαθητής θα πρέπει να είναι σε θέση:

• Να περιγράφει το νευρικό κύτταρο.
• Να κατανοεί τον τρόπο δημιουργίας και μεταβίβασης της νευρικής ώσης.
• Να κατανοεί τον ρόλο των ανακλαστικών στην άμεση απόκριση του οργανισμού στα ερεθίσματα.
• Να κατανοεί τον ρόλο του αυτόνομου Ν.Σ. στην ρύθμιση ζωτικών λειτουργιών του οργανισμού.
• Να γνωρίζει τα μέρη του νευρικού συστήματος και τη λειτουργία τους στον ανθρώπινο οργανισμό.
• Να προσδιορίζει τη λειτουργική σχέση του νευρικού και του μυικού συστήματος.
• Να γνωρίζει τα κέντρα ελέγχου βασικών λειτουργιών του οργανισμού.
• Να αιτιολογεί τις επιπτώσεις των εξαρτησιογόνων ουσιών σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο και να διαμορφώσει αρνητικές στάσεις απέναντι σ’ αυτές.
• Να συγκρίνει τον τρόπο ρύθμισης των λειτουργιών του οργανισμού μέσω του νευρικού συστήματος και του συστήματος των ενδοκρινών αδένων.
• Να περιγράφει και να κατανοεί τα σημαντικότερα στάδια δημιουργίας μιας αίσθησης.
• Να χρησιμοποιεί τις γνώσεις που αποκτά σχετικά με την επίδραση των θορύβων, της ακτινοβολίας κ.ά. για την προστασία της υγείας του.
• Να κατανοεί ότι οι πολύπλοκες λειτουργίες όπως η συμπεριφορά εξαρτώνται από την συνεργασία διαφόρων συστημάτων του οργανισμού.
• Να συσχετίζει την ικανότητα του οργανισμού για διατήρηση σταθερού εσωτερικού περιβάλλοντος (ομοιόσταση) με την δυνατότητα προσαρμογής του σε διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες.

Οι μύες διακρίνονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: τους σκελετικούς μύες, τους λείους μύες και τον καρδιακό μυ. Οι μύες αποτελούνται από επιμήκεις μυϊκές ίνες, που μπορούν να μεταβάλλουν το μήκος τους.

Οι σκελετικοί μύες προσφύονται με τους τένοντες στα οστά. Έχουν μεγάλη ποικιλία μορφών και αποτελούνται από δεσμίδες μυϊκών ινών. Μια μυϊκή ίνα έχει μήκος αρκετών εκατοστών και αποτελείται από πολλά μυοϊνίδια. Κατά μήκος κάθε μυοϊνιδίου υπάρχουν πολλές χιλιάδες σαρκομέρια, τα οποία αποτελούνται από λεπτά νημάτια ακτίνης παράλληλα διατεταγμένα με παχειά νημάτια μυοσίνης. Οι σκελετικοί μύες νευρώνονται από τους κινητικούς νευρώνες του ΚΝΣ και υπακούουν στη βούληση μας. Το σημείο επαφής του νευρώνα με την μυϊκή ίνα λέγεται νευρομυική σύναψη και ο απελευθερούμενος νευροδιαβιβαστής είναι η ακετυλοχολίνη. Η απελευθέρωσή της ακετυλοχολίνης από την έλευση μιας νευρικής ώσης οδηγεί στην ταχύτατη ηλεκτρική διέγερση της μεμβράνης των μυϊκών ινών. Τα εγκάρσια σωληνάρια Τ επιτρέπουν τη γρήγορη εξάπλωση της ηλεκτρικής διέγερσης σ' όλο το βάθος της μυϊκής ίνας και την είσοδο Ca2+ μέσα στα σαρκομέρια. To Ca2+ είναι απαραίτητο για τη διολίσθηση των νηματίων ακτίνης ως προς τα νημάτια μυοσίνης, οδηγώντας σε συστολή των σαρκομερίων και κατ' επέκταση των μυών.

Οποιοδήποτε ερέθισμα (αισθητικό ή από ανώτερα κέντρα του εγκεφάλου) επηρεάζει τη λειτουργία των κινητικών νευρώνων, επηρεάζει και τη λειτουργία των σκελετικών μυών.

Για να κινηθεί ένα μέλος του σώματος, συμμετέχει μεγάλος αριθμός μυών. Ο συντονισμός της συστολής ή χαλάρωσης όλων αυτών των μυών επιτελείται στο ΚΝΣ και επηρεάζεται καθοριστικά από τα αισθητικά ερεθίσματα.

Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης του κεφαλαίου ο μαθητής θα πρέπει:

• Να γνωρίζει τους τύπους μυϊκού ιστού.
• Να γνωρίζει τη μορφολογία και τη δομή των σκελετικών μυών.
• Να γνωρίζει τη διαδικασία διέγερσης και συστολής της μεμβράνης των μϋικών ινών.
• Να γνωρίζει τη διαδικασία συνεργασίας των μυών για την κίνηση και την στήριξη του σώματος.
• Να να γνωρίζει τις διαδικασίες του μυϊκού συστήματος που διέπουν τον μυϊκό κάματο, τις κράμπες και τις θλάσεις.

Ο σκελετός στηρίζει το σώμα, χρησιμοποιείται για την κίνηση, παρέχει προστασία σε ζωτικά όργανα του σώματος, αποτελεί αποθήκη αλάτων και, τέλος, έχει αιμοποιητικό ρόλο. Ο οστίτης ιστός αποτελεί το κύριο συστατικό των οστών. Ο ιστός αυτός αποτελείται από από τη μεσοκυττάρια ουσία και τρεις τύπους κυττάρων, τους οστεοβλάστες, τα οστεοκύτταρα και τους οστεοκλάστες. Ο μυελός των οστών είναι ένας μαλακός ιστός, πλούσιος σε αγγεία και περιέχεται στη σπογγώδη ουσία όλων των οστών καθώς και στο μυελικό σωλήνα των μακρών οστών. Διακρίνεται σε ερυθρό και σε ωχρό μυελό.

Ανάλογα με τη μορφή τους, τα οστά διακρίνονται σε τέσσερεις τύπους: τα μακρά, τα βραχέα και τα πλατιά. Η διαδικασία δημιουργίας, ανάπτυξης και αύξησης των οστών καλείται οστεογένεση.

Ο σκελετός σχηματίζεται με σύνδεση των οστών μεταξύ τους μέσω των αρθρώσεων. Διακρίνουμε δύο είδη αρθρώσεων: τις συναρθρώσεις, όπου τα ενούμενα οστά έχουν ελάχιστη ή καθόλου δυνατότητα κινήσεων και τις διαρθρώσεις, όπου τα οστά έχουν εκτεταμένη δυνατότητα κινήσεων.

Με την υιοθέτηση της κατάλληλης σωματική στάσης και κίνησης καθώς και με σωστή διατροφή μπορούν να αποφευχθούν οι περισσότερες επίκτητες παθήσεις του σκελετικού συστήματος.

Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης του κεφαλαίου ο μαθητής θα πρέπει να είναι σε θέση:

• Να γνωρίζει το ρόλο του σκελετού στον ανθρώπινο οργανισμό.
• Να έχει διαμορφώσει στάσεις και συμπεριφορές που θα συμβάλλουν στη διατήρηση του σκελετού σε καλή κατάσταση.
• Να προσδιορίζει τη λειτουργική σχέση μεταξύ οστών, αρθρώσεων και σκελετικών μυών.
• Να διακρίνει τα είδη των αρθρώσεων και να κατονομάζει τα μέρη μίας άρθρωσης.
• Να συσχετίζει την άσκηση και τη σωστή στάση του σώματος με την καλή λειτουργία του κινητικού συστήματος.
• Να προτείνει τρόπους για την αποφυγή ατυχημάτων στην καθημερινή ζωή.
• Να αναπτύξει στάση αλληλεγγύης απέναντι στα άτομα με κινητικά προβλήματα.

Η ενέργεια που απαιτεί ο ανθρώπινος οργανισμός για να διατηρηθεί στη ζωή προέρχεται από συγκεκριμένες κατηγορίες οργανικών χημικών χημικών ενώσεων. Αυτές είναι οι υδατάνθρακες, οι πρωτεΐνες και τα λίπη. Η διάσπαση αυτών των ενώσεων και η μεταφορά τους στην κυκλοφορία γίνεται από το πεπτικό σύστημα. Απαραίτητα στοιχεία της διατροφής είναι επίσης και πολλά ανόργανα στοιχεία καθώς επίσης και οι βιταμίνες.

Το πεπτικό σύστημα αποτελείται από τη στοματική κοιλότητα, τον φάρυγγα, τον οισοφάγο, το στόμαχο, το λεπτό έντερο και το παχύ έντερο. Σε κάθε τμήμα του πεπτικού συστήματος γίνεται μηχανική και χημική πέψη της τροφής. Η διάσπαση των υδατανθράκων ξεκινά από τη στοματική κοιλότητα, η πέψη των πρωτεϊνών από το στόμαχο και των λιπών από το δωδεκαδάκτυλο.

Η πλήρης πέψη και απορρόφηση όλων των θρεπτικών συστατικών γίνεται στο λεπτό έντερο με τη βοήθεια ενζύμων του παγκρέατος και των χολικών αλάτων της χολής καθώς και διαφόρων ορμονών.

Για να γίνει η πέψη είναι απαραίτητη η έκκριση μεγάλων ποσοτήτων υγρών στο εσωτερικό του εντερικού αυλού. Το νερό αυτών των υγρών επαναρροφάται στο παχύ έντερο. Το τελικό προϊόν της πέψης είναι τα κόπρανα που περιέχουν άπεπτες ουσίες.

Στο γαστρεντερικό σωλήνα (στοματική κοιλότητα, παχύ έντερο) συμβιώνουν φυσιολογικά με τα κύτταρα του σώματος και βακτηριακοί πληθυσμοί μαζί, που χαρακτηρίζονται ως φυσιολοική βακτηριακή χλωρίδα.

Όλα τα στάδια των λειτουργιών του πεπτικού ρυθμίζονται από το ενδοκρινικό και το νευρικό σύστημα.

Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης του κεφαλαίου ο μαθητής θα πρέπει να είναι σε θέση:

• Να αναγνωρίζει τα διάφορα όργανα του πεπτικού συστήματος, να προσδιορίζει τη θέση τους και να κατανοεί τον τρόπο λειτουργίας τους.
• Να γνωρίζει ότι η πέψη συντελείται με τη συνεργασία διαφόρων οργάνων και να κατανοεί το ρόλο του κάθε οργάνου σ’ αυτήν.
• Να αναγνωρίζει την αξία της σωστής διατροφής για τη διατήρηση της υγείας του ανθρώπου και να διαμορφώσει σωστές διατροφικές συνήθειες.
• Να χρησιμοποιεί τις γνώσεις που αποκτά για να ερμηνεύει καταστάσεις στο περιβάλλον του που σχετίζονται με την διατροφή.

Το αίμα είναι υγρός ιστός που χάρη στη συνεχή κυκλοφορία του αποτελεί το μέσο διακίνησης των θρεπτικών υλικών, του O2, του CO2, των ορμονών, των βιταμινών αλλά και των άχρηστων υλικών από και προς τους ιστούς του σώματος. Αποτελείται από το πλάσμα και τα έμμορφα συστατικά. Τα έμμορφα συστατικά αποτελούνται από τα ερυθροκύτταρα, τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια. Όλα τα έμμορφα συστατικά κατάγονται από τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα του μυελού των οστών.

To κυκλοφορικό σύστημα αποτελείται από την καρδιά (που λειτουργεί ως αντλία) και ένα κλειστό σύστημα αγγείων που εξασφαλίζει ότι το αίμα θα βρίσκεται (για όσο διαρκεί η ζωή μας) σε διαρκή κυκλοφορία. Αγγεία βρίσκονται παντού στο σώμα και μάλιστα σε πολύ μεγάλη πυκνότητα. Ακριβώς επειδή κυκλοφορεί διαρκώς στην άμεση γειτονία όλων των κυττάρων, επιτελεί ταυτόχρονα την τροφοδοσία των ιστών με θρεπτικά υλικά και οξυγόνο, την απομάκρυνση των άχρηστων ουσιών του κυτταρικού μεταβολισμού. Επίσης παίζει κεντρικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού και στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος (θερμορύθμιση).

To λεμφικό σύστημα λειτουργεί συμπληρωματικά με το κυκλοφορικό. Αποτελείται από το σύστημα των λεμφαγγείων και των λεμφαδένων. Παίζει καθοριστικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού, αλλά και στην ισορροπία των υγρών μεταξύ ιστών και αίματος.

Το αναπνευστικό σύστημα αποτελείται από τα όργανα της αναπνευστικής οδού, δηλαδή τη μύτη, το λάρυγγα, την τραχεία, τους βρόγχους και τους πνεύμονες. Εξυπηρετεί (μαζί με το κυκλοφορικό) την ανταλλαγή των αναπνευστικών αερίων (Ο2, CΟ2) μεταξύ του οργανισμού και του ατμοσφαιρικού αέρα. Έτσι όμως, αποτελεί πύλη εισόδου μικροβίων και άλλων βλαβερών ουσιών, αλλά όπως και το πεπτικό, είναι κατάλληλα εφοδιασμένο με κύτταρα του ανοσοποιητικού.

Η διαδικασία της αποβολής των άχρηστων ή τοξικών προϊόντων του μεταβολισμού (μεταβολίτες) αποτελεί τη λειτουργία της απέκκρισης. Στην απεκκριτική λειτουργία του οργανισμού συμμετέχουν οι πνεύμονες, το δέρμα και τμήματα του πεπτικού συστήματος (τελικό τμήμα του παχέος εντέρου, το ορθό), ενώ τα κύρια όργανα απέκκρισης είναι τα ουροποιητικά και τα ουροφόρα.

Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης του κεφαλαίου ο μαθητής θα πρέπει να είναι σε θέση:

• Να γνωρίζει τη δομή, τη λειτουργία και το ρόλο του Κυκλοφορικού συστήματος στον άνθρωπο.
• Να γνωρίζει τους παράγοντες που επηρεάζουν την λειτουργία του κυκλοφορικού συστήματος και να ερμηνεύει τον τρόπο δράσης τους.
• Να γνωρίζει τη σύσταση του αίματος και το ρόλο του κάθε συστατικού στη λειτουργία του οργανισμού.
• Να διακρίνει ομοιότητες και διαφορές λεμφικού και Κυκλοφορικού συστήματος και να τις συσχετίζει με το ρόλο τους στη λειτουργία του οργανισμού.
• Να γνωρίζει τον τρόπο δράσης των παραγόντων που επηρεάζουν το κυκλοφορικό σύστημα και να διαμορφώσει στάσεις και συμπεριφορές που εξασφαλίζουν την διατήρηση της ομαλής λειτουργίας του.
• Να γνωρίζει τη δομή των αναπνευστικών οργάνων και να κατανοεί το ρόλο τους στην αναπνευστική λειτουργία.
• Να περιγράφει την πορεία των αναπνευστικών αερίων στον οργανισμό.
• Να προσδιορίζει τη λειτουργική σχέση αναπνευστικού και κυκλοφορικού συστήματος.
• Να γνωρίζει τους παράγοντες που επηρεάζουν την λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος και να διαμορφώσει αρνητική στάση απέναντι στο κάπνισμα.

Το γεννητικό σύστημα αποτελείται από τα γεννητικά όργανα, που είναι διαφορετικά στα δύο φύλα. Με το γεννητικό σύστημα και τη γενετήσια επαφή επιτυγχάνεται η αναπαραγωγή και διαιώνιση του ανθρώπινου είδους. Φορέας αλλά και τροφός του εμβρύου είναι η γυναίκα, που είναι εφοδιασμένη με κατάλληλα όργανα και χαρακτηριστικά (ισχύο που να επιτρέπει την κύηση, μαζικοί αδένες). Τα αναπαραγωγικά όργανα στη γυναίκα είναι οι ωοθήκες και η μήτρα, ενώ στους άντρες οι όρχεις και το πέος. Οι ωοθήκες και οι όρχεις παράγουν όχι μόνο γαμέτες (σπερματοζωάρια, ωάρια), αλλά και ορμόνες. Έτσι, συμμετέχουν ως όργανα και στο ενδοκρινικό σύστημα.

Οι γαμέτες δημιουργούνται από το αναπαραγωγικό σύστημα του άνδρα σπερματογένεση και της γυναίκας ωογένεση. Κατά τη γονιμοποίηση (δηλ. τη σύντηξη των δύο γαμετών), η κεφαλή ενός σπερματοζωαρίου διαπερνά το τοίχωμα του ωαρίου. Το γονιμοποιημένο ωάριο σχηματίζει το μορίδιο και το βλαστίδιο και εμφυτεύεται στη μήτρα σχηματίζοντας την τροφοβλάστη. Στο τέλος του πρώτου τριμήνου της κύησης έχει αρχίσει η ανάπτυξη όλων των οργάνων του εμβρύου. Μετά το τέλος της κύησης ακολουθεί ο τοκετός, δηλαδή οι φυσιολογικές εκείνες λειτουργίες που οδηγούν στην έξοδο του εμβρύου, του πλακούντα και των υμένων από την μήτρα. Η δημιουργία των γαμετών, η κύηση και ο τοκετός ελέγχονται από ορμόνες.

Σεξουαλικά μεταδιδόμενα ονομάζονται τα νοσήματα που μεταδίδονται κυρίως με τη σεξουαλική επαφή. Κάποια από αυτά οφείλονται σε βακτήρια (η σύφιλη, η γονοκοκκική ουρηθρίτιδα και η λοίμωξη από χλαμύδια) ενώ άλλα σε ιούς (ο απλός έρπητας, τα γεννητικά κονδυλώματα, η λοίμωξη από τον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας και η ηπατίτιδα Β και C. Μερικά οφείλονται επίσης σε πρωτόζωα (λοίμωξη από τριχομονάδες) ή μύκητες (καντιντίαση). Τα νοσήματα αυτά προκαλούν στειρότητα, νοσηρότητα, ακόμη και θνησιμότητα. Η εμφάνισή τους στον πληθυσμό είναι συχνή και γι αυτό απαιτείται η εφαρμογή κατάλληλων μέτρων πρόληψης. Η συνεχής ενημέρωση του πληθυσμού γύρω από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα είναι απαραίτητη.

Η αντισύλληψη αναφέρεται σε διάφορες μεθόδους οι οποίες εφαρμόζονται προκειμένου να αποφύγουμε μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, με όσο το δυνατό λιγότερες παρενέργειες. Οι μέθοδοι αντισύλληψης είναι οι φυσικές μέθοδοι, μέσω του οικογενειακού προγραμματισμού, η διακοπτόμενη συνουσία, η χρήση του προφυλακτικού, η ορμονική αντισύλληψη από το στόμα ("χάπι"), τα ενδομητρικά σπειράματα κ.λπ.

Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης του κεφαλαίου ο μαθητής θα πρέπει να είναι σε θέση:

• Να περιγράφει το γεννητικό σύστημα της γυναίκας και του άντρα.
• Να γνωρίζει και να κατανοεί τα βασικά στάδια της βιολογικής λειτουργίας που οδηγεί στην δημιουργία ενός νέου ανθρώπου.
• Να γνωρίζει τα αίτια και τις συνέπειες των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων ασθενειών και να έχει διαμορφώσει ανάλογες στάσεις ώστε να προστατεύει τον εαυτό του.
• Να γνωρίζει τους τρόπους αντισύλληψης καθώς και τα πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα τους.