Νεα Ελληνικη Γλωσσα
Α Γενικου Λυκειου – ΓενικηΣ ΠαιδειαΣ

Ο πρόλογος του βιβλίου στοχεύει να παρουσιάσει τη δύναμη που έχει η λέξη, μέσω ενός κειμένου του Τζ. Ροντάρι με τίτλο «Η πέτρα στη λίμνη».

Η πρώτη ενότητα του βιβλίου πραγματεύεται ποικίλες πτυχές του γλωσσικού φαινομένου. Αρχικά παρουσιάζονται τα όρια της γλώσσας και δίνεται έμφαση στα χαρακτηριστικά της απεραντοσύνης, της πολυμορφίας και της παντοδυναμίας της. Εξετάζεται επίσης η γεωγραφική της ποικιλότητα, καθώς και οι κοινωνικές της διαφοροποιήσεις σε σχέση με παράγοντες όπως η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, η κοινωνική ομάδα, το φύλο, το κοινωνικό και το υφολογικό επίπεδο και η περίσταση επικοινωνίας. Η ανάλυση προχωρά στο θέμα της ποικιλίας των οπτικών που μπορεί να εκφράζει η γλώσσα ανάλογα με τη σκοπιά του ομιλητή, καθώς και στην εξέταση της δημιουργικής της πλευράς μέσα από τη μελέτη της αναφορικής και της ποιητικής της λειτουργίας. Προτείνεται η παραγωγή μιας ποικιλίας κειμένων στα πλαίσια της διοργάνωσης ενός τριημέρου μαθητικών καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και διερευνάται το θέμα των ειδικών γλωσσών. Η οργάνωση του λόγου συνδέεται με τη χρήση ειδικών γλωσσών, την πειθώ, το επιχείρημα, τους συλλογισμούς και την αιτιολόγηση, ενώ στο πεδίο της έκφρασης-έκθεσης εξετάζεται το θέμα της γλωσσομάθειας.

Διδακτικοί στόχοι: 

Επιδιώκεται οι μαθητές:

• Να αποκτήσουν συνείδηση της εθνικής μας γλώσσας (και της αναδυόμενης από αυτήν Κοινής Νεοελληνικής) ως ζωντανής πραγματικότητας σε σχέση με τις συγκεκριμένες επικοινωνιακές περιστάσεις.
• Να κατανοήσουν τα είδη της γλωσσικής ποικιλότητας και τις διαφορές διαλέκτου και ιδιώματος.
• Να εννοήσουν ότι διάλεκτοι (μεγαλύτερη διαφοροποίηση από την Κοινή Νεοελληνική) και ιδιώματα (μικρότερη διαφοροποίηση) συνθέτουν την Κοινή Νεοελληνική και την τροφοδοτούν με γλωσσικό υλικό. Να εκτιμήσουν και να αγαπήσουν τις πηγές αυτές του γλωσσικού μας πλουτισμού.
• Να ερμηνεύσουν την ιστορική διαφοροποίηση της ελληνικής γλώσσας σε επίπεδο λέξης, πρότασης και λεξιλογίου.
• Να συνειδητοποιήσουν και να καλλιεργήσουν την ικανότητα  συστηματικής τροποποίησης και προσαρμογής του λόγου ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας, το σκοπό της ομιλίας και το είδος του κειμένου που χρησιμοποιείται, έτσι ώστε να έχει αυτός την απαιτούμενη αποτελεσματικότητα.
• Να κατανοήσουν το ρόλο των λειτουργιών της γλώσσας (αναφορική, ποιητική κτλ.) και της πολυσημίας στην κατασκευή της οπτικής του μηνύματος ή του κειμένου.
• Να συνειδητοποιήσουν την ιδιαιτερότητα της γλώσσας που χρησιμοποιούν οι νέοι σε διάφορα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα.
• Να εξοικειωθούν με τις επιστημονικές προσεγγίσεις και τις έρευνες συλλογής γλωσσικών δεδομένων σε σχέση με τη γλωσσική ποικιλότητα και τη γλωσσική αλλαγή.
• Να αντιλαμβάνονται ότι στη γλώσσα αποτυπώνονται πάντα οπτικές θέασης του κόσμου, γι’ αυτό και οι γλωσσικές επιλογές υποδηλώνουν και πολιτικές επιλογές.
• Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Η δεύτερη ενότητα της Έκφρασης-Έκθεσης Α΄ Λυκείου αποτελείται από δύο υποενότητες: η πρώτη αφορά τον προφορικό και τον γραπτό λόγο και η δεύτερη τον διάλογο. Στην πρώτη υποενότητα εξετάζονται τα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου, οι διαφορές τους, περιπτώσεις μείξης τους, βασικά στοιχεία απομαγνητοφώνησης και γίνεται αναφορά στο φανερό και το λανθάνον νόημα, καθώς και στον τελεστικό λόγο. Στο τέλος της υποενότητας δίνονται θέματα για συζήτηση και έκφραση/έκθεση σχετικά με τον προφορικό και το γραπτό λόγο. Στη δεύτερη υποενότητα, που πραγματεύεται το διάλογο, παρουσιάζεται η σχέση του λόγου με το σώμα, το χρόνο και το χώρο, οι προϋποθέσεις για την επιτυχία ενός διαλόγου και τα ιδιαίτερα στοιχεία του λογοτεχνικού διαλόγου. Η υποενότητα ολοκληρώνεται με θέματα για συζήτηση και έκφραση/έκθεση σχετικά με το διάλογο, την εφηβεία, την αγάπη και τον έρωτα.

Διδακτικοί στόχοι: 

Επιδιώκεται οι μαθητές: 

• Να εκτιμήσουν την αξία του διαλόγου και να ασκηθούν στο είδος αυτό του λόγου (βα­σι­κού στοιχείου του δημοκρατικού πολιτεύματος), καθώς και στην κριτική αντιμετώπιση των διαφόρων απόψεων.
• Να επισημάνουν τις προϋποθέσεις για έναν επιτυχημένο διάλογο, ώστε να ανταποκρίνονται επαρκώς στις απαιτήσεις μίας συζήτησης.
• Να κατανοήσουν τις ιδιαιτερότητες, τα βασικά χαρακτηριστικά και την κειμενική οργάνωση που παρουσιάζουν ο προφορικός και ο γραπτός λόγος και να τα λαμβάνουν υπόψη τους στην παραγωγή λόγου, ώστε να ανταποκρίνονται επαρκώς σε αυτήν.
• Να εξοικειωθούν με γραπτά κείμενα που χαρακτηρίζονται από προφορικότητα και με τα στοιχεία του γραπτού λόγου που αξιοποιούνται σε προφορικά κείμενα.
• Να γνωρίσουν τις λεκτικές πράξεις και την επιτελεστικότητα του γραπτού και του προφορικού λόγου.
• Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Η ενότητα αυτή ξεκινά με γενικές παρατηρήσεις για την περιγραφή και συνεχίζεται με ειδικότερα στοιχεία σχετικά με τον τρόπο μεθόδευσής της, τη γλώσσα της και τις επιλογές με τις οποίες εκφράζεται το σχόλιο και η οπτική γωνία σε ένα περιγραφικό κείμενο. Παρουσιάζονται βασικά θέματα της περιγραφής: ο χώρος, ένα άτομο, ένα έργο τέχνης, καθώς και ειδικότερα θέματα: η λειτουργία ενός αντικειμένου και η διαδικασία κατασκευής ή χρήσης ενός αντικειμένου. Τα θέματα για έκφραση-έκθεση αφορούν την ενδυμασία και τη μόδα, ενώ στα πλαίσια της οργάνωσης του λόγου μελετάται η ανάπτυξη κειμένου με αναλογία.

Διδακτικοί στόχοι: 

Επιδιώκεται οι μαθητές:

• Να μελετήσουν ένα βασικό τρόπο ανάπτυξης του λόγου, τον περιγραφικό, ως κειμενικό τύπο σε ενδοσχολικά και εξωσχολικά συμφραζόμενα.
• Να ασκηθούν στη μεθόδευση της περιγραφής.
• Να κατανοήσουν ότι η γλώσσα της περιγραφής καθορίζεται από το είδος του κειμένου, τον επιδιωκόμενο σκοπό και την οπτική γωνία του προσώπου που κάνει την περιγραφή.
• Να κατανοήσουν τη χρήση της αιτιολογίας στην ανάπτυξη μίας παραγράφου ή ενός ευρύτερου κειμένου.
• Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Η τέταρτη ενότητα του βιβλίου πραγματεύεται τον κειμενικό τύπο της αφήγησης. Δίνεται ορισμός της αφήγησης και εξετάζονται οι βασικές παράμετροί της: το αφηγηματικό περιεχόμενο και η αφηγηματική πράξη, τα αφηγηματικά είδη, ο αφηγητής, η οπτική γωνία της αφήγησης, καθώς και οι αφηγηματικοί τρόποι και ο αφηγηματικός χρόνος. Στη συνέχεια, διερευνάται η σχέση μεταξύ περιγραφής και αφήγησης, οι διαφορές και οι συνδυασμοί τους. Τα θέματα για συζήτηση και έκφραση/ έκθεση αφορούν τα γηρατειά και τη νεότητα, το παρελθόν και το μέλλον, το κωμικό και τη σημασία του γέλιου. Στα πλαίσια της οργάνωσης του λόγου μελετάται η συνοχή κειμένου.

Διδακτικοί στόχοι: 

Επιδιώκεται οι μαθητές:

• Να κατανοήσουν ότι υπάρχουν ποικίλα αφηγηματικά είδη, το καθένα από τα οποία εξυπηρετεί διαφορετικό σκοπό και χρησιμοποιεί την ανάλογη γλωσσική ποικιλία, και να εξοικειωθούν με αυτά.
• Να καλλιεργήσουν την αφηγηματική τους ικανότητα προσαρμόζοντας το λόγο τους στο συγκεκριμένο αφηγηματικό είδος.
• Να εξοικειωθούν με ορισμένες έννοιες βασικές για την αφήγηση, όπως το αφηγηματικό περιεχόμενο, η αφηγηματική πράξη, ο αφηγηματικός τρόπος, ο αφηγητής και η οπτική γωνία, με σκοπό να κατανοήσουν ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικές αφηγήσεις.
• Να κατανοήσουν την παράγραφο ως δομή στα διάφορα κειμενικά είδη και το ρόλο της στη συνοχή και τη συνεκτικότητα των κειμένων.
• Να κατανοήσουν τη μεγάλη σημασία της συνοχής για τη σύνδεση των γλωσσικών στοιχείων με λογικούς τρόπους ώστε να παραχθεί συνεχής λόγος.
• Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, δεδομένου ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου μέσω κειμένων με επικοινωνιακό χαρακτήρα.
• Να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες δεξιότητες για την κατανόηση κειμένων με βάση την ανάλυση των κοινωνικών πρακτικών στις οποίες ανήκουν τα κείμενα.

Η τελευταία ενότητα του βιβλίου περιλαμβάνει μια εισαγωγή με τα χαρακτηριστικά του χρονογραφήματος και κειμενικά δείγματα του είδους.