Νεα Ελληνικη Λογοτεχνια
Α Γενικου Λυκειου – ΓενικηΣ ΠαιδειαΣ

Κατά την περίοδο αυτή εξετάζονται δημοτικά και ακριτικά τραγούδια, καθώς και ιπποτικά μυθιστορήματα. Η μετάβαση από τη βυζαντινή-μεσαιωνική λογοτεχνία στη νεοελληνική τοποθετείται στον 10ο με 11ο αιώνα, εκλαμβάνοντας το Έπος του Διγενή Ακρίτα ως το πρωιμότερο λογοτεχνικό κείμενο που γράφτηκε στη νέα ελληνική γλώσσα. Οι βυζαντινοί αγωνίζονται να διατηρήσουν τα ανατολικά, κυρίως, σύνορα της αυτοκρατορίας, τα οποία υπερασπίζονται οι λεγόμενοι “ακρίτες”. Οι αγώνες τους εναντίον των Αράβων, των εμίρηδων και των ληστών ήταν αδιάλειπτοι, για αυτό και γύρω από τα ηρωικά κατορθώματά τους δημιουργήθηκαν διάφοροι θρύλοι, οι οποίοι απεικονίζονται στο λόγιο Έπος του Διγενή Ακρίτα και στα Ακριτικά δημοτικά τραγούδια.

Επίσης στην ενότητα αυτή θα δούμε πως από τα τέλη του 11ου αιώνα το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από τη λυρική στην επική ποίηση ανοίγοντας έτσι τον δρόμο προς το μυθιστόρημα.

Eκπρόσωποι-λογοτέχνες:

Το δημοτικό τραγούδι:

1. Παραλογές

    Του νεκρού αδελφού

    Της νύφης που κακοπάθησε

2. Ακριτικά τραγούδια

    Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή

   Ο γιος της χήρας

   Ο αιχμάλωτον

3. Του Χάροντα-Του Κάτω Κόσμου

   Γιατί είναι μαύρα τα βουνά

   Ήλιε μου και τρισήλιε μου

   Η λυγερή στον Άδη

4. Ιστορικά τραγούδια

   Το κρούσος της Αντριανούπολης

   [Πάρθεν η Ρωμανία]

   [Οι σκλάβοι τω Μπαρμπαρέσσω]

   [Της Δέσπως]

   [Της Πάργας]

5. Κλέφτικα τραγούδια

   [Της νύχτας οι αρματολοί]

   Των Κολοκοτρωναίων

   Των Κοντογιανναίων

H λόγια δημιουργία:

1. Το έπος του Διγενή Ακρίτα (απόσπασμα)

2. Πρωχοπροδρομικά (απόσπασμα)

3. Ιπποτικά μυθιστορήματα

   Λίβιστρος και Ροδάμνη (απόσπασμα)

4. Γεώργιος Φραντζής, Χρονικό (αποσπάσματα)

5. Θρήνοι

   Το ανακάλημα της Κωνσταντινούπολης (αποσπάσματα)

Μετά την άλωση της Πόλης, ο ελληνισμός διασπάται. Πολλοί Έλληνες φεύγουν στη Δύση (ο πληθυσμός αυτός αποτελεί τον ελληνισμό της διασποράς), ενώ από τις ελληνικές περιοχές άλλες υποδουλώνονται στους Τούρκους (τουρκοκρατούμενος ελληνισμός) και άλλες στους Φράγκους, Ενετούς (λατινοκρατούμενος ελληνισμός). Ενώ ο διασπορικός και ο τουρκοκρατούμενος ελληνισμός φαίνεται να μην επιδεικνύουν ιδιαίτερη πολιτιστική δραστηριότητα, στις ελληνικές περιοχές, οι οποίες βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Φράγκων ή των Βενετών γράφονται έργα με έντονες επιρροές από την κλασική αρχαιότητα. Το ουμανιστικό πνεύμα της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης επηρεάζει την ελληνική παραγωγή. Κατά τη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα η Κρητική λογοτεχνία γνωρίζει την ακμή της και κορυφώνεται η παραγωγή της λογοτεχνίας της Αναγέννησης στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου γράφονται θεατρικά έργα, τραγωδίες και κωμωδίες, στην ομιλούμενη κρητική διάλεκτο.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

Καταλόγια

Κυπριακά

Μπεργαδής, Απόκοπος (απόσπασμα)

Ιωάννης Ανδρέας Τρώιλος, Χορικό από το Ροδολίνο (απόσπασμα)

Γεώργιος Χορτάτσης, Κατζούρμπος (απόσπασμα), Ερωφίλη (απόσπασμα)

Βιτσέντζος Κορνάρος, Η Θυσία του Αβραάμ (απόσπασμα), Ερωτόκριτος (αποσπάσματα)

Στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα ανθεί ο κλασικισμός, η αποθέωση του μέτρου και της αρμονίας. Η πρώτη περίοδος του 18ου αιώνα, επονομαζόμενη και περίοδος του Διαφωτισμού, είναι η περίοδος κατά την οποία σπουδαίοι διανοητές προσπαθούν να αφυπνίσουν τον άνθρωπο και να τον οδηγήσουν στην αυτογνωσία και σε μια βαθύτερη κατανόηση του κόσμου του. Η ελευθερία και η ευτυχία αποτελούν πρωταρχικές αξίες για τους διανοούμενους της εποχής.

Το κλίμα στην Ελλάδα είναι εντελώς διαφορετικό, καθώς η κατάληψη της Κρήτης από τους  Τούρκους το 1869 σηματοδοτεί και το τέλος μιας περιόδου σημαντικής λογοτεχνικής δημιουργίας. Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ανθεί πλέον η έντεχνη πεζογραφία, η οποία γράφεται στη λαϊκή γλώσσα. Παράλληλα, ανθεί και η εκκλησιαστική ρητορική με τους διδασκάλους του Γένους, ενώ γύρω από το Πατριαρχείο, στο Φανάρι, αναπτύσσεται (από το τέλος του 16ου αιώνα έως τις αρχές του 18ου αιώνα) σημαντική πνευματική κίνηση με τους λεγόμενους «Φαναριώτες», οι οποίοι γράφουν έργα σε λόγια, αρχαιοπρεπή γλώσσα. Αντίθετα, οι ιεροκήρυκες όπως ο Κοσμάς ο Αιτωλός χρησιμοποιούν στα κηρύγματά τους γλώσσα λαϊκή. Το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού γνωρίζει την ακμή του την περίοδο 1770-1820, κατά τη διάρκεια της οποίας παρατηρείται αναζωπύρωση της πνευματικής δραστηριότητας. Την τελευταία δεκαετία του 18ου αιώνα ξεχωρίζουν τα κείμενα του Ρήγα Φεραίου και λυρικοί ποιητές όπως ο Βηλαράς και ο Χριστόπουλος, οι λεγόμενοι «πρόδρομοι» του Διονύσιου Σολωμού. Στα τέλη του 18ου αιώνα αρχίζουν να κυκλοφορούν και αυτοβιογραφικές αφηγήσεις από τα χρόνια του αγώνα του ’21 με σημαντικότερους εκπροσώπους τους Κολοκοτρώνη και Μακρυγιάννη. Τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη τα οποία γράφονται σε γλώσσα λαϊκή και με την αμεσότητα του προφορικού λόγου, αποτελούν ιδιαίτερα σημαντικό δείγμα της ανάπτυξης του λογοτεχνικού είδους των Απομνημονευμάτων.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

1. Λαϊκές αφηγήσεις

   Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου (απόσπασμα)

   Χρονικό του Γαλαξιδιού (απόσπασμα)

2. Άνθη ευλαβείας

   Φραγκίσκος Κολομπής, Εις την Μετάστασιν της Πανάγνου

2. Εκκλησιαστική ρητορική

   Ηλίας Μηνιάτης, Περί φθόνου (απόσπασμα)

   Κοσμάς Αιτωλός, Από τις διδαχές (απόσπασμα)

3. Νεοελληνικός διαφωτισμός

   Δημήτριος Καταρτζής, [Από τη χρεία να οδηγούμαστε εις τα αναγκαία] (απόσπασμα)

   Ρήγας Βελεστινλής, Η επαναστατική προκήρυξη

   Ανώνυμος, Ελληνική Νομαρχία (απόσπασμα)

   Αδαμάντιος Κοραής, [Η κηδεία του Βολταίρου] (απόσπασμα), Αδελφική διδασκαλία (απόσπασμα)

   Ιωάννης Βηλαράς, [Επιστολή στον Αθανάσιο Ψαλίδα]

   Άγνωστος, Έρωτος Αποτελέσματα (απόσπασμα)

4. Οι πρόδρομοι

   Ιωάννης Βηλαράς, Σαν πεταλούδα στη φωτιά…, Γιατρική παρηγορία

   Αθανάσιος Χριστόπουλος, Φαγοπότι

5. Απομνημονεύματα

   Παναγής Σκουζές, Χρονικό της σκλαβωμένης Αθήνας (αποσπάσματα)

   Νικόλαος Κασομούλης, Στρατιωτικά ενθυμήματα (απόσπασμα)

   Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων (απόσπασμα)

   Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα (απόσπασμα)

Η λογοτεχνική παραγωγή στα νησιά του Ιονίου σε αντιδιαστολή με την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη στις αρχές του 19ου αιώνα. Αυτό οφείλεται στην απουσία του τουρκικού ζυγού και στη μακροχρόνια επαφή των νησιών με τη Δύση λόγω της ενετικής και γαλλικής κυριαρχίας. Το κίνημα του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, όπως αυτό φαίνεται μέσα από την έκφραση των φλογερών πόθων, των οραματισμών και των εσωτερικών αγωνιών του καλλιτέχνη, επηρέασε σε σημαντικό βαθμό τη λογοτεχνική παραγωγή της Επτανησιακής σχολής. O Διονύσιος Σολωμός αποτελεί ηγετική πνευματική φυσιογνωμία των ποιητών της Επτανησιακής σχολής. Κοινά χαρακτηριστικά των ποιητών της σχολής είναι η χρήση της δημοτικής γλώσσας και η αποθέωση της πατρίδας, της φύσης, της θρησκείας. Ο Ανδρέας Κάλβος αποτελεί ξεχωριστή λογοτεχνική προσωπικότητα και τυπικά μόνο εντάσσεται στην Επτανησιακή σχολή. Η ποίηση του Κάλβου διακρίνεται για τις τολμηρές, μεγαλόπρεπες εικόνες και τη χρήση ενός ιδιαίτερου γλωσσικού ιδιώματος· η γλώσσα στα ποιήματα του Κάλβου είναι μεικτή, αρχαΐζουσα με λαϊκά στοιχεία.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

Ανδρέας Κάλβος, Ο Φιλόπατρις, Εις Αγαρηνούς, Τα ηφαίστεια

Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Η γυναίκα της Ζάκυθος (απόσπασμα), Ο Πόρφυρας

Ιάκωβος Πολυλάς, Ερασιτέχνης

Γεράσιμος Μαρκοράς, Πατρική ευτυχία

Ανδρέας Λασκαράτος, Προβόδισμα, Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς (απόσπασμα)

Λορέντζος Μαβίλης, Λήθη, Μούχρωμα

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Φωτεινός (απόσπασμα)

Οι νεότεροι Φαναριώτες (Σούτσος, Ραγκαβής, Ζαλοκώστας κ.ά.), μολονότι επηρεασμένοι από τον Ευρωπαϊκό Ρομαντισμό, γράφουν λόγια ποίηση. Η πνευματική ζωή μεταφέρεται από την περιφέρεια στην πρωτεύουσα και οι ποιητές που γράφουν αυτή την εποχή αποτελούν τη λεγόμενη Ρομαντική Σχολή των Αθηνών. Οι λογοτέχνες που ανήκουν στη Ρομαντική Σχολή εμπνέονται από τον γαλλικό ρομαντισμό και τον Λόρδο Βύρωνα, χρησιμοποιούν στα ποιήματά τους αυστηρή καθαρεύουσα, ύφος πομπώδες, χωρίς να δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη μορφή των ποιημάτων τους. Τα ποιήματά τους είναι συχνά φλύαρα. Ειδικότερα τα ποιήματα της όψιμης περιόδου διακατέχονται από πεισιθάνατες εμμονές, εσωστρέφεια και τάσεις επιστροφής στο παρελθόν.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

Ποίηση

Αλέξανδρος Σούτσος, Επιστολή προς τον Βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα (απόσπασμα)

Γεώργιος Ζαλοκώστας, Η αναχώρησή της

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Διονύσου πλους (απόσπασμα)

Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, Ασμάτιον

Σπυρίδων Βασιλειάδης, Το άσμα του Ορφέως

Πεζογραφία-μυθιστόρημα

Γρηγόριος Παλαιολόγος, Ο Πολυπαθής (απόσπασμα)

Ιάκωβος Πιτσιπίος, Ο πίθηκος Ξουθ ή Τα ήθη του αιώνος (απόσπασμα)

Δημήτριος Βικέλας, Λουκής Λάρας (απόσπασμα), Ο Παπα-Νάρκισσος

Εμμανουήλ Ροΐδης, Αθηναϊκοί περίπατοι, Μονόλογος ευαισθήτου

Άγγελος Βλάχος, Η μπογάτσα. Ανατολικός μύθος

Σε αυτό το τμήμα του βιβλίου εξετάζονται κείμενα της ξένης λογοτεχνίας, τα οποία υπήρξαν ο ακρογωνιαίος λίθος του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Κείμενα όπως η Θεία Κωμωδία του Δάντη και το Περί φιλίας του Μονταίν επηρέασαν καθοριστικά τη διαμόρφωση του κινήματος του Ελληνικού Διαφωτισμού, ο οποίος υπήρξε βασικός παράγοντας διαμόρφωσης της ιστορίας και ταυτότητας της νεοελληνικής λογοτεχνίας (και συνείδησης).

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες

Nίκος Καζαντζάκης, Το εσωτερικό διάγραμμα της Θείας Κωμωδίας

Δάντης, Θεία Κωμωδία (απόσπασμα)

Φραγκίσκος Πετράρχης, Σονέτο

Μιχαήλ Θερβάντες, Δον Κιχώτης (απόσπασμα)

Μονταίν, Περί φιλίας (απόσπασμα)

Μολιέρος, Ο αρχοντοχωριάτης (απόσπασμα)

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Βασιλιάς Ληρ (αποσπάσματα)

Η γενιά λογοτεχνών που εμφανίζεται μετά το 1880 ονομάζεται Νέα Αθηναϊκή Σχολή σε αντιδιαστολή με τη Ρομαντική (ή Πρώτη) Αθηναϊκή Σχολή. Η σχολή αυτή αντιδρά στις υπερβολές, την εσωστρέφεια και τον συντηρητισμό της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής αναζητώντας την εκφραστική απλότητα μέσα από την καθιέρωση της δημοτικής στον ποιητικό λόγο. Εγκαταλείπει τον στόμφο και τις ρητορείες και στρέφεται σε θέματα στα οποία αρμόζουν οι χαμηλοί τόνοι. Οι ποιητές της Νέας Αθηναϊκής Σχολής είναι επηρεασμένοι από το ρεύμα του γαλλικού παρνασσισμού· ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την επιμέλεια της μορφής του στίχου, τον ρυθμό και προτιμούν μικρά στροφικά σχήματα. Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή αντλεί τα θέματά της από την επιστήμη της Λαογραφίας, την ιστορία του Βυζαντίου και το Δημοτικό τραγούδι. Ο πιο αντιπροσωπευτικός ποιητής της γενιάς αυτής και ένας από τους κορυφαίους ποιητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι ο Κωστής Παλαμάς, ποιητής ο οποίος αφομοιώνει πολλαπλές επιρροές και τεχνοτροπίες στο έργο και τη στιχουργική του. Την ίδια εποχή, ο Κ. Π. Καβάφης, πρώιμος μοντερνιστής, δημιουργεί το δικό του ιδιότυπο έργο – ένα έργο παγκόσμιας εμβέλειας και επίδρασης.

Εκπρόσωποι-λογοτέχνες 

ΠΟΙΗΣΗ

Κ. Παλαμάς, Το πανηγύρι στα σπάρτα, Ο δωδεκάλογος του γύφτου (απόσπασμα), Σατιρικά γυμνάσματα: α΄ - β΄, Πατρίδες [Σαν των Φαιάκων το καράβι…] -  [Πατρίδες! αέρας, γη…], Αγορά

Γ. Δροσίνης, Τα πρωτοβρόχια

Κ. Π. Καβάφης, Περιμένοντας τους βαρβάρους, Ιθάκη, Η σατραπεία, Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, Αλεξανδρινοί βασιλείς, Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης, Νέοι της Σιδώνος 400 μ. Χ.

Κ. Κρυστάλλης, Στο Σταυραϊτό

Κ. Χατζόπουλος, Δε γυρεύω ξένο, Ήρθες

Μ. Μαλακάσης, Ο Μπαταριάς

Ι. Γρυπάρης, Εστιάδες

Λ. Πορφύρας, Το θέατρο

Α. Σικελιανός, Άγραφον, Πνευματικό εμβατήριο (απόσπασμα), Δείπνος, Ιερά Οδός, Στ’ όσιου Λουκά το μοναστήρι

Κ. Βάρναλης, Οι μοιραίοι, [Πάλι μεθυσμένος είσαι], Το πέρασμά σου, Οι πόνοι της Παναγιάς (απόσπασμα)

ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟΣ

Γ. Ψυχάρης, Δύο λόγια [από Το Ταξίδι μου]

Φ. Φωτιάδης, Το γλωσσικό ζήτημα κι η εκπαιδευτική μας αναγέννησις (απόσπασμα)

Α. Δελμούζος, Το Ανθρωπιστικό Ιδανικό

Δ. Γληνός, Δημιουργικός Ιστορισμός (απόσπασμα)